Erkers: verschil tussen versies
Geen bewerkingssamenvatting |
Geen bewerkingssamenvatting |
||
| Regel 7: | Regel 7: | ||
|Omschrijving===Geschiedenis== | |Omschrijving===Geschiedenis== | ||
===Middeleeuwen=== | ===Middeleeuwen=== | ||
Om van bovenaf een ruim zicht op de straat te hebben, creëerden onze voorouders in de middeleeuwen veelhoekige of ronde | Om van bovenaf een ruim zicht op de straat te hebben, creëerden onze voorouders in de middeleeuwen veelhoekige of ronde uitbouwsels van steen of hout boven aan hun huizen en kastelen, vooral op de hoeken. We noemen ze arkels. Wanneer ze een torenachtige bekroning hebben, spreken we over arkeltorentjes of erkertorentjes. Ze zijn nog te zien bij onder andere het vijftiende-eeuwse stadhuis van Veere en het zestiende-eeuwse kasteel Schaloen in Schin op Geul. | ||
===Uitkijkposten=== | ===Uitkijkposten=== | ||
| Regel 44: | Regel 44: | ||
Als je in een woonkamer aan de straatkant voor het raam staat, merk je direct dat de straat niet goed te overzien is. Soms kun je zelfs iemand die voor de deur staat, niet zien of je moet je wang tegen het glas duwen. Vanuit een erker is dat anders: die biedt je een bredere blik naar buiten. Wie op een verdieping woont, merkt des te sterker hoe het zicht op de omgeving beperkt is. Een erker verruimt niet alleen de blik naar links en rechts, maar ook naar boven en beneden. Vanuit de erker kun je goed zien of er een koerier met een bestelling voor de deur staat, of iemand die wat aan je wil slijten. | Als je in een woonkamer aan de straatkant voor het raam staat, merk je direct dat de straat niet goed te overzien is. Soms kun je zelfs iemand die voor de deur staat, niet zien of je moet je wang tegen het glas duwen. Vanuit een erker is dat anders: die biedt je een bredere blik naar buiten. Wie op een verdieping woont, merkt des te sterker hoe het zicht op de omgeving beperkt is. Een erker verruimt niet alleen de blik naar links en rechts, maar ook naar boven en beneden. Vanuit de erker kun je goed zien of er een koerier met een bestelling voor de deur staat, of iemand die wat aan je wil slijten. | ||
====Blik verruimen==== | |||
In ons wisselvallige klimaat hebben we behoefte regelmatig even naar buiten te kijken om de lucht te controleren - zelfs al kan dat tegenwoordig met een app op de smartphone. Moet ik zo direct een paraplu meenemen of kan ik zonder? Een erker helpt dus om de blik naar buiten te verruimen en een gevoel van controle te hebben. Een bijkomend voordeel is dat een erker extra licht in de aangrenzende ruimte binnen laat. | In ons wisselvallige klimaat hebben we behoefte regelmatig even naar buiten te kijken om de lucht te controleren - zelfs al kan dat tegenwoordig met een app op de smartphone. Moet ik zo direct een paraplu meenemen of kan ik zonder? Een erker helpt dus om de blik naar buiten te verruimen en een gevoel van controle te hebben. Een bijkomend voordeel is dat een erker extra licht in de aangrenzende ruimte binnen laat. | ||
====Verbonden met het gebouw==== | |||
Erkers zijn altijd verbonden met het gebouw waarvoor ze zijn bedacht, en maken zo deel uit van de monumentale waarde van het pand. Vaak gaat het om een enkele erker, maar bij ruimer opgezette gebouwen zie je vaak meerdere exemplaren, verspreid of gestapeld. Aan de gevels zijn erkers echte blikvangers; ze verlevendigen het straatbeeld. Er zitten ware pronkstukken tussen, fraai in de gevel geïntegreerd door de toegepaste materialen, vormgeving en kleur. | Erkers zijn altijd verbonden met het gebouw waarvoor ze zijn bedacht, en maken zo deel uit van de monumentale waarde van het pand. Vaak gaat het om een enkele erker, maar bij ruimer opgezette gebouwen zie je vaak meerdere exemplaren, verspreid of gestapeld. Aan de gevels zijn erkers echte blikvangers; ze verlevendigen het straatbeeld. Er zitten ware pronkstukken tussen, fraai in de gevel geïntegreerd door de toegepaste materialen, vormgeving en kleur. | ||
