Artikel bewerken: Terrassen en terrasranden (beheermodel)

U hebt geen toestemming om deze pagina te bewerken, want:

De gevraagde handeling is voorbehouden aan gebruikers in een van de volgende groepen: gebruikers, beheerders.
U hebt geen rechten om de gevraagde handeling te verrichten.

Elementtype	Artikel
Status *
Voorkeurslabel *
Artikelsoort
Introductie	Rivierterrassen zijn vlaktes die gevormd zijn door rivieren en nu wat hoger in het landschap liggen. Ze zijn ontstaan door de afwisseling van koudere en warmere periodes in het Pleistoceen. Vaak ontstond er een reeks van meerdere terrasniveaus, waarbij de het laagste niveau het jongste is. Terrasranden vormen de overgang tussen verschillende terrasniveaus en kunnen steilranden van welk enkele meters hoog vormen. Veel terrassen zijn na hun vorming bedekt geraakt met dekzand, waardoor de steilranden soms vervaagd zijn. De bekendste terrassen liggen langs de Maas in Limburg. <div class="kader klein"> ===Terrassen en terrasranden in het kort=== ====Kenmerkendheid==== * Terrassen zijn landvormen die het samenspel tussen de rivier, het klimaat en bodembeweging laten zien. * Terrassen kennen vaak oude geulpatronen, deze kunnen meanderend (bochtig) of juist meer recht zijn (vlechtend). Terrasranden zijn te herkennen als steilranden in het landschap. Die van de Maas kunnen tot enkele meters hoog zijn. Het terrasreliëf is in veel gevallen verdoezeld als gevolg van bedekking door dekzand of löss. ====Materiaal==== Terrassen bestaan vaak uit zand of grind dat is afgezet in de bedding van de rivier. Soms is hierop nog een meer kleirijk of siltig overstromingsdek ontstaan. De afzettingen in de Maasterrassen worden tot de [https://www.dinoloket.nl/stratigrafische-nomenclator/formatie-van-beegden Formatie van Beegden] gerekend. De hoge Rijnterrassen uit het Midden-Pleistoceen behoren tot de [https://www.dinoloket.nl/stratigrafische-nomenclator/formatie-van-sterksel Formatie van Sterksel]. De jongere Rijnterrassen uit het Weichselien en Holoceen behorend resp. tot de Formatie van [https://www.dinoloket.nl/stratigrafische-nomenclator/formatie-van-echteld Kreftenheye] en [https://www.dinoloket.nl/stratigrafische-nomenclator/formatie-van-echteld Echteld]. ====Huidige aardkundige processen==== In Nederland zijn vrijwel alle rivieren sterk gereguleerd en daardoor worden terrassen niet meer gevormd. </div>
Omschrijving	==Achtergrond== ===Ontstaan en voorkomen=== Rivierterrassen zijn vlaktes die gevormd zijn door rivieren. Ze zijn ontstaan tijdens de afwisseling van koudere en warmere periodes in het Kwartair waarbij de rivieren afwisselend insneden en zijwaarts erodeerden. Vaak ontstond er zo een reeks van meerdere terrasniveaus, waarbij de het laagste niveau het jongste is. Op de overgangen tussen terrasniveaus liggen de terrasranden, sommige kunnen wel tot enkele meters hoog zijn. De rivier- en beekterrassen van Noordwest-Europa zijn ontstaan vanaf het Pleistoceen, een periode die zich kenmerkt door een afwisseling van koude en warme omstandigheden. Tijdens de relatief warme perioden kenden de rivieren veelal een meanderend rivierpatroon. Deze rivieren kunnen vrij makkelijk insnijden. Tijdens koudere periodes in het Pleistoceen (de ijstijden) veranderde het rivierpatroon vaak in vlechtend. Dit zijn brede rivieren met meerdere ondiepe geulen met banken, ze ontwikkelen bij grote piekafvoeren en bij grote hoeveelheden sedimentlast. Dit riviertype ontwikkelt zich vaak tijdens ijstijden, omdat grote hoeveelheden smeltwater in het voorjaar dan voor sterke piekafvoeren kan zorgen. Omdat bovendien de vegetatie spaarzaam is tijdens koude periodes, kan veel materiaal van de hellingen afspoelen en meegevoerd worden door de rivieren, waardoor de sedimentlast van de rivier tijdens de piekafvoeren vrij hoog is. Bij een volgende warme periode veranderde het