Aanmelden
Ga direct naar de inhoud
Ga direct naar het menu
Kennisbank
Thema's
Artikelen
Monumenten
Lezen
Formulier bekijken
Geschiedenis weergeven
Pagina exporteren
Artikel bewerken: Dendrochronologie
U hebt geen toestemming om deze pagina te bewerken, want:
De gevraagde handeling is voorbehouden aan gebruikers in een van de volgende groepen:
gebruikers
,
beheerders
.
U hebt geen rechten om de gevraagde handeling te verrichten.
Elementtype
Artikel
Status
*
Publiceren
Ter redactie
In bewerking
Niet publiceren
Voorkeurslabel
*
Artikelsoort
Afbeelding
Behoud en beheer
Collectie
Lijst van ... artikelen
Locatie
Materiaal
Methoden en technieken
Object
Overig
Persoon
Proces
Standpunt
Wetten en regelingen
Introductie
Dendrochronologie of jaarringenonderzoek is de wetenschaps die zich bezighoudt met het dateren van houten voorwerpen of archeologische vondsten aan de hand van in de voorwerpen herkenbare groeiringen. ===In het kort=== <div class="kader"><strong>Doel</strong>: dateren, landschap- en klimaatreconstructie, oorsprongbepaling bouwhout.<br/><strong>Bruikbaar voor</strong>: dateringen tussen 12.400 jaar geleden en nu.<br/><strong>Nodig</strong>: onbewerkte of bewerkte houtresten, bomen/palen liefst met spinthout en bast.</div>
Omschrijving
Jaarringen in hout ontstaan ten gevolge van de wisselingen der seizoenen. Gunstige omstandigheden zorgen voor meer groei (brede ringen), ongunstige omstandigheden voor verminderde groei (smalle ringen). Zodoende ontstaat er door de jaren heen een patroon van dikkere en dunnere ringen, uniek voor een bepaalde tijdsperiode en herkomstgebied. Door het opbouwen van een referentiecollectie kunnen stukken hout in de tijd geplaatst worden. Wanneer de buitenste ring nog aanwezig is, kan zelfs de kapdatum van de bewuste boom bepaald worden. Als de ring compleet is, kan de datering zelfs nog scherper: voorjaar, zomer of herfst/winter van jaar X. ==Kansen en beperkingen== Het klimaat en de bodem zijn van invloed op de groei van jaarringen. De mogelijkheden van dendrochronologie zijn daarom sterk gerelateerd aan het al dan niet bestaan van een referentiecollectie. Langs de rivieren en met de rivieren verbonden binnenwateren reageerden de bomen door heel Nederland relatief overeenkomstig op de hydrologische omstandigheden (door synchrone hydrologische druk). De patronen van de hogere zandgronden in Oost, Zuidoost en Zuid Nederland wijken daar vanaf, omdat ze veel minder hydrologische stress reflecteren. De gebruikte referentiecollectie moet dus betrekking hebben op vergelijkbare standplaatstypes als die van het bestudeerde stuk hout. Die standplaatsen zijn dus niet lokaal, maar komen verspreid door heel Nederland voor. Inmiddels zijn er diverse referentiecollecties ontwikkeld en is het in heel Nederland mogelijk hout te dateren aan de hand van dendrochronologie. Het is ook mogelijk om geïmporteerd hout te herkennen op basis van Europese referentiecollecties. <table border="1" cellpadding="2" cellspacing="0" width="100%"> <tr> <th>Eik</th> <th>Es</th> <th>Iep</th> <th>Beuk</th> <th>Grove den</th> <th>Zilverspar</th> </tr> <tr> <td>-6000 tot 2000</td> <td>-766 tot -669</td> <td>-146 tot 117</td> <td>744 tot 1149</td> <td>1326 tot 1863</td> <td>-111 tot 176</td> </tr> <tr> <td></td> <td>-224 tot 788</td> <td></td> <td>1397 tot 1686</td> <td></td> <td>598 tot 771</td> </tr> <tr> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td>1023 tot 1332</td> </tr> <tr> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td></td> <td>1681 tot 1849</td> </tr> </table> ==Hoe neem je een monster== * Bij houten palen/bouwhout: een schijf van ongeveer 5 cm, liefst met spinthout en bast, op de plek van de grootste diameter. * Meerdere monsters van hetzelfde stuk hout, minimaal 60 ringen. * Bij voorkeur eik, daarnaast ook es, iep, beuk, zilverspar en grove den geschikt. * Artefacten in zijn geheel lichten en monstername aan specialist overlaten. * Verpak elk monster apart in een schone plastic zak. * Bouwhout in bewoond pand: gebruik holle boor of werk non-interventief mbv foto’s (zie ook: Informatieblad Monstername bij Dendrochronologie, Uitgave RCE/SIKB). * Spinthout voor het zagen niet te strak met brede tape omwikkelen en naast de tape zagen. ==Combineren met andere methoden== Dendrochronologisch onderzoek levert een bijdrage aan het verfijnen van de 14C-calibratiecurve en hierop gebaseerde dateringen. Het onderzoek kan daarnaast bijdragen aan het vaststellen van