Geofysisch onderzoek - toelichting op beslismatrix

Versie door WikiSysop (overleg | bijdragen) op 25 jan 2021 om 13:16 (Tekst vervangen - "|Kennisitemtype=Factsheet" door "|Artikelsoort=Methoden en technieken")

Introductie

Conform de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA) is het eindresultaat van het Bureauonderzoek een gespecificeerde archeologische verwachting. Hierin wordt beschreven waar in het onderzoeks- of plangebied archeologische vindplaatsen worden verwacht en wat de eigenschappen (aard, datering, diepteligging, enz.) ervan zijn. Op basis van deze beschrijving, maar ook rekening houdende met andere variabelen, zoals terreinsituatie en weersomstandigheden, dient te worden bepaald welke techniek(en) van geofysisch onderzoek kan (kunnen) bijdragen aan het opsporen en nader onderzoeken van vindplaatsen.

Voorbeeld uit de 'Beslismatrix geofysisch-archeologisch onderzoek (landbodems)'. In het lichtblauwe, omkaderde deel worden de geselecteerde sub-variabelen vermeld.
Voorbeeld uit de 'Beslismatrix geofysisch-archeologisch onderzoek (landbodems)'. In het lichtblauwe, omkaderde deel worden de geselecteerde sub-variabelen vermeld.

Algemeen

Voor het bepalen van de meest geschikte techniek(en) van geofysisch onderzoek, is de ‘Beslismatrix geofysisch-archeologisch onderzoek’ opgesteld. Dit Excel-bestand bevat in de eerste, linker kolom een lijst van elf variabelen die van invloed (kunnen) zijn op de keuze van een geofysische techniek. Voorbeelden hiervan zijn ‘Grondsoort’ en ‘Weersomstandigheden’. In de tweede kolom is een pull-down functie opgenomen waarmee voor de elf variabelen afzonderlijk een sub-variabele kan worden geselecteerd. Voor ‘Grondsoort’ kan worden gekozen uit ‘Klei’, ‘Zand’, ’Veen’, ‘Löss’ en ‘Grind’, en voor ‘Weersomstandigheden’ uit ‘Extreme droogte’, ‘Extreme vorst’, ‘Normaal’ en ‘Extreem nat’. Op basis van de gekozen sub-variabelen wordt rechts aangegeven welke techniek(en) zeer geschikt (groene kleur), geschikt (gele kleur) en beperkt of niet-geschikt (rode kleur) is (zijn). Mocht een specifieke (sub-)variabel dusdanig belemmerend zijn voor een goed en betrouwbaar resultaat, dat wordt de techniek afgeraden en zal de bijbehorende kolom geheel rood kleuren. De mate van geschiktheid of slagingskans is indicatief in percentages aangegeven in de top van de matrix.

Deze factsheet vormt een toelichting op het Excel-bestand ‘Beslismatrix geofysisch-archeologisch onderzoek (landbodems)’. In de tekst worden de elf variabelen en bijbehorende aandachtspunten kort beschreven. De volgorde van de beschrijving is conform de volgorde die in de beslismatrix wordt gehanteerd.

Archeologie (verwachting)

De variabele ‘Archeologie (verwachting)’ is het begin van de Beslismatrix. In de tweede kolom kan vervolgens op basis van de gespecificeerde archeologische verwachting een keuze worden gemaakt van archeologische verschijnselen of structuren die in het te onderzoeken gebied worden verwacht. In de rechter kolommen is per geofysische techniek en aan de hand van kleuren aangegeven in hoeverre de techniek geschikt is voor het opsporen of nader onderzoeken van de (verwachte) archeologische verschijnselen of structuren. De achterliggende scores staan in de tabel op de achterkant van deze factsheet vermeld.

Archeologische
structuren
Diep
EM- onderzoek
Ondiep
EM-onderzoek
Magnetometrisch
onderzoek
Grondradar-
onderzoek
Elektrisch
weerstandsonderzoek
Grachten 3 3 0 3 3
Greppels 1 2 0 2 3
Grafheuvels 0 2 0 2 3
Individuele graven* 0 2 0 2 2
Muren (baksteen) 2 2 3 3 3
Muren (natuursteen) 2 2 0 3 3
Muren (uitbraak) 0 2 0 2 2
(Afval)kuilen 2 2 1 3 3
Nederzetting 0 2 1 0 0
Ondiepe geologie 3 3 0 2 0
Ovens 0 2 3 1 2
Paalkuilen (groot) 0 1 1 1 1
Wallen 2 3 0 2 3
Waterputten 0 2 0 1 2
Wegen 1 2 0 2 3

0 = techniek niet geschikt, 1 = techniek beperkt geschikt, 2 = techniek geschikt, 3 = techniek zeer geschikt.

* Onder ‘individuele graven’ worden hier verstaan graven zonder bekisting of grafmonumenten (bijv. grafheuvels).

