Aardkundig erfgoed bewerken: Aardkundig erfgoed/Stuwwal Garderen

U hebt geen toestemming om deze pagina te bewerken, want:

De gevraagde handeling is voorbehouden aan gebruikers in een van de volgende groepen: gebruikers, beheerders.
U hebt geen rechten om de gevraagde handeling te verrichten.

Elementtype	Aardkundig
Status *
Naam gebied *
Provincie *	Drenthe Flevoland Friesland Gelderland Groningen Limburg Noord-Brabant Noord-Holland Overijssel Utrecht Zeeland Zuid-Holland
Kaart url
Kaart afbeelding	Bestand uploaden
Samenvatting *	Stuwwal in het westen van de Veluwe, ontstaan door het ijs in de voorlaatste ijstijd, het Laat-Saalien (ongeveer 150.000 jaar geleden). Dit deel van de Veluwe kent een wat minder schrale bodem en een grote concentratie archeologie. In aan de randen van de stuwwal zijn smeltwaterdalen ontstaan tijdens de laatste ijstijd (Weichselien 115.000-11.700 jaar geleden).
Aardkundig fenomeen (primair) * en (overige), Periode(s) *
Gevormd door *	denudatie golven getij landijs mens meren permafrost rivieren smeltwater tektoniek veenvorming wind
Kenmerkendheid *	* Stuwwal met representatieve sneeuwsmeltwaterdalen. * Door de gunstige samenstelling van de ondergrond is dit gebied rijk aan grafheuvels en raatakkers.
Kennis over dit gebied	==Ontstaansgeschiedenis== De stuwwal van Garderen (ook wel de stuwwal van Drie genoemd) is gevormd door de aanwezigheid van een ijslob in De Gelderse vallei tijdens het Laat-Saalien (150.000 jaar geleden). Hierbij werden aanwezige (vooral grofzandige) rivierafzettingen onder druk van het landijs opgestuwd. De stuwwal steekt tot 55 m boven NAP uit en bestaat overwegend uit grofzandige en grindrijke afzettingen van Rijn en Maas aangeduid met ‘bruine zanden’. Door de stuwing zijn de bodemlagen scheefgesteld, geplooid en herhaaldelijk over elkaar heen geschoven. Dit komt tot uiting in het reliëf op de Veluwe: waar de bruine zanden aan het oppervlak liggen zijn langwerpige parallelle ruggen te zien (Afb. 1). De stuwwal is na de voorlaatste ijstijd door smeltwater en solifluctie deels geërodeerd onder periglaciale omstandigheden tijdens de laatste ijstijd (het Weichselien, 115.000-11.700 jaar geleden). Hierbij vormden op de flanken van de stuwwal sneeuwsmeltwaterdalen, het trechtervormige dal bij Garderen ([[Aardkundig_erfgoed/Droogdal_Koudhoorn\|Koudhoorn]]) aan de westflank van de stuwwal is een aansprekend voorbeeld. De dalen mondden uit in de Gelderse Vallei, waar vaak een daluitspoelingswaaier langs de flank van de stuwwal vormde. Met het verdwijnen van de permafrost vanaf het Holoceen (vanaf 11.700 jaar geleden) kon het water infiltreren en verloren de meeste dalen hun afvoerende functie (het werden droogdalen), ook stopte vanaf toen de vorming van de daluitspoelingswaaiers. Achterin het dal bij Garderen zijn op de stuwwal paraboolvormige landduincomplexen gevormd ([[Aardkundig_erfgoed/Dekzandrug_Garderen\|dekzandruggen Garderen]]), vermoedelijk in het laatste deel van de laatste ijstijd (tijdens het Jonge Dryas, 12.900-11.700 jaar geleden). Ook tegen de westelijke stuwwalflank is dekzand afgezet. ==Huidige aardkundige processen== De aardkundige processen vonden met name in de voorlaatste en laatste ijstijd plaats. In droge dalen kan bij hevige neerslag tegenwoordig nog lokaal erosie optreden. ==Bodems en waterhuishouding== In de gestuwde wat minder schrale ‘bruine’ rivierzanden