Aardkundig erfgoed bewerken: Aardkundig erfgoed/Stuwwallen zuidwestelijke Veluwe

U hebt geen toestemming om deze pagina te bewerken, want:

De gevraagde handeling is voorbehouden aan gebruikers in een van de volgende groepen: gebruikers, beheerders.
U hebt geen rechten om de gevraagde handeling te verrichten.

Elementtype	Aardkundig
Status *
Naam gebied *
Provincie *	Drenthe Flevoland Friesland Gelderland Groningen Limburg Noord-Brabant Noord-Holland Overijssel Utrecht Zeeland Zuid-Holland
Kaart url
Kaart afbeelding	Bestand uploaden
Samenvatting *	Boogvormige stuwwallen van de zuidwestelijke Veluwe (Lunteren-Wageningen en Oud-Reemst), ontstaan door het ijs in de voorlaatste ijstijd, het Laat-Saalien (ongeveer 150.000 jaar geleden). Tijdens de laatste ijstijd (Weichselien 115.000-11.700 jaar geleden) vormden er smeltwaterdalen aan de flanken van de stuwwal.
Aardkundig fenomeen (primair) * en (overige), Periode(s) *
Gevormd door *	denudatie golven getij landijs mens meren permafrost rivieren smeltwater tektoniek veenvorming wind
Kenmerkendheid *	* Goed ontwikkelde boogvormige stuwwallen van ca. 50 m boven NAP, die de afdruk van de ijstong voorstellen.
Kennis over dit gebied	==Ontstaansgeschiedenis== ===Opstuwing in de voorlaatste ijstijd=== De stuwwallen van Lunteren-Wageningen en die van Oud-Reemst vormen samen de stuwwallen van de zuidwestelijke Veluwe. Ze zijn gevormd door de aanwezigheid van een ijstong in De Gelderse Vallei tijdens het Laat-Saalien (150.000 jaar geleden). Deze drukte de aanwezige (vooral grofzandige) rivierafzettingen op waarbij boogvormige stuwwallen ontstonden (Afb. 1). De boogvorm kan beschouwd worden als een afdruk van een gelobde ijstong. De stuwwal bestaat overwegend uit grofzandige en grindrijke afzettingen van Rijn en Maas aangeduid met ‘bruine zanden’. Door de stuwing zijn de bodemlagen scheefgesteld, geplooid en herhaaldelijk over elkaar heen geschoven (Afb. 2). Tussen Nieuw-Reemst en Mossel is de stuwwal van Oud-Reemst onderbroken door een ijssmeltwaterdal, ontstaan als doorbraak door het smeltwater van het ijs. ===Dalen en dekzand tijdens de laatste ijstijd=== Deze stuwwal is na in de laatste ijstijd aan de zuidkant gedeeltelijk versneden door de Rijn (tussen ongeveer 60.000 en 40.000 jaar geleden). Hierdoor is bij de Wageningse Berg een steilrand naar het rivierengebied ontstaan. De vegetatie was tijdens deze ijstijd spaarzaam (afwisselend toendra en poolklimaat). Tijdens smelt in het voorjaar en zomer gleed de bodem op hellingen langzaam af (solifluctie) en omdat smeltwater slecht afgevoerd kon worden, concentreerde de afvoer zich in geulen. Hierbij vormden op de flanken van de stuwwal sneeuwsmeltwaterdalen (droogdalen). Hierbij vormden sneeuwsmeltwaterdalen op de flanken van de stuwwal, met name aan de westzijde zijn deze goed ontwikkeld. Deze mondden uit in de Gelderse Vallei, waar vaak een daluitspoelingswaaier vormde. Op de stuwwal komen landduincomplexen (stuifzand) voor en er liggen dekzanden in de vorm van lengteduinen. Mooie voorbeelden liggen op de Eder Heide. Tegen de westelijke stuwwalflank is dekzand in de vorm van een glooiing afgezet. Op de stuwwallen liggen ook enkele stuifzandduinen van recentere ouderdom, gevormd door bodemuitputting als gevolg van te intensief landsgebruik, veelal na de middeleeuwen. Aan de noordkant ligt het Wekeromse Zand. ==Huidige aardkundige processen== De aardkundige processen vonden met name in de voorlaatste en laatste ijstijd plaats. In droge dalen kan bij hevige neerslag tegenwoordig nog lokaal erosie optreden. ==Bodems en waterhuishouding== In de gestuwde ‘bruine’ rivierzanden van de stuwwal zijn moderpodzolgronden (bruine bosgronden) ontwikkeld, evenals in het dekzand. De jonge stuifzanden behoren, door hun