Drachten - Torenstraat 3 - Van Doesburg-Rinsemahuis

(532515) monumentenregister Monumentnummer: 532515

Introductie

Middenstandswoning, onderdeel van een U-vormig blok van totaal 16 van deze woningen. Opmerkelijk kleurgebruik ex- en interieur.

Kenmerken

• Datering: 1920-1921.
• Bouwstijl: Eenvoudig expressionisme jaren '20, kleurgebruik De Stijl.
• Architect: Cees Rienks de Boer, ontwerper van de huizen, Theo van Doesburg, ontwerper van het kleurenprogramma.
• Rijksmonument sinds: 26 maart 2019.

Het Van Doesburg-Rinsemahuis

De woningen naar ontwerp van de Boer zijn als betrekkelijk eenvoudig en traditioneel te karakteriseren. Op het moment dat Van Doesburg, door zijn contacten met de gebroeders Rinsema uit Drachten bij het project betrokken raakt, ontstaat een unieke samenwerking. De Boer staat open voor de revolutionaire kleurtheorie van Van Doesburg. Van Doesburg, op dat moment verbonden aan het Bauhaus in Duitsland, ontwerpt en instrueert De Boer door middel van brieven over de toe te passen kleuren en het behang. De primaire kleuren zorgen voor een ongewoon kleurig resultaat, zowel aan de buitenzijde als in het interieur. De huizen krijgen de bijnaam 'Papegaaienbuurt'.

Waardering

Een samenvatting van de belangrijkste monumentale waarden luidt als volgt:

Cultuurhistorische waarden

Het Van Doesburg-Rinsemahuis is van belang vanwege cultuurhistorische waarde: bijzonder voorbeeld in Friesland van de toepassing van Theo van Doesburgs ideeën over kleurharmonie in relatie tot De Stijl. Bijzonder voorbeeld van de toepassing van de avant garde ideeën van Theo van Doesburg door toedoen van contacten met de Drachter gebroeders Evert en Thijs Rinsema en architect Cees Rienks de Boer, waardoor Drachten een markante plaats in de (inter)nationale geschiedenis van De Stijl inneemt. Waardevol vanwege de aanwezigheid van archiefmateriaal, waardoor de tot standkoming van het ontwerp in geschrift en tekeningen navolgbaar is. Het kleurontwerp heeft een hoog innovatief karakter.

Architectuur- en kunsthistorische waarde

Van belang voor de geschiedenis van de architectuur, vanwege de ontwikkeling van de architectuur- en kleuropvattingen van Theo van Doesburg in relatie tot De Stijl. Voor het oeuvre van Theo van Doesburg en Cees Rienks de Boer. Tevens als uiting van de samenwerking tussen beiden. Vanwege de karakteristieke en zorgvuldige detaillering van de architectuur en de opmerkelijke toepassing van primaire kleuren naar ideeën van Theo van Doesburg.

Stedenbouwkundige waarden

Bijzondere betekenis van het complex wegens de hoogwaardige kwaliteit van de bebouwing in relatie tot de onderlinge historisch-ruimtelijke context en in relatie tot de daarbij behorende groenvoorzieningen en wegen. Er is sprake van een stedenbouwkundige samenhang met het uitbreidingsplan Stapensea (1918) als onderlegger en daarbinnen een afwisselende invulling van woningen en gebouwen voor (nuts)voorzieningen. Van belang in dit verband zijn bijvoorbeeld de beide schoolgebouwen aan de Torenstraat, de Rijks HBS, Torenstraat 28 rijksmonument 499219 en de Rijkslandbouwwinterschool, Torenstraat 12, rijksmonument 527230. Deze school is eveneens ontworpen door architect de Boer met bijdragen van Theo van Doesburg, onder andere glas-in-lood.

De Torenstraat vormt de hoofdstraat van de nieuwe wijk en zichtas op de Grote Kerk. De Papegaaienbuurt is één van de eerste invullingen aan deze straat en vormt een ensemble met de direct aan de overzijde gerealiseerde bebouwing. Met elkaar vormt dit deel van de Torenstraat een uitstekend voorbeeld van een ensemble dat de uitwerking van zowel de Woningwet als de Onderwijswet van Thorbecke (1863) illustreert.

