Enschede - Kerkbruggertpad 55
< Rijksmonumenten⇐ (15323) monumentenregisterMonumentnummer: 15323
Introductie
Vroeg twintigste-eeuws ijzeren hek, oorspronkelijk gemaakt voor de modelboerderij Huis ter Aa in Oosterbeek.
Kenmerken
- Datering: 1908
- Architect: Onbekend
- Vervaardiger: Smederij Van der Sande, Oosterbeek
- Rijksmonument: sinds 6 april 1971
Historie
In 1879 liet de hervormde kerkvoogdij van Usselo een begraafplaats aanleggen, gelegen tegenover de kerk. Dat moet ruim bekeken worden, want de afstand tussen kerk en begraafplaats bedraagt ruim 200 meter. Die kerk was in 1845 in gebruik genomen, gelegen ten zuiden van Usselo. De begraafplaats besloeg een rechthoekig terrein en kreeg twee ingangen. Aan de linkerzijde een eenvoudige dubbel smeedijzeren hekwerk tussen twee zandstenen pijlers en daarop aansluitend een smeedijzeren hek en vervolgens een veel grotere poort met hoge zandstenen hekpijlers met daarop tal van funeraire doodssymbolen. In 1932 kreeg de kerkvoogdij een flink perceel in handen ten westen van de begraafplaats. Dit was mogelijk gemaakt doordat de broers Albertus (1858-1929) en Jan Bos (1861-1930) na hun dood een perceel op de Esch van Usselo hadden geschonken. Dit perceel kon men ruilen tegen het ten westen van de begraafplaats gelegen perceel, waarna hier de uitbreiding van de begraafplaats gerealiseerd kon worden. Beide broers zijn nog begraven op het oude gedeelte.
Voor de uitbreiding was een nieuwe toegang nodig, gelegen aan het voorplein dat door de uitbreiding ontstaan was. Een poort voor die toegang werd gevonden in Heveadorp nabij Arnhem. Het bleek te gaan om de poort die tussen 1908 en 1916 had gediend als toegang tot de voormalige modelboerderij Huis ter Aa in Oosterbeek. De poort was vervaardigd door smederij Van der Sande in Oosterbeek. De modelboerderij was weliswaar gelegen op landgoed Den Duno, maar het hekwerk was daar niet voor gemaakt.
Na 1916 belandde de poort in Heveadorp en roestte langzaam weg, totdat in 1935 een groep plattelandsvrouwen de poort bij een bezoek aan de Hevea Rubberfabriek hadden zien liggen. Na overleg werd besloten de poortdelen op te halen en te gebruiken als toegang voor de uitbreiding van de begraafplaats. Daar moesten toen nog wel pijlers opgetrokken worden om de poortdelen tussen te hangen. Die werden vervaardigd van beton en afgewerkt met een toplaag van granito. In de linker pijler werd een metalen tekstplaat opgenomen met daarop de vermelding van de schenking door de gebroeders Bos en op de rechter pijler de verwerving van het perceel in 1934 en de ingebruikname op 16 maart 1936. Gezien een bericht in de krant van maart 1937 was de poort toen pas gereed. Overigens werd in het krantenbericht aangegeven dat het hekwerk afkomstig was van Huis ter Aa.
Rijksmonument
Bij de aanwijzing van het hek is niet gekeken naar de bijzondere pijlers van de oudere poort uit 1879. Voorts blijkt het hekwerk niet 19de-eeuws, maar eigenlijk een soort van show-model te zijn geweest bij een modelboerderij en niet bij buitenplaats Den Duno, zoals vermeldt. Niettemin is het hekwerk een fraai staaltje van smeedwerk en vormt het geheel samen met de betonnen pijlers en tekstborden een bijzonder onderdeel van de begraafplaats.
Huidige situatie
Het hekwerk is een voorbeeld van neo-rococo dat vanwege de frivole vormgeving weinig aangetroffen wordt bij begraafplaatsen. Het hek bestaat uit een dicht onderstuk met daarboven een spijlenhek dat bovenin deels eindigt in een sierlijk geheel van krullen met bloem- en bladmotieven. Aan de binnenkant en buitenkant van het hek is een rand met bloemmotieven aangebracht en dwars over het hek loopt een sierlijk gebogen element met centraal een wat grotere bloem. De middenstijl wordt beëindigd door een bloem. Terwijl het hek donkergroen is geverfd zijn de bloemen voorzien van een goudkleur. Het hekwerk draait op een scharnierpunt en is op twee punten bevestigd aan de pijlers. De pijlers zijn opgezet alsof het gaat om losse blokken, staand op een iets bredere basis met een strak vormgegeven bekroning.
Het hekwerk heeft in 1995 een flinke restauratie ondergaan. Daarbij is het hele hek verwijderd, zijn alle delen gestraald en verroeste delen hersteld, met name een aantal krullen bleek slecht. Het hekwerk is daarna verzinkt en wederom groen geschilderd en teruggeplaatst. In 2023 is het hek wederom tijdelijk van zijn plek geweest voor onderhoud.
De begraafplaats is sinds 2005 ondergebracht in een aparte stichting, welke verantwoordelijk is voor beheer en onderhoud.
Deze pagina is tot stand gekomen in samenwerking met stichting Dodenakkers.
Bronnen en verwijzingen
Meer informatie
Meer over het monumentenregister en de pagina's in deze kennisbank is te vinden in Monumenten - Rijksmonumentenregister.
Meer over wat er is beschermd is te vinden in de leeswijzer.
Deze pagina is voor het laatst bewerkt op 4 apr 2024 om 03:01.