nog geringe bodemontwikkeling tot de duinvaaggronden. Rond dorpen komen enkele oude bouwlandgronden voor: enkeerdgronden. De stuwwal is een infiltratiegebied. Door het grote volume aan grof zand is de Veluwe een belangrijk waterreservoir, dat zorgt voor kweldruk in de wijde omgeving. ==Relatie met archeologie en cultuurhistorie== * In de opgestuwde rivierafzettingen in de stuwwal zijn artefacten uit het midden-Paleolithicum aangetroffen. * Het reliëf van de stuwwal is belangrijk geweest voor de ligging van grafheuvels (Laat-Neolithicum, Bronstijd), die vaak op markante plekken in het landschap werden opgeworpen. * De bruine Rijnzanden waren in de prehistorie vruchtbaar, hier werden akkercomplexen aangelegd (Celtic fields; Bronstijd, IJzertijd, Romeinse tijd). Bij Wekerom liggen fraaie voorbeelden. * De schrale gronden waren geschikt voor heide (plaggensysteem). Lokaal vormde stuifzanden door te intensief landgebruik. * In de nieuwe tijd werden steeds meer bossen buitenplaatsen en jachtgebieden aangelegd en werd recreatie steeds belangrijker. ==Verder lezen== * Gonggrijp, G. P. (1988). Gea-objecten van Gelderland. Leersum, Rijksinstituut voor natuurbeheer, RIN-rapport, 88, 64. * Maarleveld, G. C. (1951). [https://natuurtijdschriften.nl/pub/404335/GenH1951002010001.pdf Over het ontstaan van het landschap van de zuidelijke Veluwe]. Grondboor & Hamer, 2(10), 145-151. * Maarleveld, G. C. (1953). De geologische geschiedenis van de zuidelijke Veluwe. Boor en spade: verspreide bijdragen tot de kennis van de bodem van Nederland, 105-112. * Meer, J.M. van der, Rappol, M., Semeijn, J. (1985). Sedimentology and genesis of glacial deposits in the Goudsberg, central Netherlands, Mededelingen Rijks Geologische Dienst 39-2. * Neefjes, J. (2018) [https://www.cultureelerfgoed.nl/publicaties/publicaties/2018/01/01/landschapsbiografie-van-de-veluwe Landschapsbiografie van de Veluwe Landschapsbiografie van de Veluwe, Historisch-landschappelijke karakteristieken en hun ontstaan], Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed / Staatsbosbeheer. * Ruegg, G.H.J. (1991) Geology and archaeology of ice-pushed Pleistocene deposits near Wageningen (the Netherlands), Mededelingen Rijks Geologische Dienst 46. ==Overlap met eerder benoemd aardkundig erfgoed== GEA-objecten: 32O12 Oud-Reemst, 32O12a Eder Heide, 39O5 Lunteren-Wageningen, Van Beusekom 2007: GL29 Stuwwal van Lunteren-Wageningen, Eder Heide GL63, GL69 Oud-Reemst
Afbeelding uploaden	Bestand uploaden
Stappen om een afbeelding te plaatsen:	upload een afbeelding via "Bestand uploaden" hierboven ⇑ Let op: verklein je foto tot max 2000px breed (liggend), 1600px hoog (staand) en max 1MB! kopieer de Afbeelding code en plak die in Afbeelding plaatsen hieronder ⇓ pas de code aan: BESTANDSNAAM, BIJSCHRIFT en BESCHRIJVING' ' (Alt-tekst) Herhaal dit voor elke afbeelding. [[Bestand: BESTANDSNAAM\|400px\|rechts\|thumb\|BIJSCHRIFT\|alt=BESCHRIJVING]]
Afbeelding plaatsen	[[Bestand: ZW Veluwe crop.png\|400px\|rechts\|thumb\|Afb. 1. AHN hoogtebeeld van de zuidwestelijke Veluwe, de boogvorm is duidelijk te zien. \|alt=AHN hoogtebeeld van de zuidwestelijke Veluwe, de boogvorm is duidelijk te zien.]] [[Bestand: Groeve Goudsberg Lunteren.JPG\|400px\|rechts\|thumb\|Afb. 2. Afzettingen in de stuwwal bij Lunteren, die in de jaren '70 en '80 ontsloten waren in groeve Goudsberg. De donkere keileem dekt de onderliggende door het ijs scheefgestelde lagen af. (uit: collectie J.M. van der Meer, met dank aan Huibert van den Brink)\|alt=foto van een groevewant in de stuwwal bij Lunteren. De donkere keileem dekt de door het ijs scheefgestelde lagen af]]
Gerelateerd aan aardkundig erfgoed
Gerelateerd aan artikel (aardkundig)
Gerelateerd aan thema
Trefwoorden	stuwwal, Veluwe
Specialisten