Overige variablelen

Grondsoort Aandachtspunten
Algemeen EM-onderzoek in grotere mate beïnvloed door verschillen in grondsoort dan elektrisch weerstandsonderzoek
Klei alle technieken (zeer) geschikt, grondradaronderzoek zeer geringe penetratiediepte
Zand alle technieken zeer geschikt, elektrisch weerstandsonderzoek tijdens extreme droogte minder of niet geschikt
Veen alle technieken (zeer) geschikt
Löss alle technieken (zeer) geschikt, grondradaronderzoek zeer geringe penetratiediepte
Grind grondradaronderzoek beperkt geschikt en elektrisch weerstandsonderzoek niet geschikt
Weersomstandigheden Aandachtspunten
Algemeen plotselinge wisselingen in weersomstandigheden (voornamelijk sterke regenval) kunnen meetresultaten van bijv. elektrisch weerstandsonderzoek en grondradaronderzoek sterk beïnvloeden
Extreme droogte alle technieken (zeer) geschikt, met uitzondering van elektrisch weerstandsonderzoek (niet geschikt)
Vorst elektrisch weerstandsonderzoek niet geschikt
Extreme vorst EM-onderzoek en grondradaronderzoek zeer geschikt, magnetometrisch onderzoek minder geschikt
Extreem nat alle technieken zeer geschikt
Metaal in omgeving Aandachtspunten
Strooimetaal, beetje klein metaal alle technieken (zeer) geschikt, magnetometrisch onderzoek kan licht gehinderd worden
Enkel metalen hekje of paaltje ondiep EM-onderzoek, diep EM-onderzoek en magnetometrisch onderzoek kunnen licht gehinderd worden
Veel hekken, platen en ijzer EM-onderzoek beperkt geschikt, magnetometrisch onderzoek niet geschikt
Wapeningsijzer in betonnen vloer alle technieken niet geschikt, met uitzondering van elektrische weerstandsonderzoek (beperkt geschikt)
Grondwater Aandachtspunten
Aan maaiveld alle technieken (zeer) geschikt, grondradaronderzoek kan licht gehinderd worden
Boven archeologisch niveau alle technieken zeer geschikt, met uitzondering van grondradaronderzoek (niet geschikt)
Direct beneden archeologisch niveau of op grote diepte alle technieken zeer geschikt, geen beperkingen
Terreinsituatie Aandachtspunten
Algemeen bij waterplassen op het veld zijn alle technieken (zeer) geschikt, geen beperkingen
Akkerland, vers geploegd alle technieken (beperkt) geschikt, met beperkingen. Werkt bijv. zeer vertragend voor elektrisch weerstandsonderzoek. Grondradaronderzoek eveneens beperkt geschikt
Akkerland met stoppels (mais of graan) werkt zwaar vertragend bij elektrisch weerstandsonderzoek, grondradaronderzoek niet geschikt
Parkaanleg EM-onderzoek ondiep zeer geschikt, elektrisch weerstandsonderzoek, grondradaronderzoek en magnetometrisch onderzoek kunnen hinder ondervinden
Bos alle technieken (beperkt) geschikt, geofysisch onderzoek wordt afgeraden
Bestraat alle technieken zeer geschikt met uitzondering van elektrisch weerstandsonderzoek (niet geschikt)
Inpandig elektrisch weerstandsonderzoek niet geschikt en magnetometrisch onderzoek beperkt geschikt
Afdekking Aandachtspunten
Esdek >50 cm, schone ophoging beperkingen voor EM-onderzoek ondiep en elektrisch weerstandsonderzoek
Ophoging met veel puin en troep af te raden voor alle technieken, beperkt geschikt voor diep EM- onderzoek en grondradaronderzoek
Meetdiepte Aandachtspunten
<100 cm alle technieken (zeer) geschikt, met uitzondering van diep EM-onderzoek (niet geschikt)
>100 cm en <150 cm alle technieken (zeer) geschikt
>150 cm en <200 cm ondiep EM-onderzoek niet geschikt en magnetometrisch onderzoek minder geschikt
>200 cm diep EM-onderzoek en grondradaronderzoek zeer geschikt, andere technieken niet geschikt
Detailniveau Aandachtspunten
Globaal alle technieken zeer geschikt, geen beperkingen
Matig EM-onderzoek (beperkt) geschikt
Hoog detail diep EM-onderzoek niet geschikt en ondiep EM-onderzoek beperkt geschikt
Diepteinformatie gewenst Aandachtspunten
Ja grondradaronderzoek zeer geschikt, magnetometrisch onderzoek beperkt geschikt
EM-onderzoek en elektrisch weerstandsonderzoek alleen geschikt met speciale aanvullingen op de metingen
Nee alle technieken zeer geschikt, geen beperkingen
Grootte onderzoeksgebied Aandachtspunten
>2 ha elektrisch weerstandsonderzoek beperkt geschikt
ca. 1 ha alle technieken zeer geschikt, geen beperkingen
<0,5 ha alle technieken (zeer) geschikt. Diep EM-onderzoek alleen in speciale gevallen

In de Factsheets over geofysisch onderzoek kan nadere informatie worden gelezen over de verschillende geofysische technieken.

De ‘Beslismatrix geofysisch-archeologisch onderzoek’ kan als Excel-bestand in de vorm van een invulformulier worden geraadpleegd en gebruikt.

Tekst: J. Orbons, ArcheoPro

Vragen, verbeteringen of opmerkingen?
U kunt op deze kennisbank reageren via het reactieformulier.

Deze pagina is voor het laatst bewerkt op 25 jan 2021 om 13:16.