rivierpatroon weer naar meanderend en kan de rivier weer makkelijker insnijden. De eerdere vlechtende loop blijft dan als een wat hogere vlakte direct langs de rivier achter. In terrassen liggen vaak ook oude geulsystemen, terrassen gemaakt door vlechtende rivieren kennen vaak rechtere wat vertakkende oude geulen. Terrassen van meanderende rivieren hebben vaak een bochtvormige terrasrand en kennen restanten van gebogen enkele rivierlopen. De bekendste terrassen van Nederland liggen langs de Maas. In Zuid-Limburg zijn nog de oude Oost Maas terrassen te vinden die tussen 2,9 en 2,1 miljoen jaar geleden zijn gevormd toen de Maas via Kerkrade naar het oosten stroomde om zich in Duitsland bij de Rijn te voegen. Deze terrassen liggen door opheffing veel hoger dan de rest van Limburg. In Noord- en Midden-Limburg zijn terrassen van de Maas te vinden die ontstaan zijn vanaf het hoogtepunt van de laatste ijstijd, rond pakweg 20.000 jaar geleden tot nu. Tussen Reuver en Baarlo ligt een goede successie van terrassen uit deze periodes. Tussen de terrassen kunnen grote hoogteverschillen van enkele meters zitten en daardoor zijn de terrasranden nog goed te zien. Hogere en oude terrasrestanten zijn te vinden langs de oostkant van de Maas en in de Achterhoek. Deze zijn gevormd door de Rijn en stammen uit het Midden-Pleistoceen. Ook langs kleinere rivieren hebben zich terrassen ontwikkeld, zoals bijvoorbeeld de Overijsselse Vecht en de Dommel. Van enkele kleinere rivieren is bekend dat ze ook tijdens koude periodes bleven meanderen, maar vanwege de relatief grote piekafvoeren waren deze meanderbochten wel een stuk groter. Voorbeelden zijn de meanders langs de Roer en de Dommel uit het Jonge Dryas (12.900-11.700 jaar geleden), de laatste koude periode van de laatste ijstijd. ===Bodems en waterhuishouding=== De hoger gelegen rivierterrassen zijn vanwege hun zandige samenstelling vaak wat droger. Waar terrassen met overstromingsklei bedekt zijn zijn nattere omstandigheden te vinden. In lager gelegen terrassen treedt vaak kwel op afkomstig van het hoger gelegen omliggende landschap. Langs de Peelhorst liggen beekdalen die via oude terrasgeulen afwateren op de Maas (zoals bijv. de Loobeek). De bodems van met klei bedekte terrassen bestaan uit ooivaaggronden of poldervaaggronden. In sommige gevallen heeft brikvorming opgetreden en zijn radebrikgronden te vinden. Oudere terrassen zijn soms bedekt door een laag dekzand uit de laatste ijstijd. Waar hoger gelegen zandige terrassen met plaggen zijn opgehoogd liggen vaak enkeerdgronden. ==Relaties met landschappelijke waarden== ===Cultuurhistorie en archeologie=== Terrasranden vormen landbouwkundig gezien obstakels en zijn daardoor vaak beplant met hakhout. Soms ligt er nog een laag overstromingsklei op hoger gelegen terrassen, die vruchtbare gronden oplevert. ===Ecologie en biodiversiteit=== Bij de Maas is er in de lager gelegen terrassen tussen Roermond en Mook een kwelmilieu aanwezig. Deze omstandigheden zorgen voor een bijzondere fauna en flora. Daarnaast zijn hakhoutbosjes op terrasranden zijn ecologisch waardevol omdat zij kunnen fungeren als migratieroute en schuilgelegenheid voor kleine zoogdieren en insecten. ==Beheer== ===Aantastingen en bedreigingen=== Terrasranden zijn, of kunnen worden aangetast door grondstoffenwinning, vergraving of egalisatiewerkzaamheden. Soms vormt ook degeneratie een bedreiging. Dit is met name het geval indien de terrasrand wordt betreden. In enkele gevallen heeft men langs terrasranden illegaal puin gestort. ===Beheeropties=== Bij het beheer van terrasranden kunnen verschillende strategieën worden toegepast: ====Behoud==== De beheerwerkzaamheden kunnen bestaan uit: Planologische bescherming door middel van het aanlegvergunningenstelsel om vergravingen en egalisaties te voorkomen. Het plaatsen van rasters of aanbrengen van