IJsselstein - Gerbrandytoren
< Rijksmonumenten⇐ (532229) monumentenregisterMonumentnummer: 532229
Introductie
Televisietoren, getuid met drie tuiblokken.
Kenmerken
- Datering: 1961
- Architect: Ir. A. Auer
- Bouwstijl: Functionalisme
- Rijksmonument sinds: 16 augustus 2017
In de eerste helft van de jaren 1950 kreeg het nieuwe medium televisie beleidsmatig vorm onderleiding van minister Jo Cals. Hij is verantwoordelijk voor een tweetal nota’s ( 1951, 1955), de Wet op het Kijkgeld (1955) en het Televisiebesluit (1956). Ondermeer is in deze tijd besloten tot de bouw van vijf televisietorens om daarmee het gehele land te dekken. Er zouden torens moeten komen in Appelscha, Markelo, Lopik, Goes en Roermond. Die van Appelscha werd uiteindelijk in Hoogersmilde gebouwd.
Lopik als ‘midden van het land’ had inmiddels al een belangrijke positie binnen eerder ontwikkelde radiozendstations en –apparatuur. Kort na de oorlog verplaatst de Wereldomroep zijn zendactiviteit naar hier. De binnenlandse radio ontvangst kende ook een ‘zendmast Lopik’.
In Lopik werd als eerste een experimentele zendmast gebouwd (afgebroken in 1962). Daardoor is de huidige toren als laatste in de reeks gebouwd. De toren werd op 9 mei 1961 geopend door H.M. Koningin Juliana.
Architect A. Auer, destijds in dienst bij de Afdeling Constructie van de Rijksgebouwendienst ontwierp naast de zendmast van IJsselstein nog diverse andere zendmasten. De toren van IJsselstein zou de meest bekende worden en symbool voor de televisie. De toren was lange tijd het hoogste bouwwerk van Europa. Nu nog steeds het hoogste van Nederland.
IJsselstein/Lopik als ‘midden van het land’ was een belangrijk centrum van zendmasten en zendapparatuur. De zendmast ligt in de directe nabijheid van het voormalige Nozema zendstation (Biezendijk 3, rijksmonument 512136)
De toren bestaat uit een ronde, betonnen onderbouw van 100m. hoog, met bordessen waarvan twee afgedicht met glaspuien. Hierop op middels een pen-gat verbinding een stalen, getuide mast van 250 m. Daarop een antenne. De toren is gebouw met gewapend beton, geconstrueerd volgens de zogeheten glijbekistingmethode. ( 19 dagen bouwtijd). De zendmast is van staal. De tuidraden zijn verankerd aan tuiblokken.
De verdiepingsvloeren zijn in principe niet nader ingedeeld. Tegen de buitenmuur een schacht waarin een lift, een kabelschacht en een stalen wenteltrap. De stalen mast heeft een eigen lift en trap. Sinds 1992 wordt ( als dat o.a. technisch en financieel mogelijk is) de toren in kersttijd door middel van verlichting langs de tuidraden verlicht tot grootste kerstboom ter wereld. Dit project kreeg een vermelding in het Guinnessbook of Records.
Vanaf december 2006 is in Nederland de digitale ethertelevisie in gebruik genomen. Op 2 augustus 2007 is de analoge televisieantenne met behulp van een helikopter verwijderd en vervangen door de huidige iets lagere. Op 15 juli 2011 was er een kleine brand. Na herstel was de zender op 11 april 2012 weer operationeel.
Monumentale waarde
De televisietoren heeft een duidelijk verband met de bestuurlijke/beleidsmatige ontwikkeling van het nationale televisiebeleid. De toren staat symbool voor de technische ontwikkelingen van de televisie uitzendmogelijkheden uit de wederopbouwperiode en symboliseert ook de doorbraak van en de betekenis van het medium televisie in de Nederlandse maatschappij. Van belang is de geografische ligging centraal in het land en als hart van het netwerk van televisiezendmasten in het land.
Bij de bouw van de toren is glijbeton toegepast, wat in die tijd een relatief nieuwe techniek was. Ook was het type, televisiezendmast, geheel nieuw en karakteristiek voor deze periode. De toren is van belang als onderdeel van het oeuvre van architect Auer in relatie tot de Rijksgebouwendienst. Vanwege de grote zichtbaarheid van de toren zijn de esthetische kwaliteiten van het ontwerp een belangrijk aspect geweest in het ontwerpproces.
Bronnen en verwijzingen
- De Grootste Kerstboom IJsselstein
- Kuipers, M., Skyscrapers for the skymasters, Modern landmarks in the Çoncrete Atlantis’ for Eurovision in the Netherlands. Ongepubliceerd artikel, beschikbaar gesteld door de auteur.
- Kuipers, M., (red.) Toonbeelden van de Wederopbouw, Architectuur, stedenbouw en landinrichting van herrijzend Nederland, Zwolle 2002
- Monumenten in Nederland Ronald Stenvert e.a., Monumenten in Nederland: Utrecht - IJsselstein, 1996, p. 134
- Peeters, K., 1990, ‘Het zenderpark Lopik/IJsselstein, Historische Kring IJsselstein (nr. 52 maart) 257 -267.
- Stichting Omroep Zender Museum (red) 90 Jaar goed ontvangen. De historie van het uitzenden van omroepsignalen in Nederland, Lopikerkapel 2011.
- Wijck, C.T.F. van der, 1955 “Overwegingen bij de keuze van Lopik als plaats voor een TV-zender, nationale en internationale aspecten.” De Ingenieur 64 (8) 24-E.27.
- Wikipedia
- geschiedenis24.nl - Televisiemasten
Meer informatie
Meer over het monumentenregister en de pagina's in deze kennisbank is te vinden in Monumenten - Rijksmonumentenregister.
Meer over wat er is beschermd is te vinden in de leeswijzer.
Deze pagina is voor het laatst bewerkt op 13 mrt 2024 om 04:01.