Marssum - Slotlaene 1 - Poptaslot

⇐ (28623) monumentenregisterMonumentnummer: 28623

Introductie

In oorsprong 15de-eeuwse stins met latere uitbreidingen, belangrijk interieur, een 17de eeuws poortgebouw en een omringende parkaanleg.

Afb. 1. De voorgevel van het Poptaslot. Foto door A. Speelman, 2014. Beeldbank RCE, CC BY-SA 3.0

Afb. 2. De Zaal met Friese keeftkast in het Poptaslot. Foto door A.J. van der Wal, 1998. Beeldbank RCE, CC BY-SA 3.0

Afb. 3. De omgeving van het Poptaslot. Foto door IJ.Th. Heins, 2000. Beeldbank RCE, CC BY-SA 3.0

Kenmerken

Poptaslot en poortgebouw

Datering:
- Stichting 15de eeuw met latere wijzigingen.
- 18de eeuw, zuidvleugel
- Restauratie 1906-1908
- Poortgebouw 1631
Bouwstijl: traditionele 15de eeuwse bouwstijl, Hollandse renaissance (poortgebouw). Vroeg 20ste eeuws historiserend restaureren.
Architect: J.F.L Frowein als restauratie architect. Oudere architecten onbekend
Rijksmonument sinds: 21-01-1970, verbeterd sinds 30-11-2021

Parkaanleg

Datering: 15de eeuw, hoofdopzet met huiseiland en gracht, latere wijzigingen
Tuinstijl: architectonische tuinstijl ca. 1910
Architect: V. Pommer, L.P. Roodbaard, W.C. de Groot
Rijksmonument sinds: 21-01-1970, verbeterd sinds 30-11-2021

Poptaslot

Het Poptaslot is door de familie Heringa als stins gesticht en bewoond. De oorsprong gaat terug tot de 15de eeuw. In 1603 kwam het huis door vererving in handen van het adellijke geslacht Van Eysinga. De stins ondergaat in 1631 een modernisering die de huidige verschijning bepaalt. Veel van de interieurafwerking dateren uit deze periode. Ook het poortgebouw is in dat jaar opgetrokken. Ooit stonden in Friesland vele van deze stinsen maar inmiddels zijn zij zeldzaam. Het Poptaslot is een uitzonderlijk goed bewaard voorbeeld. In 1687 wordt de state gekocht door dr. Henricus Popta (1635-1712), gegoede advocaat uit Leeuwarden. Hij maakte de state tot zomerverblijf. Tevens is hij de stichter van het naastgelegen vrouwengasthuis rijksmonument 28620. In de 18de eeuw is de boerderijachtige vleugel aan de zuidzijde toegevoegd. De serre daarachter dateert uit de periode van de restauratie.

Restauratie

Van 1906 tot 1908 is het Poptaslot gerestaureerd en verbouwd naar ontwerp van de Haagse architect Johan Frederik Lodewijk Frowein. De uitmonstering en inrichting van het geheel is toen verder doorgevoerd in 17de- en 18de eeuwse trant.

Interieur

Het interieur van de beide vleugels van het Poptaslot is van belang als voorbeeld van een interieurensemble met bestanddelen en inventarisstukken uit verschillende periodes. Dit betreft zowel 16de-eeuwse elementen als stukken uit de eeuwen daarna. Bijzonder is bijvoorbeeld de gebeeldhouwde natuurstenen schouw en dito deuromlijsting. Daarnaast zijn de ruimtes deels met oorspronkelijke stukken deels met aangekochte (historiserende) inventarisstukken ingericht. Beroemd is het ‘Poptazilver’ dat in bewaring is bij het Fries museum.

Parkaanleg

Het kerngebied hoort bij de stinsperiode en bestaat uit een omgracht huiseiland, waarop de hoofdbebouwing staat. Het eiland wordt ontsloten door middel van een poortgebouw. Op de hoofdvorm van het huiseiland en het gebied daaromheen heeft zich in de loop van de eeuwen een parkachtige tuin ontwikkeld met een sterke nadruk op nutsvoorzieningen zoals een boomgaard, moestuin en bessentuin. Ook het kweken van een eigen bloemenassortiment is onderdeel van het gebruik van dit park. Deze aanleg en het gebruik ervan is meerdere malen gewijzigd. Diverse historische tekeningen en archiefstukken getuigen hiervan. Uit 1736 dateert een tekening van de hand van hovenier Valentijn Pommer. Een andere tekening uit 1840 is van de hand van L.P. Roodbaard. Vermoedelijk dateert de grote paardenkastanje aan de oostzijde van het eiland nog uit zijn tijd. Bijzonder is de huidige geometrische, architectonische tuinaanleg aan de oostzijde op het huiseiland uit 1907 van W.C. Groot. Deze kwam tot stand in aansluiting op de restauratie. Een dergelijke aanleg is relatief zeldzaam. Dit is het enige tuinontwerp dat bekend is van De Groot, die eigenlijk architect was.

Bijbescherming

De Heringastate of het Poptaslot en het poortgebouw zijn in 1970 aangewezen als rijksmonument. Deze aanwijzing is tot stand gebracht op grond van de eerste Monumentenwet (1961). Op verzoek van de Stichting Dr H. Popta Gasthuis is onderzocht of de omringende parkaanleg tevens beschermd kon worden. Nadat gebleken was dat er voldoende monumentale waarden aanwezig zijn, is de bescherming verbeterd en de aanleg bijbeschermd op grond van de Erfgoedwet.

Beheer

Het Poptaslot en het naastgelegen gasthuis kent een bijzondere beheervorm. Deze is tot stand gekomen bij het overlijden van Henricus Popta. Door middel van zijn testament heeft hij het voortbestaan van state, poortgebouw en tuinaanleg en van het gasthuis verzekerd. Het beheer en gebruik gebeurt nog grotendeels op de door hem voorgeschreven wijze en ligt in handen van vier voogden. Dit heeft geleid tot het voortbestaan van deze unieke cultureel, sociaal en economische historische eenheid.

Relatie overige monumenten en beschermd gezicht

Het Poptaslot heeft een historische en functioneel ruimtelijke relatie met het Poptagasthuis, rijksmonument 28620. Ten westen aangrenzend aan de aanleg ligt een archeologisch rijksmonument 45655. In de Sint Pontianuskerk van Marssum rijksmonument 28622 zijn diverse bestanddelen te vinden die herinneren aan de bewoners van het Poptaslot zoals zerken en kerkbanken. Dit geheel maakt onderdeel uit van het Beschermde Dorpsgezicht Marssum.

Bronnen en verwijzingen

Zie ook

Artikelen

Hoort bij deze thema's

Meer informatie
Meer over het monumentenregister en de pagina's in deze kennisbank is te vinden in Monumenten - Rijksmonumentenregister.
Meer over wat er is beschermd is te vinden in de leeswijzer.

Vragen, verbeteringen of opmerkingen?
U kunt op deze kennisbank reageren via het reactieformulier.