van de stuwwal zijn moderpodzolgronden (bruine bosgronden) ontwikkeld. De jonge stuifzanden behoren, door hun nog geringe bodemontwikkeling tot de duinvaaggronden. Rond dorpen komen enkele oude bouwlandgronden voor: enkeerdgronden. De stuwwal is een infiltratiegebied. Door het grote volume aan grof zand is de Veluwe een belangrijk waterreservoir, dat zorgt voor kweldruk in de wijde omgeving. ==Relatie met archeologie en cultuurhistorie== * De bodem van de stuwwal is door de aanwezigheid van bruine Rijnzanden in de prehistorie relatief vruchtbaar in vergelijking met veel andere delen van de Veluwe. Hier werden dan ook prehistorische akkercomplexen aangelegd (Celtic fields, raatakkers) en er ligt een grote hoeveelheid prehistorische grafheuvels. * Vanaf de middeleeuwen stonden op deze rijkere gronden de oudste bossen (Malebossen, Speulder- en Sprielderbos). * Akkerbouw op de daluitspoelingswaaiers. * In het gebied liggen leemkuilen (bijv. het Solse gat) en enkele meer recente groeves. ==Verder lezen== * Gonggrijp, G. P. (1988). Gea-objecten van Gelderland. Leersum, Rijksinstituut voor natuurbeheer, RIN-rapport, 88, 64. * Maarleveld, G.C. (1981) The sequence of ice-pushing in the Central Netherlands, Mededelingen Rijks Geologische Dienst 34, p 2-4 * Maarleveld, G. C. (1953) Standen van het landijs in Nederland, Boor en Spade 6: 95-105. * Neefjes, J. (2018) [https://www.cultureelerfgoed.nl/publicaties/publicaties/2018/01/01/landschapsbiografie-van-de-veluwe Landschapsbiografie van de Veluwe Landschapsbiografie van de Veluwe, Historisch-landschappelijke karakteristieken en hun ontstaan], Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed / Staatsbosbeheer. ==Overlap met eerder benoemd aardkundig erfgoed== * GEA-objecten: 26O4 Noordwestelijke Veluwe (Ermelo-Kootwijk). * Van Beusekom 2007: GL 33 Stuwwal NW Veluwe.
Afbeelding uploaden	Bestand uploaden
Stappen om een afbeelding te plaatsen:	upload een afbeelding via "Bestand uploaden" hierboven ⇑ Let op: verklein je foto tot max 2000px breed (liggend), 1600px hoog (staand) en max 1MB! kopieer de Afbeelding code en plak die in Afbeelding plaatsen hieronder ⇓ pas de code aan: BESTANDSNAAM, BIJSCHRIFT en BESCHRIJVING' ' (Alt-tekst) Herhaal dit voor elke afbeelding. [[Bestand: BESTANDSNAAM\|400px\|rechts\|thumb\|BIJSCHRIFT\|alt=BESCHRIJVING]]
Afbeelding plaatsen	[[Bestand: Stuwwal Garderen.png\|400px\|rechts\|thumb\|Afb. 1. AHN Hoogtebeeld van de stuwwal van Garderen. Bovenop de stuwwal zijn de langgerekte noord-zuidgeoriënteerde ruggen te zien, ontstaan door verschil in erosiegevoeligheid van de bruine en witte zanden. Aan de flanken liggen enkele sneeuwsmeltwaterdalen (droogdal van Koudhoorn) en zijn paraboolvormige dekzand- en stuifzandduinen te zien die vanuit het westen over de stuwwal heen zijn geblazen. Aan de noordkant zijn Celtic fields te zien (klik om in te zoomen). \|alt=AHN Hoogtebeeld van de stuwwal van Garderen. Bovenop de stuwwal zijn de langgerekte noord-zuidgeoriënteerde ruggen te zien, ontstaan door verschil in erosiegevoeligheid van de bruine en witte zanden. Aan de flanken liggen enkele sneeuwsmeltwaterdalen en zijn paraboolvormige dekzand- en stuifzandduinen te zien die vanuit het westen over de stuwwal heen zijn geblazen.]]
Gerelateerd aan aardkundig erfgoed
Gerelateerd aan artikel (aardkundig)
Gerelateerd aan thema
Trefwoorden	Veluwe, stuwwal
Specialisten