herkomstbepalingen (wanneer de overeenkomst met een niet-lokale referentiekalender opvallend is bijvoorbeeld). Ten bate van vegetatiereconstructies kan dendrochronologie een aanvulling zijn op micromorfologisch onderzoek, palynologie, boommorfologie en overstromingsreconstructies. ==Hoe interpreteer je de resultaten== Bij het dateren van houtresten of houten objecten wordt uiteindelijk (indien de jongste ring onder de bast aanwezig is) de kapdatum van de boom bepaald. Bij houten objecten wordt een marge aangegeven van de oorspronkelijk leefjaren van het hout. Een uitkomst is dan vaak: ‘dit object is in ieder geval niet ouder dan N jaren’. Soms wordt hout namelijk eerste gedroogd voordat het verder bewerkt wordt, waardoor er enkele jaren verschil kan zitten tussen een kapdatum en het gebruik van het hout. De belangrijkste reden is echter dat door de bewerking de jongste ring veelal ontbreekt. ==Resultaten delen== Alle onderzoeksresultaten, verkregen bij de specialist, dienen als primaire data in de basisrapportage te worden weergegeven, desnoods in een voetnoot of bijlage. Methode van monstername, methode van analyse, hoeveelheid monsters, de meetreeksen zoals die zijn ontwikkeld en eventuele overwegingen/aanpassingen of relativering van de data-precisie zijn van belang voor vervolgonderzoek, maar ook voor de vergelijking met het onderzoek op vergelijkbare sites. Alle onderzoeksresultaten, verkregen bij de specialist, dienen als primaire data in de basisrapportage te worden weergegeven, desnoods in een voetnoot of bijlage. Methode van monstername, methode van analyse, hoeveelheid monsters, de meetreeksen zoals die zijn ontwikkeld en eventuele overwegingen/aanpassingen of relativering van de data-precisie zijn van belang voor vervolgonderzoek, maar ook voor de vergelijking met het onderzoek op vergelijkbare sites. De specialist wordt geadviseerd resultaten zoals meetreeksen en dendrochronologische verslagen te archiveren in het dendrochronologische e-depot van [https://dataverse.nl/dataverse/dccd DataverseNL]. ==Lees verder== * Jansma, E., 2002: Veldhandleiding dendrochronologisch onderzoek. In: A. Carmiggelt & P.J.W.M. Schulten (eds.), Veldhandleiding archeologie; archeologie leidraad 1, CvAK, 111-114. Te raadplegen via [https://www.sikb.nl/doc/archeo/veldhandleiding_leidraad1.pdf www.sikb.nl] * Jansma, E., 2006: 3. Dendrochronologie, Nationale Onderzoeksagenda Archeologie, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. * Jansma, E., 2016: Richtlijn houtmonsters dendrochronologisch dateringsonderzoek. In: KNA Opgraven (landbodems) Protocol 4004, 67-68. Te raadplegen via [https://www.sikb.nl/doc/BRL4000/Protocol%204004%20Opgraven-lb%204_1.pdf www.sikb.nl] * [https://dataverse.nl/dataverse/dccd DataverseNL] ''Tekst: Yvonne Lammers''
Afbeelding uploaden
Bestand uploaden
Stappen om een afbeelding te plaatsen:
upload
een afbeelding via "Bestand uploaden" hierboven ⇑
Let op: verklein je foto tot max 2000px breed (liggend), 1600px hoog (staand) en max 1MB!
kopieer de Afbeelding code
en plak die in Afbeelding plaatsen hieronder ⇓
pas de code aan
:
BESTANDSNAAM
,
BIJSCHRIFT
en
BESCHRIJVING' ' (Alt-tekst)
Herhaal dit voor elke afbeelding.
[[Bestand: BESTANDSNAAM|400px|rechts|thumb|BIJSCHRIFT|alt=BESCHRIJVING]]
Afbeelding plaatsen
[[Bestand:Dendrochronologie kalenders houtsoorten.jpg|400px|rechts|thumb|Afbeelding 1. Overzicht van kalenders van in Nederland aangetroffen dateerbare houtsoorten vanaf 1000 v. Chr. - afbeelding E. Jansma|alt=Afbeelding 1. Overzicht van kalenders van in Nederland aangetroffen dateerbare houtsoorten vanaf 1000 v. Chr. - afbeelding E. Jansma]] [[Bestand:Dendrochronologie Monstername.jpg|400px|rechts|thumb|Afbeelding 2. Monstername - foto Hannes Grobe/AWI - Eigen werk CC BY-SA 2.5 wikicommons|alt=Afbeelding 2. Monstername - foto Hannes Grobe/AWI - Eigen werk CC BY-SA 2.5 wikicommons]]
Gerelateerde
artikelen
Gebruikssporenanalyse
Historisch-geografisch onderzoek
Isotopenonderzoek
Micromorfologie
OSL-datering
Organisch residu-analyse (aankoeksels)
XRF-onderzoek
Inhumatieresten - Onderzoek van menselijke skeletresten
Lid van
thema's
Archeologie (Thema/Archeologie)
Collecties (Thema/Collecties)
Natuurwetenschappelijke archeologische onderzoekstechnieken (Thema/Natuurwetenschappelijke archeologische onderzoekstechnieken)
Trefwoorden
Begrippen
Begrip uit de RCE thesaurus
Specialisten
Esther Jansma
Bjørn Smit (Bjorn Smit)
Kleine bewerking
Opslaan
Wijzigingen bekijken
Annuleren