IJzergallusinkt en inktvraat
Introductie
IJzergallusinkt is een inktsoort die vanaf de late oudheid tot op heden wereldwijd gebruikt is. In de meeste archieven, bibliotheken en collecties met tekeningen worden dan ook objecten met ijzergallusinkt aangetroffen. Bestanddelen van deze inktsoort kunnen het materiaal van de drager (papier of perkament) aantasten. Dit gecompliceerde proces heet inktvraat.
Om te weten hoe dragers met ijzergallusinkt het beste kunnen worden bewaard, is het belangrijk om meer te weten over ijzergallusinkt en inktvraat, en hoe deze de conditie van dragers kunnen aantasten.
IJzergallusinkt
IJzergallusinkten bevatten vier onmisbare grondstoffen: water of wijn als vloeistof, arabisch gom als bindmiddel en ijzer(II)sulfaat in combinatie met een plantaardig materiaal (bijvoorbeeld galnoten) dat tannine bevat, als kleurend bestanddeel. De kleurende stof is dus een metaal-organisch complex. Als ijzer(II)ionen met tannine of galluszuur reageren, ontstaat een lichtgekleurd product dat aan de lucht oxideert tot een donker complex, ijzer(III)gallaat. Bij deze reactie komt zwavelzuur vrij. Inktrecepten vermelden in de regel een overmaat aan ijzer(II)sulfaat dat aanwezig blijft in de zure oplossing. Om met de inkt te kunnen schrijven worden soms suiker, wijn, ureum of azijn toegevoegd. Met ijzergallusinkt vloeien dus verschillende componenten in de papieren drager.
Inktvraat
De natuurlijke veroudering van papier wordt versneld door de componenten waaruit ijzergallusinkt is opgebouwd. Dat proces heet inktvraat en ontstaat door het gelijktijdig optreden van twee soorten aantasting: zure hydrolyse van cellulose (door de overmaat aan zwavelzuur) en gekatalyseerde oxidatie (door de overmaat aan ijzer(II)ionen).
Bij inktvraat verplaatsen de inktcomponenten zich in het papier. Het zwavelzuur dringt ver door buiten het gebied van de inkt, terwijl de ijzer(II)ionen in de directe omgeving van de inkt blijven. De zure hydrolyse tast dus het papier rondom de inkt aan, de oxidatie beperkt zich tot de inktlijnen.
Conditie en conservering
De complexiteit van inktvraat door ijzergallusinkten, en welke gevolgen dit heeft voor de conditie, en daarmee behoud en beheer, van de dragers is uitgebreid onderzocht door een internationale groep onderzoekers. De inzichten zijn samengebracht op de The Iron Gall Ink website.
De Iron Gall Ink website
Deze pagina is voor het laatst bewerkt op 20 jul 2023 om 14:59.