Aardkundig erfgoed bewerken: Aardkundig erfgoed/Dekzandrug Halserug

U hebt geen toestemming om deze pagina te bewerken, want:

De gevraagde handeling is voorbehouden aan gebruikers in een van de volgende groepen: gebruikers, beheerders.
U hebt geen rechten om de gevraagde handeling te verrichten.

Elementtype	Aardkundig
Status *
Naam gebied *
Provincie *	Drenthe Flevoland Friesland Gelderland Groningen Limburg Noord-Brabant Noord-Holland Overijssel Utrecht Zeeland Zuid-Holland
Kaart url
Kaart afbeelding	Bestand uploaden
Samenvatting *	De Halserug is een grote en bijzonder rechte dekzandrug van 16 km lang. Deze rug heeft een zuidoost-noordwestelijke oriëntatie. De Halserug is ontstaan is als een langgerekt windduin tijdens het einde van de laatste ijstijd (het Laat-Glaciaal, ongeveer 14.500-11.700 jaar geleden). De rug steekt ongeveer 3 meter boven de omgeving uit en is daarmee goed zichtbaar in het landschap. De hoogte van de dekzandrug is verder versterkt door ophoging met een plaggendek vooral na de middeleeuwen. Lokaal is in die periode ook nog meer recente verstuiving geweest. Waar dit gebeurde is een grillig reliëf ontstaan, bijvoorbeeld bij de Kappenbulten en de Vennebulten.
Aardkundig fenomeen (primair) * en (overige), Periode(s) *
Gevormd door *	denudatie golven getij landijs mens meren permafrost rivieren smeltwater tektoniek veenvorming wind
Kenmerkendheid *	* Eén van de langste rechte dekzandruggen van Oost-Nederland.
Kennis over dit gebied	==Ontstaansgeschiedenis== ===Duinvorming in de laatste ijstijd=== De Halserug (ook wel Romienendiek genoemd) is gevormd in het laatste deel van de laatste ijstijd, het Laat-Glaciaal (ongeveer 14.500-11.700 jaar geleden), en is duidelijk in het landschap herkenbaar vanwege de hoge positie en langgerekte vorm van 16 km van Aalten naar Halle, met een zuidoost-noordwestelijke oriëntatie. Een zuidwest-noordoost lopende tak van 4 km lang is aanwezig tussen Harreveld en Lichtenvoorde. De afzetting van de Halserug kwam waarschijnlijk tot stand in het begin van het Laat-Glaciaal, maar de rug kreeg zijn huidige vorm grotendeels in de laatste en koudste deel van deze periode (het Jonge Dryas, ongeveer 12.900-11.700 jaar geleden). Deze periode was bijzonder koud en droog en het landschap was spaarzaam begroeid. De wind had hierdoor vrij spel, en het opgewaaide zand werd vermoedelijk makkelijk vastgelegd op de vegetatie die in de relatief warmere periode daarvoor (het Allerød, 12.900-13.900 jaar geleden) was ontstaan in het Wolfersveen en [[Aardkundig_erfgoed/Het Goor Aalten\|Het Goor]] ten noorden van Aalten, ten noorden en noordoosten van de Halserug. Door deze nattere omstandigheden ten oosten van de huidige rug, kon een bijzonder langgerekte dekzandrug worden gevormd. ===Vernatting en verstuiving in het Holoceen=== In het Holoceen vernatte en verwarmde het klimaat, waardoor de vegetatiegroei toenam en de afzetting van zand door wind stopte. Op deze manier werd de Halserug vastgelegd. Lokaal is zand opnieuw verstoven door menselijke invloed, vermoedelijk vanaf de Middeleeuwen. Voorbeelden hiervan zijn de Kappenbulten en de Vennebulten (Afb. 2), waar de verstuiving voor een grillig reliëf heeft gezorgd. De uitblazingskommen tussen de duinen zijn relatief natte gebieden. De hoge en droge grond van de dekzandrug was geschikt voor akkerbouw, de relatief arme grond is verrijkt met plaggendekken. Dit heeft de dekzandrug nog enkele decimenters verder ophoogd (Afb. 3), zoals de Halsche Enk. ==Huidige aardkundige processen== Geen ==Bodems en waterhuishouding== Op de hoge gronden van de dekzandrug komen enkeerdgronden voor. Aan de vroeger nattere randen die minder geschikt waren als bouwland, liggen tegenwoordig veldpodzols. Waar verstuiving heeft plaatsgevonden zijn vorstvaaggronden aanwezig. ==Relatie met cultuurhistorie en archeologie== * Vanwege de hogere ligging en de omvang van de rug is deze van groot archeologisch belang. Zo is op de Pottenbult ten noorden van De Meene is het bekendste Achterhoekse urnenveld gevonden, waar deze bult naar vernoemd is. Dit is een begraafplaats uit de late Bronstijd tot midden IJzertijd. * De hoge en droge dekzandrug was geschikt voor bouwlanden en het vestigen van de plaats Halle. Plaggendekken en oude wegen volgen het dekzandreliëf. * Over de Halserug liep een hessenweg uit de 17<sup>e</sup> en 18<sup>e</sup> eeuw, die de zuidoost-noordwestelijke oriëntatie van de dekzandrug volgt. Dit waren zandwegen waarover vracht van Duitsland naar het westen van Nederland werd vervoerd. ==Verder lezen== * Gonggijp, G. P. (1988). Geo-objecten van Gelderland. Leersum, Rijksinstituut voor natuurbeheer, RIN-rapport, 88, 64. * Harbers, P., Rosing, H. (1983). [https://bodemdata.nl/files/pdf/41WEST_41OOST.pdf Bodemkaart van Nederland, Schaal 1:50 000: Toelichting bij de kaartbladen 41 West Aalten en 41 Oost Aalten]. Pudoc, Wageningen. ==Overlap met eerder genoemd aardkundig erfgoed== * GEA-object: 41W1 Halle * Van Beusekom (2007): GL 59 Halserug
Afbeelding uploaden	Bestand uploaden
Stappen om een afbeelding te plaatsen:	upload een afbeelding via "Bestand uploaden" hierboven ⇑ Let op: verklein je foto tot max 2000px breed (liggend), 1600px hoog (staand) en max 1MB! kopieer de Afbeelding code en plak die in Afbeelding plaatsen hieronder ⇓ pas de code aan: BESTANDSNAAM, BIJSCHRIFT en BESCHRIJVING' ' (Alt-tekst) Herhaal dit voor elke afbeelding. [[Bestand: BESTANDSNAAM\|400px\|rechts\|thumb\|BIJSCHRIFT\|alt=BESCHRIJVING]]
Afbeelding plaatsen	[[Bestand: Dekzandrug Halserug AHN.png\|400px\|rechts\|thumb\|Afb. 1 AHN Hoogtekaart van de Halserug. Te zien is de lange en rechte vorm met een zuidoost-noordwestelijke oriëntatie. (klik voor vergroting) \|alt=AHN Hoogtekaart van de Halserug]] [[Bestand: Stuifzandgebied De Vennebulten.jpeg\|400px\|rechts\|thumb\|Afb. 2 Stuifzandgebied De Vennebulten. Foto: Harm Jan Pierik, RCE. \|alt=Stuifzandgebied De Vennebulten]] [[Bestand: Esdek Halserug.jpg\|400px\|rechts\|thumb\|Afb. 3 Opgehoogd esdek door potstalmest, gelegen aan de Landstraat. Foto: Harm Jan Pierik, RCE. \|alt=Opgehoogd esdek door potstalmest, gelegen aan de Landstraat]]
Gerelateerd aan aardkundig erfgoed
Gerelateerd aan artikel (aardkundig)
Gerelateerd aan thema
Trefwoorden	Dekzandrug
Specialisten