===Erkers bij monumenten=== | |||
Bij monumenten kom je allerlei historische erkers en arkels tegen. De oudst bewaarde zijn gebouwd in classicistische stijl, waar ze zich lastig lieten integreren. Dat lukte al veel beter bij de Lodewijk XIV-, XV- en XVI-stijlen. De jongere voorbeelden zijn te herkennen aan de gedetailleerdheid in uitwerking van de verschillende neostijlen en de vroeg-twintigste-eeuwse stijlen zoals de Chaletstijl en Jugendstil. De Amsterdamse School laat de erkers in baksteen naadloos overvloeien in de strak uitgevoerde gevels. | Bij monumenten kom je allerlei historische erkers en arkels tegen. De oudst bewaarde zijn gebouwd in classicistische stijl, waar ze zich lastig lieten integreren. Dat lukte al veel beter bij de Lodewijk XIV-, XV- en XVI-stijlen. De jongere voorbeelden zijn te herkennen aan de gedetailleerdheid in uitwerking van de verschillende neostijlen en de vroeg-twintigste-eeuwse stijlen zoals de Chaletstijl en Jugendstil. De Amsterdamse School laat de erkers in baksteen naadloos overvloeien in de strak uitgevoerde gevels. | ||
Een architect die de vrije hand kreeg bij een villa-ontwerp integreerde naast een erker vaak ook een serre, een balkon en een veranda. Allemaal geliefde elementen die je in verschillende combinaties en uitvoeringen tegenkomt. | Een architect die de vrije hand kreeg bij een villa-ontwerp integreerde naast een erker vaak ook een serre, een balkon en een veranda. Allemaal geliefde elementen die je in verschillende combinaties en uitvoeringen tegenkomt. | ||
| Regel 57: | Regel 59: | ||
==Oriëntatie== | ==Oriëntatie== | ||
De meeste erkers zijn gericht op de tuin of de straat. Enkele bieden een uitzicht op water zoals bij kasteel Heeswijk, waar de hangerker zicht geeft op de slotgracht. Bijzonder in ons land is Appingedam, waar een aantal huizen aan het Damsterdiep aan de achterzijde een hangerker heeft. Deze meer gesloten erkers bieden extra ruimte voor bewoning. | De meeste erkers zijn gericht op de tuin of de straat. Enkele bieden een uitzicht op water zoals bij kasteel Heeswijk, waar de hangerker zicht geeft op de slotgracht. Bijzonder in ons land is Appingedam, waar een aantal huizen aan het Damsterdiep aan de achterzijde een hangerker heeft. Deze meer gesloten erkers bieden extra ruimte voor bewoning. Anders dan serres, die doorgaans naar de zonzijde zijn gericht, komen erkers in alle windrichtingen voor. Zonrijke erkers vragen dikwijls om een gepaste zonwering die het licht en de warmte naar binnen beperkt. Noordwaarts gerichte erkers vergen vaak isolatie, bijvoorbeeld gordijnen, om wind en kou buiten te houden. De meeste erkers zijn vlak tegen de gevels geplaatst, maar bij hoekpanden hebben ze vaak een bijzondere vorm en betekenis. | ||
Anders dan serres, die doorgaans naar de zonzijde zijn gericht, komen erkers in alle windrichtingen voor. Zonrijke erkers vragen dikwijls om een gepaste zonwering die het licht en de warmte naar binnen beperkt. Noordwaarts gerichte erkers vergen vaak isolatie, bijvoorbeeld gordijnen, om wind en kou buiten te houden. De meeste erkers zijn vlak tegen de gevels geplaatst, maar bij hoekpanden hebben ze vaak een bijzondere vorm en betekenis. | |||
