Dekzandrug Halserug
< Aardkundig erfgoed - inleiding
⇐ Overzicht aardkundig erfgoedKaart: Aardkundig Erfgoed
Samenvatting
De Halserug is een grote en bijzonder rechte dekzandrug van 16 km lang. Deze rug heeft een zuidoost-noordwestelijke oriëntatie. De Halserug is ontstaan is als een langgerekt windduin tijdens het einde van de laatste ijstijd (het Laat-Glaciaal, ongeveer 14.500-11.700 jaar geleden). De rug steekt ongeveer 3 meter boven de omgeving uit en is daarmee goed zichtbaar in het landschap.
De hoogte van de dekzandrug is verder versterkt door ophoging met een plaggendek vooral na de middeleeuwen. Lokaal is in die periode ook nog meer recente verstuiving geweest. Waar dit gebeurde is een grillig reliëf ontstaan, bijvoorbeeld bij de Kappenbulten en de Vennebulten.
Aardkundig fenomeen (primair)
dekzandrug
Overige aardkundige fenomenen
stuifzandduin, stuifzandreliëf
Periode(s)
- Pleistoceen - Weichselien - Laat-Glaciaal
- Holoceen
Gevormd door
mens, wind
Kenmerkendheid
- Eén van de langste rechte dekzandruggen van Oost-Nederland.
Ontstaansgeschiedenis
Duinvorming in de laatste ijstijd
De Halserug (ook wel Romienendiek genoemd) is gevormd in het laatste deel van de laatste ijstijd, het Laat-Glaciaal (ongeveer 14.500-11.700 jaar geleden), en is duidelijk in het landschap herkenbaar vanwege de hoge positie en langgerekte vorm van 16 km van Aalten naar Halle, met een zuidoost-noordwestelijke oriëntatie. Een zuidwest-noordoost lopende tak van 4 km lang is aanwezig tussen Harreveld en Lichtenvoorde.
De afzetting van de Halserug kwam waarschijnlijk tot stand in het begin van het Laat-Glaciaal, maar de rug kreeg zijn huidige vorm grotendeels in de laatste en koudste deel van deze periode (het Jonge Dryas, ongeveer 12.900-11.700 jaar geleden). Deze periode was bijzonder koud en droog en het landschap was spaarzaam begroeid. De wind had hierdoor vrij spel, en het opgewaaide zand werd vermoedelijk makkelijk vastgelegd op de vegetatie die in de relatief warmere periode daarvoor (het Allerød, 12.900-13.900 jaar geleden) was ontstaan in het Wolfersveen en Het Goor ten noorden van Aalten, ten noorden en noordoosten van de Halserug. Door deze nattere omstandigheden ten oosten van de huidige rug, kon een bijzonder langgerekte dekzandrug worden gevormd.
Vernatting en verstuiving in het Holoceen
In het Holoceen vernatte en verwarmde het klimaat, waardoor de vegetatiegroei toenam en de afzetting van zand door wind stopte. Op deze manier werd de Halserug vastgelegd. Lokaal is zand opnieuw verstoven door menselijke invloed, vermoedelijk vanaf de Middeleeuwen. Voorbeelden hiervan zijn de Kappenbulten en de Vennebulten (Afb. 2), waar de verstuiving voor een grillig reliëf heeft gezorgd. De uitblazingskommen tussen de duinen zijn relatief natte gebieden. De hoge en droge grond van de dekzandrug was geschikt voor akkerbouw, de relatief arme grond is verrijkt met plaggendekken. Dit heeft de dekzandrug nog enkele decimenters verder ophoogd (Afb. 3), zoals de Halsche Enk.
Huidige aardkundige processen
Geen
Bodems en waterhuishouding
Op de hoge gronden van de dekzandrug komen enkeerdgronden voor. Aan de vroeger nattere randen die minder geschikt waren als bouwland, liggen tegenwoordig veldpodzols. Waar verstuiving heeft plaatsgevonden zijn vorstvaaggronden aanwezig.
Relatie met cultuurhistorie en archeologie
- Vanwege de hogere ligging en de omvang van de rug is deze van groot archeologisch belang. Zo is op de Pottenbult ten noorden van De Meene is het bekendste Achterhoekse urnenveld gevonden, waar deze bult naar vernoemd is. Dit is een begraafplaats uit de late Bronstijd tot midden IJzertijd.
- De hoge en droge dekzandrug was geschikt voor bouwlanden en het vestigen van de plaats Halle. Plaggendekken en oude wegen volgen het dekzandreliëf.
- Over de Halserug liep een hessenweg uit de 17e en 18e eeuw, die de zuidoost-noordwestelijke oriëntatie van de dekzandrug volgt. Dit waren zandwegen waarover vracht van Duitsland naar het westen van Nederland werd vervoerd.
Verder lezen
- Gonggijp, G. P. (1988). Geo-objecten van Gelderland. Leersum, Rijksinstituut voor natuurbeheer, RIN-rapport, 88, 64.
- Harbers, P., Rosing, H. (1983). Bodemkaart van Nederland, Schaal 1:50 000: Toelichting bij de kaartbladen 41 West Aalten en 41 Oost Aalten. Pudoc, Wageningen.
Overlap met eerder genoemd aardkundig erfgoed
- GEA-object: 41W1 Halle
- Van Beusekom (2007): GL 59 Halserug
Zie ook
ArtikelenHoort bij deze thema'sTrefwoordenDekzandrug
Specialist(en)
Deze pagina is voor het laatst bewerkt op 9 apr 2024 om 03:03.