Kleine bewerking

Annuleren

actieve veenvorming
aanwasvlakte
abrasievlakte
actief stuifzand
actief wad / slik
actieve getijsedimentatie
actieve kwelder / schor
beekdal
binnendelta
bodem
breuktrap
bron
crevassegeul
crevasserug
daluitspoelingswaaier
dekzandkopje
dekzandplateau
dekzandrug
doline
doodijsgat
doorbraakgeul
doorbraakwaaier (overslag)
droogdal
duinmeer
duinreliëf
fossiel bos
getijkreek
getijmonding
getij-oeverwal
getijvlakte
gordeldekzandrug
groeve
haakwal
hoogveenrest
ijssmeltwaterdal
kamduin
keileemrug
klif
kolk / wiel
kreekrug
kronkelwaardreliëf
kustwal
kwelderwal
landduin
meanderruggen en -geulen
nol
oeverwal
paraboolduin
pingoruïne
plaggendek
potklei
restgeul
rivierduin
rivierkom
sandr (spoelzandwaaier)
schiervlakterest-plateau
smeltwaterheuvel (kame)
smeltwaterrug
smeltwaterterras (kame)
sneeuwsmeltwaterdal
strandvlakte
strandwal
strandwalcomplex
stroomrug
stuifdijk
stuifzandduin
stuifzandfort
stuifzandreliëf
stuwwal
terp of hoogwatervluchtplaats
terrasvlakte
uitblazingskom
veenmeer
veenrest
veenrestvlakte
veenrivier
ven
wijstzone
zee-erosiegeul

actieve veenvorming
aanwasvlakte
abrasievlakte
actief stuifzand
actief wad / slik
actieve getijsedimentatie
actieve kwelder / schor
beekdal
binnendelta
bodem
breuktrap
bron
crevassegeul
crevasserug
daluitspoelingswaaier
dekzandkopje
dekzandplateau
dekzandrug
doline
doodijsgat
doorbraakgeul
doorbraakwaaier (overslag)
droogdal
duinmeer
duinreliëf
fossiel bos
getijkreek
getijmonding
getij-oeverwal
getijvlakte
gordeldekzandrug
groeve
haakwal
hoogveenrest
ijssmeltwaterdal
kamduin
keileemrug
klif
kolk / wiel
kreekrug
kronkelwaardreliëf
kustwal
kwelderwal
landduin
meanderruggen en -geulen
nol
oeverwal
paraboolduin
pingoruïne
plaggendek
potklei
restgeul
rivierduin
rivierkom
sandr (spoelzandwaaier)
schiervlakterest-plateau
smeltwaterheuvel (kame)
smeltwaterrug
smeltwaterterras (kame)
sneeuwsmeltwaterdal
strandvlakte
strandwal
strandwalcomplex
stroomrug
stuifdijk
stuifzandduin
stuifzandfort
stuifzandreliëf
stuwwal
terp of hoogwatervluchtplaats
terrasvlakte
uitblazingskom
veenmeer
veenrest
veenrestvlakte
veenrivier
ven
wijstzone
zee-erosiegeul

Carboon
Perm
Trias
Jura
Krijt
Tertiar
Tertiar - Paleoceen
Tertiar - Eoceen
Tertiar - Oligoceen
Tertiar - Mioceen
Tertiar - Plioceen
Vroeg Pleistoceen
Pleistoceen
Pleistoceen - Pretiglien
Pleistoceen - Tiglien
Pleistoceen - Eburonien
Pleistoceen - Waalien
Pleistoceen - Menapien
Pleistoceen - Bavelien
Midden Pleistoceen
Pleistoceen - Cromerien
Pleistoceen - Elsterien
Pleistoceen - Holsteinien
Pleistoceen - Saalien
Pleistoceen - Laat-Saalien
Laat Pleistoceen
Pleistoceen - Eemien
Pleistoceen - Weichselien
Pleistoceen - Weichselien - Vroeg-Glaciaal
Pleistoceen - Weichselien - Pleniglaciaal
Pleistoceen - Weichselien - Laat-Glaciaal
Holoceen
Holoceen - Preboreaal
Holoceen - Boreaal
Holoceen - Atlanticum
Holoceen - Subboreaal
Holoceen - Subatlanticum
Holoceen - Mesolithicum
Holoceen - Neolithicum
Holoceen - Bronstijd
Holoceen - IJzertijd
Holoceen - Romeinse tijd
Holoceen - Vroege Middeleeuwen
Holoceen - Late Middeleeuwen
Holoceen - Nieuwe tijd