Hertenkampen: verschil tussen versies
kGeen bewerkingssamenvatting |
Geen bewerkingssamenvatting |
||
| Regel 4: | Regel 4: | ||
|Voorkeurslabel=Hertenkampen | |Voorkeurslabel=Hertenkampen | ||
|Kennisitemtype=Beschrijving van het betreffend object | |Kennisitemtype=Beschrijving van het betreffend object | ||
|Introductie=Een hertenkamp is een kunstmatig afgescheiden terrein met voorzieningen, waardoor herten er lange tijd kunnen verblijven. Nederland telt er | |Introductie=Een hertenkamp is een kunstmatig afgescheiden terrein met voorzieningen, waardoor herten er lange tijd kunnen verblijven. Nederland telt er ongeveer 250. Tien procent daarvan is aangelegd in de negentiende eeuw. De andere negentig procent dateert uit de twintigste eeuw. Zo’n tien procent van de hertenkampen is als rijksmonument beschermd. Omdat overheden meer en meer moeten bezuinigen en keuzes moeten maken, staan ze meer dan voorheen ter discussie. Hertenkampen vormen waardevolle stukken historisch groen, waar veel bezoekers een aangename tijd doorbrengen. Ze worden echter steeds vaker in hun voortbestaan bedreigd door bezuinigingen. | ||
|Omschrijving===Geschiedenis== | |Omschrijving===Geschiedenis== | ||
===Middeleeuwen tot negentiende eeuw=== | ===Middeleeuwen tot negentiende eeuw=== | ||
In Nederland waren al in de eerste eeuwen van onze jaartelling stukken land omgrensd voor de jacht op wild, zogenoemde wildparken. In de middeleeuwen lagen de meeste in de buurt van kastelen. De koning of keizer had eigen foreesten. Om geen dieren te laten ontsnappen werden | In Nederland waren al in de eerste eeuwen van onze jaartelling stukken land omgrensd voor de jacht op wild, zogenoemde wildparken. In de middeleeuwen lagen de meeste in de buurt van kastelen. De koning of keizer had eigen foreesten. Om geen dieren te laten ontsnappen werden deze wildparken voorzien van hekwerken, muren, verhogingen, bosschages of sloten. Ze werden ook wel aangeduid met de woorden wildraster, wildbaan, diergaarde, haag, heeg en warande. Onder een uit 1695 daterende, ingekleurde litho van de hertenkamp bij jachtslot Soestdijk staat bijvoorbeeld ‘Gesigt vande warande daar de herten en ree-n gaan weijden’. | ||
====Landbouwgrond==== | ====Landbouwgrond==== | ||
| Regel 17: | Regel 17: | ||
===Negentiende en twintigste eeuw=== | ===Negentiende en twintigste eeuw=== | ||
In de negentiende en twintigste eeuw maakten veel gemeenten met de aanleg van een hertenkamp een bos of een wandelpark aantrekkelijk voor bezoekers. Daarom | In de negentiende en twintigste eeuw maakten veel gemeenten met de aanleg van een hertenkamp een bos of een wandelpark aantrekkelijk voor bezoekers. Daarom werd in 1828 in de Haarlemmerhout, in 1901 in stadspark De Hout in Alkmaar en in 1929 in het Bloemendaalse Bos een hertenkamp ingericht. | ||
====Werkgelegenheidsproject==== | ====Werkgelegenheidsproject==== | ||
Tussen de twee Wereldoorlogen is een aantal parken met hertenkamp aangelegd als werkgelegenheidsproject, onder andere in Zeist, Hilversum en het Groningse Haren. Andere redenen om een openbare hertenkamp te stichten zijn burgerinitiatieven en schenkingen aan de gemeente. Burgemeester Van Reenen schonk in 1914 aan Bergen in Noord-Holland | Tussen de twee Wereldoorlogen is een aantal parken met hertenkamp aangelegd als werkgelegenheidsproject, onder andere in Zeist, Hilversum en het Groningse Haren. Andere redenen om een openbare hertenkamp te stichten zijn burgerinitiatieven en schenkingen aan de gemeente. Burgemeester Van Reenen schonk in 1914 aan Bergen in Noord-Holland de hertenkamp op de Groencroft, als dank voor het grote feest ter ere van zijn 25-jarige jubileum. Heel anders was het in Assen. Volgens overlevering vormde in 1841 de vangst van een koningshert in de buurt van Gasselternijveen de aanleiding voor de toenmalige burgemeester Hendrik Jan Oosting om aan de rand van het Asser Bos een hertenkamp aan te leggen. Tegenwoordig worden er in Nederland heel af en toe nog nieuwe hertenkampen gesticht. Gemeenten maken met name nieuwbouwwijken met een hertenkamp aantrekkelijker. Door bezuinigingen verdwijnen er soms ook kampen of ze worden getransformeerd tot kinderboerderij. | ||
