Amersfoort - Krankeledenstraat 30 - Onze Lieve Vrouwetoren
< Rijksmonumenten⇐ (7940) monumentenregisterMonumentnummer: 7940
Introductie
Kerktoren gebouwd volgens de opzet van de Utrechtse Domtoren. Het bijbehorende kerkgebouw is verloren gegaan.
.jpg)
Kenmerken
- Datering: 1444-1470, 1655
- Bouwstijl: gotiek
- Rijksmonument sinds: 4 januari 1966
Geschiedenis
De Onze Lieve Vrouwetoren is een overblijfsel van de gelijknamige kerk uit de vijftiende eeuw. De bijna honderd meter hoge toren is gezichtsbepalend in Amersfoort en de wijde omgeving en is tegenwoordig de op twee na hoogste kerktoren van Nederland – na de Domtoren in Utrecht en de Nieuwe Kerk in Delft. Ten oosten van de toren ligt het huidige Lievevrouwekerkhof, een stadsplein waar tot 1787 de kerk stond.
De Onze Lieve Vrouwekerk was in de middeleeuwen de tweede kerk in Amersfoort, na de St. Joriskerk, en stond op de plaats van een kapel. Het ontstaan van de kerk hing nauw samen met de ontwikkeling van Amersfoort als bedevaartsoord. In 1444 werd met de bouw van de toren begonnen, nadat een jonge vrouw een ongeschonden Mariabeeldje zou hebben gevonden, dat op dezelfde plaats in het water zou zijn gegooid, gevolgd door een aantal wonderen. Deze gebeurtenissen, het zogenaamde Wonder van Amersfoort, leidden tot een massale toestroom van pelgrims naar de stad. De financiële bijdragen van de pelgrims maakten de torenbouw mogelijk. De toren werd omstreeks 1470 voltooid. Het ontwerp en de opbouw ervan zijn geïnspireerd op die van de Domtoren in Utrecht.
De kerk stond los van de toren en de lengteas ervan was ten opzichte van de toren enigszins gedraaid. Tussen toren en kerk lag het verlengde van de Krankeledenstraat. De kerk was een driebeukige kruisbasiliek met een uitspringend dwarsschip en een diep eenbeukig koor.
In 1579 ging de kerk over naar de protestanten. In de loop van de achttiende eeuw werd het kerkgebouw als opslagplaats voor buskruit gebruikt. Bij een ontploffing in 1787 werd de kerk zwaar beschadigd. Vervolgens is de ruïne in 1806 gesloopt en is de toren geheel vrij komen te staan. Omstreeks 1986 zijn in de bestrating van het plein de contouren van de voormalige kerk weergegeven.
De Onze Lieve Vrouwetoren was van 1885 tot 1930 aangegeven als het middelpunt van de landelijke Rijksdriehoeksmeting, de basis voor het Nederlandse coördinatenstelsel. In de jaren 1912-1932, 1965-1970 en 1993-1996 vonden restauraties plaats. Het huidige bronzen portaal aan de oostzijde dateert uit 2014 en werd vervaardigd door de kunstenaar Eric Claus.
Beschrijving exterieur
De torenromp bestaat uit twee vierkante geledingen en een achtzijdige, opengewerkte lantaarn, die zich ten opzichte van elkaar naar boven toe verjongen (versmallen). De bronzen zogenaamde Pelgrimsdeur aan de oostzijde verwijst symbolisch naar het Wonder van Amersfoort en heeft een grote afbeelding van Maria. Ook verwijst de symboliek naar de Belgische vluchtelingen die tijdens de Eerste Wereldoorlog naar Amersfoort kwamen.
De twee vierkante geledingen worden aan alle vier zijden met hoge decoratieve spitsboognissen verlevendigd. De spitsboognissen worden door middel van natuurstenen blokken geaccentueerd. De nissen in de onderste geleding bevatten rijk maaswerk in gotische stijl. De onderste geleding bevat op alle vier hoeken haakse steunberen die zich naar boven toe verjongen. Ter hoogte van de eerste balustrade eindigen de genoemde steunberen in hoekpinakels, die op hun beurt weer overgaan in overhoeks geplaatste steunberen van de tweede torengeleding. De tweede torengeleding is aan alle vier zijden voorzien van galmgaten in de middelste spitsboognis.
De achtzijdige, natuurstenen lantaarn is aan alle zijden voorzien van opengewerkte spitsboognissen en bevat aan de binnenzijde het carillon. Op de zuidoosthoek ervan staat een kleine uitwendige traptoren die de toren een karakteristiek silhouet geeft. Volgens diverse bronnen verwijst dit silhouet naar Maria met het kindje Jezus op de arm. De vier rechte zijden van de lantaarn zijn alle voorzien van een smeedijzeren vergulde wijzerplaat. Aan de bovenzijde van de lantaarn bevindt zich een trans met hoekpinakels en daaronder zogenaamde wimbergen (puntvormige geveltoppen), voorzien van hogels.
De achtzijdige torenbekroning uit 1655 bestaat uit een lage ingezwenkte onderbouw met daarboven een lantaarn, die op zijn beurt een uivormig dak, een kleine lantaarn en een opengewerkte ui bevat. In de negentiende eeuw is de torenspits verlaagd door middel van het verwijderen van de bovenste lantaarn en het aanbrengen van een grote ui. Bij de restauratie van 1965-1970 is de spits weer in de oorspronkelijke staat hersteld.
Beschrijving interieur
De toren bezit twee carillons. Het oudste carillon uit de periode 1659-1664 werd gegoten door de gebroeders Hemony en telt 35 klokken. Het nieuwe carillon uit 1997 is gegoten door de klokkengieterij Eijsbouts te Asten en telt 58 klokken. In de tweede torengeleding hangen sinds het jaar 2000 zeven luidklokken, gegoten door de firma Rincker in Sinn (Duitsland). Deze klokken worden handmatig geluid op onder meer feestdagen en bijzondere gelegenheden.
Bronnen en verwijzingen
Meer informatie
Meer over het monumentenregister en de pagina's in deze kennisbank is te vinden in Monumenten - Rijksmonumentenregister.
Meer over wat er is beschermd is te vinden in de leeswijzer.
Deze pagina is voor het laatst bewerkt op 29 feb 2024 om 04:04.