Bescherming

Door toedoen van bouwhistorisch- en historisch kleuronderzoek is de kennis over met name de kleurafwerking zoals die door Van Doesburg is ontworpen, goed bekend geworden. Hierdoor werd ook het belang van het huis en de monumentale waarden duidelijk. Uit dit onderzoek blijkt dat het Van Doesburg Rinsemahuis een bijzonder voorbeeld is van de toepassing van de ideeën van Theo van Doesburg over kleurharmonie in relatie tot De Stijl en later Dada. De reden tot aanwijzing zijn als volgt geformuleerd:

Het monument is van evident algemeen belang op grond van de waarderingscriteria. De door het onderzoek bekend geworden nieuwe feiten en omstandigheden werpen een nieuw licht op de ontwikkeling van het kunstenaarschap van Theo van Doesburg. Dit is thans zichtbaar en beleefbaar in het huis aanwezig en wordt tevens door archiefmateriaal ondersteund.

Op nationaal en internationaal niveau is dit huis een mijlpaal voor de architectuurgeschiedenis en kunstgeschiedenis omdat hiermee de (inter)nationaal erkende betekenis van De Stijl in zijn algemeenheid en van Van Doesburg in het bijzonder aanzienlijk aan betekenis heeft gewonnen.

Het huis is daardoor een essentieel toonbeeld van een belangrijke cultuurhistorische ontwikkeling aangezien het tot stand is gekomen op een voor Van Doesburg cruciaal moment in de ontwikkeling van zijn kunstenaarschap, namelijk tijdens zijn verblijf in het Bauhaus in Weimar.

Dit huis draagt bij aan het kabinetsbeleid dat beoogt het beter zichtbaar en toegankelijk maken van historische plaatsen in het land die het verhaal van onze geschiedenis vertellen. In het bijzonder wordt de positie van Drachten in de geschiedenis van De Stijl hierdoor versterkt. Voor dit beleid is de in 2006 opgestelde nationale canon leidend. Het venster nr. 36 ‘De Stijl’ in deze canon krijgt hiermee een nadere invulling.

Het monument vormt een essentiële aanvulling op het rijksmonumentenbestand en is daarvoor van onmiskenbare meerwaarde. De vertaling van het gedachtegoed van Van Doesburg is in Drachten uitzonderlijk goed tot uitdrukking gekomen. Met name de cultuurhistorische waarden en de uitgevoerde kleuren die zeer karakteristiek zijn voor De Stijl rechtvaardigen aanwijzing tot rijksmonument.

Bronnen en verwijzingen

• Bouwhistorisch onderzoek. Architectenbureau BORH, Bouwhistorisch onderzoek ten behoeve van de restauratie en reconstructie van het Van Doesburg-Rinsemahuis in Drachten. Dl I en II, Utrecht 2016
• Beeldbank RCE Meer foto's van dit rijksmonument
• Bibliotheek RCE De briefwisseling tussen Theo van Doesburg en architect C.R. de Boer 1920-1929. Bezorgd en ingeleid door Sjoerd van Faassen en Herman van Bergeijk. Haarlem 2019.
• Bibliotheek RCE Stichting Smelne's Erfskip, De cultuurhistorische betekenis van de Torenstraat. Drachten 2006
• Museum Dr8888: Museumwoning Van Doesburg-Rinsemahuis
• Kleuronderzoek exterieur. RCE, Kleurhistorisch onderzoek aan het exterieur van het Van Doesburg Rinsemahuis in Drachten, Onderzoeksrapport Ing. M. de Keijzer, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Ministerie van OCW, In opdracht van: Lisette Kappers Onderzoek & Architectuur, RCE Amsterdam: 2016-023, Datum: Augustus 2016

Zie ook

Artikelen

• Rijksmonumenten

Hoort bij deze thema's

• Monumenten

Meer informatie Meer over het monumentenregister en het rechtsgevolg van de aanwijzing tot rijksmonument is te vinden op cultureelerfgoed.nl/monumenten.

Meer over de omvang en reikwijdte van de bescherming van specifiek dit monument is te vinden in Monumenten - Rijksmonumentenregister en de leeswijzer.