== | ==Cultuurhistorisch belang== | ||
De monumentale waarde van een hertenkamp is te bepalen door het terrein op vijf criteria te beoordelen. Deze beoordeling helpt de eigenaar om afgewogen te beslissen of hij zijn hertenkamp aanhoudt of niet. Om de kamp als waardevol te bestempelen hoeft niet elk criterium een positief oordeel te krijgen. Zie voor de criteria ook de Rijksdienst-uitgave Een toekomst voor groen. De vijf criteria: | De monumentale waarde van een hertenkamp is te bepalen door het terrein op vijf criteria te beoordelen. Deze beoordeling helpt de eigenaar om afgewogen te beslissen of hij zijn hertenkamp aanhoudt of niet. Om de kamp als waardevol te bestempelen hoeft niet elk criterium een positief oordeel te krijgen. Zie voor de criteria ook de Rijksdienst-uitgave Een toekomst voor groen. De vijf criteria: | ||
===Cultuurhistorische waarde=== | |||
Drukt deze hertenkamp op een bijzondere manier een culturele of typologische ontwikkeling uit? | |||
===Architectuur- en tuinhistorische waarde === | ===Architectuur- en tuinhistorische waarde === | ||
Is | Is deze hertenkamp van belang voor de geschiedenis van de tuin- en landschapsarchitectuur of voor het oeuvre van een tuinarchitect? De esthetische kwaliteiten, de gebruikte materialen en de ornamenten zijn hierbij belangrijke aandachtspunten. Een groot terrein met veel groen en oude bomen heeft een andere waarde dan een klein terrein zonder bomen. | ||
===Situationele en ensemblewaarde === | ===Situationele en ensemblewaarde === | ||
| Regel 36: | Regel 39: | ||
===Zeldzaamheid=== | ===Zeldzaamheid=== | ||
Is deze hertenkamp zeldzaam, bijvoorbeeld door zijn ouderdom of unieke bebouwing? | Is deze hertenkamp zeldzaam, bijvoorbeeld door zijn ouderdom of unieke bebouwing? | ||
==Componenten== | ==Componenten== | ||
| Regel 54: | Regel 54: | ||
===Hertenhuisje=== | ===Hertenhuisje=== | ||
In een schuurtje op de | In een schuurtje op de hertenweide worden voedsel, gereedschap en andere materialen opgeslagen. Het gebouwtje wordt een hertenhuisje of hertenkamphuisje genoemd. De huisjes zijn niet bedoeld om herten op stal te zetten. De aanduidingen stal, verblijf of hok zijn dus onjuist. De herten komen soms wel binnen om even te schuilen en voedsel te zoeken. Vaak weten ze dat ergens in het huisje voedsel ligt opgeslagen. | ||
===Bescherming en voedsel=== | ===Bescherming en voedsel=== | ||
| Regel 63: | Regel 63: | ||
====Vakwerkbouwtype==== | ====Vakwerkbouwtype==== | ||
Het vakwerkbouwtype is voorzien van stijl- en regelwerk en een steenachtige of leemachtige opvulling van de muurvlakken. Het huisje in | Het vakwerkbouwtype is voorzien van stijl- en regelwerk en een steenachtige of leemachtige opvulling van de muurvlakken. Het huisje in de hertenkamp uit 1901 in Alkmaar is hiervan een goede vertegenwoordiger. | ||
====Schaapskooitype==== | ====Schaapskooitype==== | ||
| Regel 84: | Regel 84: | ||
====Schuurtype==== | ====Schuurtype==== | ||
Tot slot zijn er veel eenvoudige hertenhuisjes die louter vanwege hun functie zijn geplaatst en niet vanuit de bedoeling om met hun vormgeving de sfeer van de hertenkampen te | Tot slot zijn er veel eenvoudige hertenhuisjes die louter vanwege hun functie zijn geplaatst en niet vanuit de bedoeling om met hun vormgeving de sfeer van de hertenkampen te verhogen. Zij zijn van het ‘schuurtype’. | ||