==Hoofdopzet== | ==Hoofdopzet== | ||
De meeste erkers zijn in de richting van het gevelvlak relatief breed en uit het gevelvlak vrij ondiep. Dat geldt zowel voor hangende als staande erkers. De basisplattegrond is rechthoekig, maar er zijn allerlei varianten zoals trapeziumvormige, driehoekige, ronde en rechthoekige met afgeronde hoeken. En dan zijn er nog de uitzonderlijke exemplaren met segmentvormige, halfronde, meerhoekige erkerplattegronden, veelal rijk uitgevoerd. In de jaren twintig en dertig van de twintigste eeuw waren trapeziumvormige erkers in zwang, soms fraai afgewerkt met koper. | De meeste erkers zijn in de richting van het gevelvlak relatief breed en uit het gevelvlak vrij ondiep. Dat geldt zowel voor hangende als staande erkers. De basisplattegrond is rechthoekig, maar er zijn allerlei varianten zoals trapeziumvormige, driehoekige, ronde en rechthoekige met afgeronde hoeken. En dan zijn er nog de uitzonderlijke exemplaren met segmentvormige, halfronde, meerhoekige erkerplattegronden, veelal rijk uitgevoerd. In de jaren twintig en dertig van de twintigste eeuw waren trapeziumvormige erkers in zwang, soms fraai afgewerkt met koper. De wandopbouw van oude erkers is vaak hetzelfde als die van serres, met een verticale vlakverdeling. Elke travee bestaat uit een borstwering, een hoog raam en een klein bovenraam. Een of meer beweegbare ramen zorgen voor ventilatie. Bij latere erkers is de travee-indeling vaak losgelaten. Kenmerkend voor alle erkers is dat ze geen deuren hebben. Daarmee verschillen zij wezenlijk van serres en uitbouwen. Wel is er net als in serres veel glas in verwerkt. | ||
De wandopbouw van oude erkers is vaak hetzelfde als die van serres, met een verticale vlakverdeling. Elke travee bestaat uit een borstwering, een hoog raam en een klein bovenraam. Een of meer beweegbare ramen zorgen voor ventilatie. Bij latere erkers is de travee-indeling vaak losgelaten. Kenmerkend voor alle erkers is dat ze geen deuren hebben. Daarmee verschillen zij wezenlijk van serres en uitbouwen. Wel is er net als in serres veel glas in verwerkt. | |||
==Materiaal== | ==Materiaal== | ||
| Regel 70: | Regel 68: | ||
===Benamingen=== | ===Benamingen=== | ||
Het woord erker is afgeleid van arkel en dat komt weer van het oud-Frans ‘arquiere’ [schietgat]. Het werd waarschijnlijk ergens in de negentiende eeuw in onze taal geïntroduceerd. Welke term men voorheen gebruikte, is niet helemaal duidelijk. In de | Het woord erker is afgeleid van arkel en dat komt weer van het oud-Frans ‘arquiere’ [schietgat]. Het werd waarschijnlijk ergens in de negentiende eeuw in onze taal geïntroduceerd. Welke term men voorheen gebruikte, is niet helemaal duidelijk. In de zeventiende eeuw komen we de term hangkamers tegen. Misschien werden benamingen als arkelraam of arkelvenster gebezigd? | ||
Uit oude archieven zijn tot nu toe weinig termen voor erkers bekend. Dat is voor historisch onderzoek erg lastig. Daarom is de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) zeer geïnteresseerd in termen uit nieuw onderzoek. | Uit oude archieven zijn tot nu toe weinig termen voor erkers bekend. Dat is voor historisch onderzoek erg lastig. Daarom is de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) zeer geïnteresseerd in termen uit nieuw onderzoek. | ||
Versie van 29 apr 2020 11:24
Elementtype ontbreekt of is ongeldig.
Deze pagina is voor het laatst bewerkt op 29 apr 2020 om 11:24.