Kleine bewerking

Annuleren

actieve veenvorming
aanwasvlakte
abrasievlakte
actief stuifzand
actief wad / slik
actieve getijsedimentatie
actieve kwelder / schor
beekdal
binnendelta
bodem
breuktrap
bron
crevassegeul
crevasserug
daluitspoelingswaaier
dekzandkopje
dekzandplateau
dekzandrug
doline
doodijsgat
doorbraakgeul
doorbraakwaaier (overslag)
droogdal
duinmeer
duinreliëf
fossiel bos
getijkreek
getijmonding
getij-oeverwal
getijvlakte
gordeldekzandrug
groeve
haakwal
hoogveenrest
ijssmeltwaterdal
kamduin
keileemrug
klif
kolk / wiel
kreekrug
kronkelwaardreliëf
kustwal
kwelderwal
landduin
meanderruggen en -geulen
nol
oeverwal
paraboolduin
pingoruïne
plaggendek
potklei
restgeul
rivierduin
rivierkom
sandr (spoelzandwaaier)
schiervlakterest-plateau
smeltwaterheuvel (kame)
smeltwaterrug
smeltwaterterras (kame)
sneeuwsmeltwaterdal
strandvlakte
strandwal
strandwalcomplex
stroomrug
stuifdijk
stuifzandduin
stuifzandfort
stuifzandreliëf
stuwwal
terp of hoogwatervluchtplaats
terrasvlakte
uitblazingskom
veenmeer
veenrest
veenrestvlakte
veenrivier
ven
wijstzone
zee-erosiegeul

actieve veenvorming
aanwasvlakte
abrasievlakte
actief stuifzand
actief wad / slik
actieve getijsedimentatie
actieve kwelder / schor
beekdal
binnendelta
bodem
breuktrap
bron
crevassegeul
crevasserug
daluitspoelingswaaier
dekzandkopje
dekzandplateau
dekzandrug
doline
doodijsgat
doorbraakgeul
doorbraakwaaier (overslag)
droogdal
duinmeer
duinreliëf
fossiel bos
getijkreek
getijmonding
getij-oeverwal
getijvlakte
gordeldekzandrug
groeve
haakwal
hoogveenrest
ijssmeltwaterdal
kamduin
keileemrug
klif
kolk / wiel
kreekrug
kronkelwaardreliëf
kustwal
kwelderwal
landduin
meanderruggen en -geulen
nol
oeverwal
paraboolduin
pingoruïne
plaggendek
potklei
restgeul
rivierduin
rivierkom
sandr (spoelzandwaaier)
schiervlakterest-plateau
smeltwaterheuvel (kame)
smeltwaterrug
smeltwaterterras (kame)
sneeuwsmeltwaterdal
strandvlakte
strandwal
strandwalcomplex
stroomrug
stuifdijk
stuifzandduin
stuifzandfort
stuifzandreliëf
stuwwal
terp of hoogwatervluchtplaats
terrasvlakte
uitblazingskom
veenmeer
veenrest
veenrestvlakte
veenrivier
ven
wijstzone
zee-erosiegeul

Carboon
Perm
Trias
Jura
Krijt
Tertiar
Tertiar - Paleoceen
Tertiar - Eoceen
Tertiar - Oligoceen
Tertiar - Mioceen
Tertiar - Plioceen
Vroeg Pleistoceen
Pleistoceen
Pleistoceen - Pretiglien
Pleistoceen - Tiglien
Pleistoceen - Eburonien
Pleistoceen - Waalien
Pleistoceen - Menapien
Pleistoceen - Bavelien
Midden Pleistoceen
Pleistoceen - Cromerien
Pleistoceen - Elsterien
Pleistoceen - Holsteinien
Pleistoceen - Saalien
Pleistoceen - Laat-Saalien
Laat Pleistoceen
Pleistoceen - Eemien
Pleistoceen - Weichselien
Pleistoceen - Weichselien - Vroeg-Glaciaal
Pleistoceen - Weichselien - Pleniglaciaal
Pleistoceen - Weichselien - Laat-Glaciaal
Holoceen
Holoceen - Preboreaal
Holoceen - Boreaal
Holoceen - Atlanticum
Holoceen - Subboreaal
Holoceen - Subatlanticum
Holoceen - Mesolithicum
Holoceen - Neolithicum
Holoceen - Bronstijd
Holoceen - IJzertijd
Holoceen - Romeinse tijd
Holoceen - Vroege Middeleeuwen
Holoceen - Late Middeleeuwen
Holoceen - Nieuwe tijd