===Omheining=== | ===Omheining=== | ||
Bezoekers kunnen de herten meestal vanachter een omheining bekijken, staand, wandelend of zittend op een van de banken. Vaak kunnen zij helemaal om de hertenweide heen lopen. Bij sommige hertenkampen kan het publiek zich slechts langs een of twee kanten begeven. Doorgaans is de beperkte afmeting van het terrein daar de oorzaak van. Maatregelen om vandalisme terug te dringen kunnen hier ook een rol bij spelen. Bij een enkele, zeer ruime hertenkamp, zoals | Bezoekers kunnen de herten meestal vanachter een omheining bekijken, staand, wandelend of zittend op een van de banken. Vaak kunnen zij helemaal om de hertenweide heen lopen. Bij sommige hertenkampen kan het publiek zich slechts langs een of twee kanten begeven. Doorgaans is de beperkte afmeting van het terrein daar de oorzaak van. Maatregelen om vandalisme terug te dringen kunnen hier ook een rol bij spelen. Bij een enkele, zeer ruime hertenkamp, zoals die van Paleis Het Loo bij Apeldoorn, is het toegestaan de weide via een klaphek te betreden om de dieren beter te kunnen bekijken. De verzorgers manen de bezoekers dan wel de herten met rust te laten. | ||
==== | ====Angstig==== | ||
Herten zijn angstige en uiterst waakzame dieren en als ze in paniek raken zijn er op een ruime weide voldoende mogelijkheden om de mensen te ontlopen. Een hertenweide heeft een flink hek nodig, want herten zijn hoogspringers. De historische hekken zijn gemaakt van hout, ijzer of beton. In | Herten zijn angstige en uiterst waakzame dieren en als ze in paniek raken zijn er op een ruime weide voldoende mogelijkheden om de mensen te ontlopen. Een hertenweide heeft een flink hek nodig, want herten zijn hoogspringers. De historische hekken zijn gemaakt van hout, ijzer of beton. In het hekwerk zijn vaak een of meer zogenoemde kissing gates opgenomen, die het aaien en voeren voor kinderen wat makkelijker maken. De hekken werden in de ene hertenkamp rechtop en in de andere schuin geplaatst. | ||
==Materialen== | ==Materialen== | ||
===Hout=== | ===Hout=== | ||
Houten hekwerken bestaan uit spijlen, staanders en liggers, en zijn | Houten hekwerken bestaan uit spijlen, staanders en liggers, en zijn van oudsher onder een schuine hoek naar binnen geplaatst. Fysiek contact met de herten is voor de bezoekers dan wel lastiger. Vaak is de weide erachter verlaagd, soms in combinatie met een kleine greppel. Dit is bedoeld om de hoogspringers binnen te houden. Rechtopstaand hekwerk is regelmatig gecombineerd met gaas. | ||
===IJzer=== | ===IJzer=== | ||
| Regel 103: | Regel 103: | ||
===Haha=== | ===Haha=== | ||
In sommige kampen is de omheining een beneden het maaiveld verborgen keermuur, een zogenoemde haha of aha. De herten kunnen met hun kop net boven de muur uit komen. | In sommige kampen is de omheining een beneden het maaiveld verborgen keermuur, een zogenoemde haha of aha. De herten kunnen met hun kop net boven de muur uit komen. In Steenwijk bij Villa Rams Woerthe is nog een haha aanwezig. | ||
|Afbeelding (extern)=[[Bestand:200409 Herten op grasveld met boom en huisje in Elswout.jpeg|400px|rechts|thumb| | |Afbeelding (extern)=[[Bestand:200409 Herten op grasveld met boom en huisje in Elswout.jpeg|400px|rechts|thumb|De hertenkamp uit 1812 op de buitenplaats Elswout in Overveen is een van de oudste van Nederland.|alt=Op een grasveld naast een sloot staan enkele herten voor een grote boom. Zij staan aan de waterkant. Achter de boom staan een hertenhuisje, bomen en een statig gebouw.]] | ||
