Erkers - onderhoud en restauratie
Introductie
Historische erkers zijn gevoelig voor onderhoud en restauratie. Om historische erkers voor de toekomst te bewaren is regelmatig onderhoud dan ook essentieel.
Historisch onderzoek
Wie vooraf geen historisch onderzoek laat verrichten, maar zelf architect, eigenaren, bouwjaar enzovoorts wil achterhalen, heeft allerlei mogelijkheden. Vele architecten van historische gebouwen in Nederland hebben wel eens een erker ontworpen. Gemeente-, regio- en provinciale archieven, het rijksarchief, het Kadaster, diverse (universiteits)bibliotheken en plaatselijke historische verenigingen bieden volop onderzoeksmogelijkheden. Ook de RCE beschikt over veel docu¬mentatie. Vaak kun je thuis achter de computer gedigitaliseerde archieven doorzoeken. Steeds meer worden publicaties over geschiedenis en erfgoed, vooral oude uitgaven, via bibliotheken of online (dbnl.nl) aangeboden. Ook gedigitaliseerde kranten vormen een rijke bron van informatie.
Benamingen
Het woord erker is afgeleid van arkel en dat komt weer van het oud-Frans ‘arquiere’ [schietgat]. Het werd waarschijnlijk ergens in de negentiende eeuw in onze taal geïntroduceerd. Welke term men voorheen gebruikte, is niet helemaal duidelijk. In de zeventiende eeuw komen we de term hangkamers tegen. Misschien werden benamingen als arkelraam of arkelvenster gebezigd? Uit oude archieven zijn tot nu toe weinig termen voor erkers bekend. Dat is voor historisch onderzoek erg lastig. Daarom is de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed zeer geïnteresseerd in termen uit nieuw onderzoek.
Steen
Een stenen erker geeft doorgaans weinig werk. Al kunnen lekkage en loszittende voegen een erker in een paar jaar sterk aantasten, maar dat komt gelukkig weinig voor.
Hout
Een houten erker vergt heel wat meer onderhoud, zoals een schilderbeurt om de paar jaar. Wind, zon en regen belagen de erker aan alle kanten. Met de huidige hoogwerkers en rolsteigers kunnen vaklui het schilderwerk snel aanpakken. Moeilijker en dus duurder wordt het onderhoud als een gracht de toegang bemoeilijkt. Een kraan met hijsbak of drijvende steiger kan dan mogelijk soelaas bieden. Een veel voorkomend probleem zijn loslatende stopverf en bladderende verflagen aan de voet van de erker. Kleine rotte plekken zijn tijdens het gangbare onderhoud goed te verhelpen, maar gaat het om aanzienlijk meer slechte delen, dan is de erker toe aan restauratie.
Controle
Vanwege de veiligheid wordt nadrukkelijk geadviseerd de draagconstructie om de paar jaar te controleren op gebreken, vooral als de erker op uitstekende houten balken rust. Bijvoorbeeld de Monumentenwacht kan op verzoek een inspectie uitvoeren. Een bijkomend probleem is dat de draagconstructie niet altijd direct zichtbaar is vanwege aftimmeringen.
Restauratie
Vanwege de fijne detaillering en kwetsbaarheid is het zaak behoedzaam te opereren bij restauratie, vooral als er veel herstelwerk nodig is.
Kleuronderzoek
De meeste houten erkers in ons land hebben een lichte kleur, maar dat is waarschijnlijk niet altijd zo geweest. Van veel oude gebouwen weten we dat ze in lichte kleuren zijn overgeschilderd. Wie de originele kleuren wil achterhalen, kan een verf- en kleurenspecialist uitnodigen voor een onderzoek. Zo’n kleurhistorisch onderzoek, dat ook deels in het laboratorium met een microscoop plaatsvindt, kan een beeld van de oude kleurstelling opleveren, van zowel het interieur als het exterieur van de erker. Het kan zomaar gebeuren dat een aantal tijdlagen tevoorschijn komt. Juist bij restauratie is het voor alle betrokkenen inspirerend aan het bouwhistorisch onderzoek ook een kleuronderzoek te koppelen.
Verduurzaming
Erkers kunnen op bepaalde locaties een bron van kou zijn. Dit kan de eigenaar ertoe bewegen de erker te laten verduurzamen. Tijdens een restauratie kan de architect die wens meenemen. Een doeltreffende en goedkope oplossing is de erker in koude perioden afsluiten. Wil de eigenaar de erker permanent kunnen gebruiken, dan valt te bezien of er dubbelglas of voor- of achterzetramen te plaatsen zijn zonder dat de waarden van het pand in het geding komen. Bouwkundig onderzoek kan uitwijzen of vloer- en dakisolatie mogelijk is zonder de waarden aan te tasten en zonder bouwfysische problemen op te roepen.
Hout
Bij houten onderdelen is een aannemer of timmerman geneigd meer te vervangen dan echt nodig is. Een argument als ‘het is goedkoper om het geheel te vervangen’ botst met de wens om cultuurhistorische waarden zo veel mogelijk te behouden. Bij een geslaagde restauratie is alleen datgene vervangen wat écht nodig was. Een tweede valkuil is dat men het geheel beter wil uitvoeren dan het ooit is geweest. Het gaat dan niet over kleine toevoegingen van bijvoorbeeld wat extra lood of zink om de vochtafvoer te bevorderen. De RCE adviseert om de detaillering zo trouw mogelijk te volgen, zodat het oude karakter van de erker optimaal bewaard blijft.
Vergunning en subsidie
Voor restauratie (werkzaamheden die het normale onderhoud te boven gaan en noodzakelijk zijn voor herstel) van beschermde monumenten is een omgevingsvergunning vereist. Voor normaal onderhoud (noodzakelijke reguliere werkzaamheden die gericht zijn op het behoud van monumentale waarde) is niet altijd een vergunning vereist. Voor gemeentelijke monumenten of provinciale monumenten kunt u contact opnemen met de gemeente. Voor werkzaamheden ten behoeve van de instandhouding van een rijksmonument kan de eigenaar in veel gevallen subsidie aanvragen.
Deze pagina is voor het laatst bewerkt op 5 okt 2024 om 21:46.