Kleine bewerking

Annuleren

actieve veenvorming
aanwasvlakte
abrasievlakte
actief stuifzand
actief wad / slik
actieve getijsedimentatie
actieve kwelder / schor
beekdal
binnendelta
bodem
breuktrap
bron
crevassegeul
crevasserug
daluitspoelingswaaier
dekzandkopje
dekzandplateau
dekzandrug
doline
doodijsgat
doorbraakgeul
doorbraakwaaier (overslag)
droogdal
duinmeer
duinreliëf
fossiel bos
getijkreek
getijmonding
getij-oeverwal
getijvlakte
gordeldekzandrug
groeve
haakwal
hoogveenrest
ijssmeltwaterdal
kamduin
keileemrug
klif
kolk / wiel
kreekrug
kronkelwaardreliëf
kustwal
kwelderwal
landduin
meanderruggen en -geulen
nol
oeverwal
paraboolduin
pingoruïne
plaggendek
potklei
restgeul
rivierduin
rivierkom
sandr (spoelzandwaaier)
schiervlakterest-plateau
smeltwaterheuvel (kame)
smeltwaterrug
smeltwaterterras (kame)
sneeuwsmeltwaterdal
strandvlakte
strandwal
strandwalcomplex
stroomrug
stuifdijk
stuifzandduin
stuifzandfort
stuifzandreliëf
stuwwal
terp of hoogwatervluchtplaats
terrasvlakte
uitblazingskom
veenmeer
veenrest
veenrestvlakte
veenrivier
ven
wijstzone
zee-erosiegeul

actieve veenvorming
aanwasvlakte
abrasievlakte
actief stuifzand
actief wad / slik
actieve getijsedimentatie
actieve kwelder / schor
beekdal
binnendelta
bodem
breuktrap
bron
crevassegeul
crevasserug
daluitspoelingswaaier
dekzandkopje
dekzandplateau
dekzandrug
doline
doodijsgat
doorbraakgeul
doorbraakwaaier (overslag)
droogdal
duinmeer
duinreliëf
fossiel bos
getijkreek
getijmonding
getij-oeverwal
getijvlakte
gordeldekzandrug
groeve
haakwal
hoogveenrest
ijssmeltwaterdal
kamduin
keileemrug
klif
kolk / wiel
kreekrug
kronkelwaardreliëf
kustwal
kwelderwal
landduin
meanderruggen en -geulen
nol
oeverwal
paraboolduin
pingoruïne
plaggendek
potklei
restgeul
rivierduin
rivierkom
sandr (spoelzandwaaier)
schiervlakterest-plateau
smeltwaterheuvel (kame)
smeltwaterrug
smeltwaterterras (kame)
sneeuwsmeltwaterdal
strandvlakte
strandwal
strandwalcomplex
stroomrug
stuifdijk
stuifzandduin
stuifzandfort
stuifzandreliëf
stuwwal
terp of hoogwatervluchtplaats
terrasvlakte
uitblazingskom
veenmeer
veenrest
veenrestvlakte
veenrivier
ven
wijstzone
zee-erosiegeul

Carboon
Perm
Trias
Jura
Krijt
Tertiar
Tertiar - Paleoceen
Tertiar - Eoceen
Tertiar - Oligoceen
Tertiar - Mioceen
Tertiar - Plioceen
Vroeg Pleistoceen
Pleistoceen
Pleistoceen - Pretiglien
Pleistoceen - Tiglien
Pleistoceen - Eburonien
Pleistoceen - Waalien
Pleistoceen - Menapien
Pleistoceen - Bavelien
Midden Pleistoceen
Pleistoceen - Cromerien
Pleistoceen - Elsterien
Pleistoceen - Holsteinien
Pleistoceen - Saalien
Pleistoceen - Laat-Saalien
Laat Pleistoceen
Pleistoceen - Eemien
Pleistoceen - Weichselien
Pleistoceen - Weichselien - Vroeg-Glaciaal
Pleistoceen - Weichselien - Pleniglaciaal
Pleistoceen - Weichselien - Laat-Glaciaal
Holoceen
Holoceen - Preboreaal
Holoceen - Boreaal
Holoceen - Atlanticum
Holoceen - Subboreaal
Holoceen - Subatlanticum
Holoceen - Mesolithicum
Holoceen - Neolithicum
Holoceen - Bronstijd
Holoceen - IJzertijd
Holoceen - Romeinse tijd
Holoceen - Vroege Middeleeuwen
Holoceen - Late Middeleeuwen
Holoceen - Nieuwe tijd