Kudelstaart - tegenover Herenweg 85 - Kerkhof van Calslagen
< Rijksmonumenten⇐ (6842) monumentenregisterMonumentnummer: 6842
Introductie
Aan de Westeinderplas een restant van een kerk met daarbinnen een aantal grafzerken.
Kenmerken
- Datering: 17de eeuw
- Architect: Onbekend
- Rijksmonument sinds: 23 mei 1973
Historie
Het buurtschap Calslagen is de oudste woonkern in de gemeente Aalsmeer gelegen aan de Westeinderplassen, die in de 17de eeuw zijn ontstaan als gevolg van de turfwinning. Calslagen is net als Kudelstaart, Uithoorn en nog enkele andere plaatsen ontstaan in een moerasgebied dat begin 12de eeuw door bisschop Koenraad van Utrecht geschonken werd aan de proost van het kapittel Sint Jan te Utrecht. Omstreeks 1120 komt Calslagen, in die tijd ook wel Burggravenambacht genoemd, voor in de rekeningen van de graven. Calslagen was een zogenaamde restontginning. In de 18de en 19de eeuw veranderden grote delen van Calslagen in grote veenplassen met een verarming van de bevolking als gevolg. In 1811 werd de ambachtsheerlijkheid Calslagen bij de gemeente Leimuiden gevoegd en in 1864 bij de gemeente Aalsmeer.
Wanneer Calslagen een kerk kreeg, is niet met zekerheid vast te stellen, maar vermoedelijk al in de middeleeuwen. In 1796 wordt beschreven dat op de vierkant opgetrokken kerktoren de overblijfselen staan van een eerder uitvoering: “Nu zien wy aan deeze Tooren de overblyffels van 4 kleine spitzen boven de klokkezolder, op iedere hoek der Tooren staan.” Gedurende de 18de eeuw is de dan al oude kerk meerdere malen gerepareerd. Veel misverstand is er over de brand die op 2 april 1803 in Calslagen woedde. Niet in de laatste plaats door de gedenksteen die in 1935 op de locatie van de kerk werd geplaatst met de tekst “Voorheen stond hier DE CALSLAGERKERK die de 2 april 1803 verbrand is.”
De brand ontstond doordat de pastoor vanuit de tuinkamer van de pastorie zijn geweer afschoot om de vogels weg te jagen. De vonken van zijn snaphaan zetten echter het rieten dak van de pastorie in brand, waarna het vuur oversloeg naar het schoolgebouw en een aantal arbeiderswoningen. De kerk raakte weliswaar beschadigd, maar kon hersteld worden. De pastorie ging verloren en daarmee ook het kerkarchief. De kerk bleef gewoon in gebruik, nog geen maand na de brand vond er een doop plaats volgens de archieven, wel moest de pastorie herbouwd worden.
In 1810 werd de kerkgemeenschap van Calslagen samengevoegd met die van Leimuiden en Nieuwveen. De kerk van Calslagen bleef daarna in gebruik, maar het dorp had geen eigen dominee meer. Het illustreerde de teloorgang van Calslagen, waarvan het grondgebied steeds kleiner werd door de vervening en het inwoneraantal steeds verder afnam. Het oude kerkgebouw verviel snel en werd in 1827 verkocht om te worden afgebroken. De bewoners van Calslagen waren vanaf dat moment aangewezen op de kerk van Nieuwveen.
Van het kerkgebouw is niets overgebleven boven het maaiveld. Lang lag het terrein er verwaarloosd bij, totdat in 1935 een commissie werd gevormd om de fundamenten van de kerk bloot te leggen. Er werd een muur van enkele stenen hoog opgemetseld op de fundering van de kerk en binnen de oorspronkelijke kerkruimte zijn een aantal zerken geplaatst die onderdeel uitmaakten van de oorspronkelijke kerkvloer. Het ontbrekende deel van de vloer werd met cement opgevuld. Tevens werd de eerdergenoemde gedenksteen geplaatst. In 1972 is het muurtje hersteld en is naast de ingang een opstand gemetseld met het voormalige wapen van de gemeente Calslagen.
In 1943 publiceerde J. Belonje in het Leids Jaarboekje 1942 een lijst met de transcriptie van een 17-tal zerken, waarvan de oudste dateerde uit 1607 en de jongste uit 1826. In 2002 werd door de toenmalige Rijksdienst voor de Monumentenzorg geconstateerd dat er ongeveer 13 zerken aanwezig waren van ongeveer 80 bij 200 cm en nog een aantal kleinere zerken of fragmenten daarvan. De conditie van de zerken gemaakt van Belgisch hardsteen, Doornikse steen en Namense steen was op dat moment zorgwekkend, aangezien de zerken blootgesteld werden aan de weersinvloeden en direct zonlicht. Geadviseerd werd de zerken onder meer gunstige condities op te stellen om ze zo beter te kunnen conserveren.
Rijksmonument
In de korte omschrijving is sprake van een kerkhof, hoewel dat niet het geval is. Het gaat om een aantal 17de-eeuwse zerken als kerkvloer binnen de contouren van de oorspronkelijke kerk. Van het kerkhof zelf is niets bewaard gebleven. Vermoedelijk hebben daar ook nooit grafmonumenten gestaan of gelegen.
Huidige situatie
De muur van de kerk wordt tegenwoordig omgeven door een manshoge haag. De zerken liggen verzameld in een hoek van de ommuring, dat voor de rest bedekt is met grind. Vrijwel alle zerken zijn gebroken en een enkele zerk vertoont sporen van herstelwerkzaamheden.
In de afgelopen decennia zijn door de gemeente Aalsmeer plannen gerealiseerd voor een nieuw woongebied bestaande uit een 18-tal woningen rondom het perceel met het rijksmonument, Nieuw Calslagen genaamd. Met een aantal kunstobjecten wordt getracht de geschiedenis van Calslagen te doen herleven. De geschiedenis van het rijksmonument kan daarbij verder worden benadrukt.
Deze pagina is tot stand gekomen in samenwerking met stichting Dodenakkers.
Bronnen en verwijzingen
- Beeldkwaliteitsplan Nieuw Calslagen, gemeente Aalsmeer februari 2015
- Belonje, J.; Het oude kerkhof van Calslagen, in: Leidsch Jaarboekje 1943, pag. 154 ev.
- Wijn, Jan Willem; Géén kerkbrand in Kalslagen, in: Oud Nuus, nr 174, maart 2014
Meer informatie
Meer over het monumentenregister en de pagina's in deze kennisbank is te vinden in Monumenten - Rijksmonumentenregister.
Meer over wat er is beschermd is te vinden in de leeswijzer.
Deze pagina is voor het laatst bewerkt op 4 apr 2024 om 03:02.