Ga direct naar de inhoud Ga direct naar het menu

Appingedam - Dijkstraat 77 - Gereformeerde Kerk

< Rijksmonumenten

(509407) monumentenregisterMonumentnummer: 509407

Introductie

Gereformeerde kerk met muur en twee toegangshekken, gebouwd in 1928 op de fundamenten van de oude kerk uit 1868. Toen deze kerk in 1926 was afgebrand kreeg architect E. Reitsma opdracht tot herbouw. Sinds 2014 is de kerk in gebruik bij de Vrijgemaakte Gereformeerde Kerk (GKV), nu Nederlandse Gereformeerde Kerk (NGK).

kerkgebouw van bruine bakstenen, zwartgrijs pannendak met dakramen en op de voorgrond een brug
Het kerkgebouw uit het noordwesten. Foto: Wikimedia, Gouwenaar, 2011

Kenmerken

  • Datering: 1927-1928
  • Architect: E. Reitsma
  • Bouwstijl: expressionisme, Amsterdamse School
  • Rijksmonument sinds: 23 november 1999

Versterkingsopgave

De kennis op deze pagina is (deels) verzameld in het kader van de versterkingsopgave als gevolg van de aardbevingsproblematiek in de provincie Groningen. De Nationaal Coördinator Groningen (NCG) was de opdrachtgever voor deze versterkingsopgave in de periode 2016 t/m 2028.

Totaal omvat de versterkingsopgave ongeveer 360 rijksmonumenten. Deze rijksmonumenten zijn aan de hand van een norm constructief onderzocht op voldoende veiligheid voor de bewoners en gebruikers. De monumenten die constructief niet voldoen aan de norm zijn versterkt. Iedere versterkingsopgave is steeds zo veel mogelijk gecombineerd met een instandhouding-, verduurzamings- en/of herbestemmingsopgave.

Kennis in monumentenregister

Kennis over dit monument is momenteel (ook) nog terug te vinden in het monumentenregister: rijksmonument 509407.

Kennis en informatie

(Bron: Dijkoraad (2018), Bouwhistorische verkenning 509407 Gereformeerde kerk, Appingedam.)

19e eeuw

In 1868 wordt op het open terrein tussen de Dijkstraat en de St. Annastraat die hier het Damsterdiep kruist de eerste gereformeerde kerk van Appingedam gebouwd. Van dit gebouw zijn de funderingen, gedeelten van de voetmuur van de zuidelijke gevel en vrijwel de gehele oostelijke gevel nog over. Op de zolder van de huidige kerk is nog een gedeelte van de binnenafwerking aanwezig. Voor deze kerk bouwde Hendrik Jan van der Molen te Steenwijk in 1899 een orgel met een kas. Dit orgel, dat voorzien was van twee manualen, tien registers en een aangehangen pedaal, is afgebeeld op een interieurfoto van de nieuwe kerk. Het werd in 1927 door orgelbouwer Hendrik Vegter uit Usquert van de oude naar de nieuwe kerk overgeplaatst.

1927

In 1927 werd de huidige zaalkerk gebouwd. Het gebouw is gedeeltelijk geplaatst op de fundering van het oude kerkgebouw. Het verhaal dat de oude kerk in 1926 is afgebrand kan niet worden bevestigd. Er is geen melding van brand bekend. Ook zijn er geen roetsporen van door brand aangetroffen op de gehandhaafde gedeelten en in de naast gelegen pastorie. Een mogelijke verklaring voor de bouw van de nieuwe kerk kan het ruimtegebrek zijn van een groeiende gemeente in een te klein kerkgebouw. Een andere reden zou de instabiliteit van het gebouw kunnen zijn.

