Hallehuis - Zuidoost-Fries hallehuis
Introductie
De boerderijen in Zuidoost-Friesland behoren gedeeltelijk tot de hallehuisgroep. Deze Zuidoost-Friese variant van het hallehuis wijkt af van de boerderijen in de rest van de provincie, die tot de noordelijke huisgroep behoren.
Geologie
Het zuidoosten van Friesland wordt gekenmerkt door hogere dekzandgronden die in het pleistoceen zijn ontstaan. Het hier omschreven gebied is een relatief smalle strook langs de grens met Overijssel en Drenthe. Landschappelijk gezien wijkt dit deel sterk af van de rest van Friesland en wordt het gekenmerkt door smalle, langgerekte kavels, gescheiden door houtwallen en bebossing en deels door hoogveen. Door de arme zandgronden is in het gebied sprake van een bescheiden vorm van het gemengde bedrijf. In de winterperiode was de oogstopbrengst mager. Vanwege de bodemgesteldheid verliep de agrarische ontwikkeling hier in vergelijking met het Friese weidegebied zeer traag.
Middeleeuwen
Er staan in Zuidoost-Friesland nog enkele voorbeelden van de hallehuis-groep die sterk verwant zijn aan de boerderijbouw in Drenthe en Overijssel. Het hallehuis, dat in het grootste deel van het midden van ons land voorkomt, heeft een rechthoekige plattegrond en bestaat uit een woongedeelte in de voorste travee en daarachter een bedrijfsgedeelte dat meestal meer dan een travee beslaat. De constructie bestaat uit ankerbalkgebinten. De zijmuren zijn doorgaans laag en bevatten weinig vensters. De middelste beuk is breder en hoger dan de beide zijbeuken en omvat in het bedrijfsgedeelte de deel. De middenlangsdeel was in gebruik als dorsvloer. In de deel stond het vee in de zijbeuken, met de koppen naar de deel. Bovenop een slietenvloer werd de oogst opgeslagen. In de middelste beuk van het woongedeelte werd geleefd en gekookt door het boerengezin. Daar lag ook de stookplaats tegen de brandmuur. De stookplaats diende als verwarming en werd ook gebruikt om de maaltijden en het veevoer te bereiden. In de zijbeuken zaten kleine bedsteden. De gebouwen waren voorheen uit hout opgetrokken en hadden rieten daken.
Huidige boerderijen
Bedrijfsgedeelte
Door landbouwkundige ontwikkelingen op de zandgronden wijzigden vanaf de zeventiende eeuw de indeling van het bedrijfs- en woongedeelte. In Zuidoost-Friesland – alsmede in de Kop van Overijssel en Zuidwest-Drenthe – werd de deel gewijzigd. De deeldeuren werden verplaatst naar de zijgevel, waardoor een dwarsdeel ontstond. Vanwege de benodigde inrijhoogte kwamen de deeldeuren terug in de gevel te liggen. Vanuit de dwarsdeel was het eenvoudig om de oogst op te tassen in de middenbeuk. De rundveestal was vanwege het ondergeschikte belang van vee klein van formaat en lag in een deel van de zijbeuk of in het midden van de achtergevel. De verstening van de boerderijen in dit gebied vond relatief laat plaats, vanaf de achttiende eeuw. Het materiaalgebruik is in deze streek vaak gele (Friese) baksteen. Het woongedeelte werd waarschijnlijk als eerste versteend. Sommige boerderijen hebben tot op heden hun rieten dak behouden.
Woongedeelte
Het woongedeelte heeft ondanks de latere wijzigingen meestal de oorspronkelijke driebeukige opzet behouden, waarbij het gebintwerk de indeling van de ruimte bepaalde. Centraal in het woongedeelte ligt de woonkamer, zijdelings daarvan een voordeur met kleine hal. In de woonkamer, tegen de voorgevel, werd de stookplaats aangebracht, te zien aan de schoorsteen bovenaan de geveltop. In de zijbeuken was plaats voor bedsteden. Tegen de scheidingsmuur tussen het woon- en bedrijfsgedeelte is de keuken met werkruimten ontstaan. In sommige gevallen is het woongedeelte naar voren toe verlengd en/of zijn de zijbeuken opgehoogd t.b.v. extra vertrekken, te zien aan de terugliggende zijmuren en hoger liggende daklijn. De zolder boven het woongedeelte was oorspronkelijk in gebruik als zaadzolder of diende voor oogstopslag. De opslagfunctie is in Zuidoost-Friesland hier en daar tot op heden nog te herkennen aan de kleine raampjes in de voorgevel, maar heeft gedurende de afgelopen eeuw heeft de zolder meestal een woonbestemming gekregen.
Deze pagina is voor het laatst bewerkt op 19 jan 2024 om 17:32.