beplanting op het talud om degeneratie als gevolg van betreding door vee of mensen tegen te gaan. Het bij ruilverkavelingen of landinrichtingen verschuiven van perceelsgrenzen zodanig dat deze samenvallen met terrasranden. Dit voorkomt aantasting als gevolg van vergraving, egalisatie en betreding door vee. ====Accentueren / zichtbaar(der) maken==== De beheerwerkzaamheden kunnen bestaan uit het bovenlangs de wand (verspreid) aanbrengen van beplanting (zie Afb. 2.). ====Herstel==== De beheerwerkzaamheden kunnen bestaan uit het verwijderen en afvoeren van gestort puin; ====Reconstructie==== De beheerwerkzaamheden kunnen bestaan uit het aanbrengen van kunstmatige terrasranden op plaatsen waar zij (deels) zijn verdwenen. Men dient bij voorkeur gebiedseigen materiaal te gebruiken. Soms kan men aan de hand van oude topografische kaarten de oorspronkelijke ligging van terrasranden bepalen. Reconstructie van terrasranden dient zodanig te gebeuren dat nog aanwezige gave bodems in tact blijven. Alvorens daadwerkelijk herstelwerkzaamheden uit te voeren is het belangrijk boringen te verrichten om de ligging van nog niet vergraven bodems te bepalen. ===Voorbeeld van reeds uitgevoerd beheer=== Het Landschap Overijssel heeft terrasranden van de Eendenbeek (in het reservaat van de Mosbeek) gereconstrueerd. Op basis van oude topografische kaarten en grondboringen is de ligging van de oude terrasrand bepaald. Na de reconstructie is het talud beplant met hakhout. In het kader van de sanering van oude stortplaatsen heeft de provincie Limburg in samenwerking met het IKL terrasranden van de Haelense Beek en de Watervalderbeek van puin en vuil ontdaan. Vervolgens zijn rasters geplaatst en is beplanting aangebracht om erosie als gevolg van betreding tegen te gaan. ===Knelpunten in de praktijk=== Reconstructie van terrasranden door het opnieuw aanbrengen van gebiedseigen grond is in agrarisch land soms lastig omdat dit obstakels het land vormt. ==Verder lezen== Woolderink, H., Kasse, K., & van Balen, R. (2020). [https://natuurtijdschriften.nl/pub/1021590/3.-G-H2020nr5-6_art-645_Woolderink.pdf De invloed van breuken op de Maas en Roer in het Roerdalslenk-systeem]. Grondboor & Hamer, 74(5/6), 176-182. ''Oorspronkelijke tekst afkomstig uit het Handboek Aardkundig Landschapsbeheer, aangevuld door Tessa Bosch (UU) en Harm Jan Pierik'' {{Aardkundig gebieden\|terrasvlakte }}
Afbeelding uploaden	Bestand uploaden
Stappen om een afbeelding te plaatsen:	upload een afbeelding via "Bestand uploaden" hierboven ⇑ Let op: verklein je foto tot max 2000px breed (liggend), 1600px hoog (staand) en max 1MB! kopieer de Afbeelding code en plak die in Afbeelding plaatsen hieronder ⇓ pas de code aan: BESTANDSNAAM, BIJSCHRIFT en BESCHRIJVING' ' (Alt-tekst) Herhaal dit voor elke afbeelding. [[Bestand: BESTANDSNAAM\|400px\|rechts\|thumb\|BIJSCHRIFT\|alt=BESCHRIJVING]]
Afbeelding plaatsen	{{Afbeelding \|bestand=Baarlo.png \|bijschrift=Afb. 1. AHN-afbeelding van de rivierterrassen en restgeulen bij Baarlo. Er zijn vier verschillende terrassen te zien in de afbeelding, de terrasranden hiervan zijn met romeinse cijfers aangegeven. De oudste terras (I) is tijdens het Allerød verlaten geraakt. Daarna zijn er twee Jonge Dryas terrassen (II en III). Het jongste terras (IV) dateert uit het Holoceen. \|alternatief=BESCHRIJVING }} {{Afbeelding \|bestand=Maasterras Reuver.jpg \|bijschrift=Afb. 2. Een Allerød terrasrand bij Reuver aan de Maas. Foto: Harm Jan Pierik. \|alternatief=BESCHRIJVING }} {{Afbeelding \|bestand=20241111 163445.jpg \|bijschrift=Afb. 3. Lichte glooiing in het veld in het zuidoosten van Herkenbosch door een terrasrand van de Roer uit het Laatglaciaal. Foto: Tessa Bosch \|alternatief=BESCHRIJVING }}
Gerelateerde artikelen
Lid van thema's
Trefwoorden
Begrippen Begrip uit de RCE thesaurus
Specialisten

Kleine bewerking

Annuleren