Architect Egbert Reitsma (1892-1976) krijgt de opdracht om een ontwerp te maken voor een nieuw te bouwen kerk. Dit is de huidige kerk die in 1928 gereed is gekomen. Reitsma maakt bij zijn ontwerp gebruik van de kavelbreedte en de nog aanwezige restanten van het afgebroken kerkgebouw. Het kerkgebouw bezit een smallere, afwijkende traveemaat, wat zichtbaar is in de oostgevel: de vensters zijn niet in het midden van de oude traveemaat geplaatst. De fundering van de achterzijde is verbeterd enerzijds door het slaan van 85 heipalen en de aanleg van een kelder/souterrain onder de noordelijke zijde van het kerkgebouw.

Architect Egbert Reitsma ontwierp een vrij gesloten gebouw met een eenvoudige hoofdvorm en een heldere belijning. Geheel uitgevoerd in donkere, de voor Reitsma kenmerkende, bijna gesinterde baksteen, zwarte dakpannen en diepliggende openingen lijkt het vanaf de straat een gesloten gebouw. De eenvoudige vorm wordt enigszins verlevendigd door de schijven die in de nok van het zadeldak zijn geplaatst en de uitgekraagde penanten in de westelijke gevel die die oorspronkelijk een pinakelvormige beëindiging bezaten. Zij werden al voor 1940 verwijderd. In het oostelijke en westelijke dakvlak (de twee lange zijden) zijn langwerpige lichtdoorlatende stroken opgenomen die de ruimte in de kap boven het plafond verlichten.

Naast de kerk is het voorterrein en de aansluitende brug over het Damsterdiep ook mede vorm gegeven. Het ontwerp beperkt zich niet alleen tot de vorm van het gebouw. Ook de inrichting is geheel van zijn hand, waarvan de paraboolvormige tongewelf op gordelbogen wel het meest expressieve karakter heeft. In dit plafond zijn kleurige glas-in-loodpanelen opgenomen, waardoor het licht vanuit de tussenruimte onder de kap in de kerkzaal binnen treedt. De gebogen hoofdvorm staat in sterk contrast met de verder strakke horizontale en verticale belijning van de ruimte en het meubilair.

1949

In 1949 werd het uit 1899 daterende orgel vervangen door het huidige exemplaar omdat het akoestisch niet voldeed in de grotere ruimte. Het orgel werd verkocht aan een katholieke kerk in Nijmegen. Het nieuwe orgel werd gebouwd door de firma B. Pels & Zn. te Alkmaar. Het is groter en moderner en het ontwerp sluit zowel akoestisch als visueel aan bij Reitsma's architectuur. De pijpen zijn niet in een orgelkas gevat. Dit orgel omvat twee manualen, 23 registers en een vrij pedaal en werd in 1968 gerestaureerd door Verschueren uit Heythuysen. Hierbij is de dispositie enigszins veranderd en de elektrische tractuur vernieuwd.

1977

In het ontwerp had Egbert Reitsma al plannen voor een galerij die echter tijdens de bouw niet is uitgevoerd. Deze galerij is in 1977 alsnog aangebracht op een nieuwe fundering, toen de kerk opnieuw te klein bleek.

2014

In 2014 is de restauratie van kerk die in 2013 startte afgerond. Naast het algemene herstel en onderhoud zijn aangebrachte niet oorspronkelijke betimmeringen verwijderd en is het kleurenschema van de kerkruimte hersteld.


Bronnen en verwijzingen

Zie ook

ArtikelenHoort bij deze thema'sBeschermd stads- en dorpsgezicht Begrippen

Expressionisme, Amsterdamse school en Gereformeerde Kerken in Nederland

Specialist(en)

Meer informatie
Meer over het monumentenregister en de pagina's in deze kennisbank is te vinden in Monumenten - Rijksmonumentenregister.
Meer over wat er is beschermd is te vinden in de leeswijzer.

U kunt op deze kennisbank reageren via het reactieformulier.








Overgenomen van "https://kennis.cultureelerfgoed.nl/index.php?title=Monumenten/509407&oldid=121384"

Deze pagina is voor het laatst bewerkt op 27 aug 2024 om 03:01.