[[Bestand:200409 Ingekleurde prent van de warande bij paleis Soestdijk.jpeg|400px|rechts|thumb|Ingekleurde prent door Gerard Valck uit 1695 van de warande bij paleis Soestdijk. Litho Rijksmuseum, Amsterdam |alt=Een ingekleurde prent uit 1695 met een grasveld waar veel herten lopen. Het grasveld is afgezet met een rood hek en een slot. Naast de sloot staat een rij met bomen en loopt een weg waar mensen wandelen.]] | [[Bestand:200409 Ingekleurde prent van de warande bij paleis Soestdijk.jpeg|400px|rechts|thumb|Ingekleurde prent door Gerard Valck uit 1695 van de warande bij paleis Soestdijk. Litho Rijksmuseum, Amsterdam |alt=Een ingekleurde prent uit 1695 met een grasveld waar veel herten lopen. Het grasveld is afgezet met een rood hek en een slot. Naast de sloot staat een rij met bomen en loopt een weg waar mensen wandelen.]] | ||
[[Bestand:200409 Ingekleurde ansichtkaart van hertenkamp in Assen.jpeg|400px|rechts|thumb|Ingekleurde ansichtkaart uit ongeveer 1915 van | [[Bestand:200409 Ingekleurde ansichtkaart van hertenkamp in Assen.jpeg|400px|rechts|thumb|Ingekleurde ansichtkaart uit ongeveer 1915 van de hertenkamp in Assen, aangelegd in1842, met vijver, bruggetje en hertenhuisje. |alt=Ingekleurde ansichtkaart uit 1915 van de hertenkamp in Assen. Een hertenhuisje staat op het gras tussen de bomen. Naast het huisje is een vijver met een bruggetje.]] | ||
[[Bestand:200409 Het gepleisterde hertenhuisje uit 1914 in Bergen.jpeg|400px|rechts|thumb|Het gepleisterde hertenhuisje uit 1914 in Bergen in Noord-Holland is een designtype. |alt= Een gepleisterd hertenhuisje. Voor het huisje ligt veel gras. Op het gras is een pad aangelegd dat van het huisje naar een hek loopt. Er liggen twee schapen tegen | [[Bestand:200409 Het gepleisterde hertenhuisje uit 1914 in Bergen.jpeg|400px|rechts|thumb|Het gepleisterde hertenhuisje uit 1914 in Bergen in Noord-Holland is een designtype. |alt= Een gepleisterd hertenhuisje. Voor het huisje ligt veel gras. Op het gras is een pad aangelegd dat van het huisje naar een hek loopt. Er liggen twee schapen tegen het hek.]] | ||
[[Bestand:200409 Ansichtkaart met kissinggates in Zeist.jpeg|400px|rechts|thumb|Op een ansichtkaart uit 1941 van | [[Bestand:200409 Ansichtkaart met kissinggates in Zeist.jpeg|400px|rechts|thumb|Op een ansichtkaart uit 1941 van de hertenkamp in Zeist, aangelegd in 1935, zijn de ‘kissing gates’ te zien waardoor de bezoekers de herten kunnen aaien en voeren. |alt= Een ansichtkaart uit 1941 van een hertenkamp. Het veld waar de herten op lopen is afgesloten met kissing gates. De bezoekers aaien en voeren de herten door dit hek. De ansichtkaart is sepia-kleur en op de kaart staat Zeist geschreven.]] | ||
[[Bestand:200209 Een hertenkamp met schuin houten hek in Bergen.jpeg|400px|rechts|thumb|Rond de weide van | [[Bestand:200209 Een hertenkamp met schuin houten hek in Bergen.jpeg|400px|rechts|thumb|Rond de weide van de hertenkamp uit 1914 in Bergen in Noord-Holland is het houten hek schuin geplaatst|alt= Rond een hertenkamp is een houten hek schuin geplaatst. Op de hertenkamp staan bomen. Om de hertenkamp loopt een wandelpad. Er staan bankjes waar mensen op zitten. Zij zitten in de zon.]] | ||
[[Bestand:200409 Ansichtkaart met oud ijzeren spijlenhek.jpeg|400px|rechts|thumb| | [[Bestand:200409 Ansichtkaart met oud ijzeren spijlenhek.jpeg|400px|rechts|thumb|De hertenkamp in park Merwestein in Dordrecht op een ansichtkaart uit ongeveer 1920. Let op het oude, ijzeren spijlenhek.|alt= Een meisje voert herten op een hertenkamp door een ijzeren spijlenhek. Vier volwassenen kijken toe. Een vrouw heeft een kindje aan de hand. Er zijn nog een aantal andere kinderen. Op de kaart staat Dordrecht, Hertenkamp Park Merwestein. Het is een ansichtkaart uit ongeveer 1920 in sepia-kleuren.]] | ||
|Lid van=Thema/8537e5ae-f956-443d-b2da-568f86c57674,Thema/1287327e-cb98-4a8f-b994-688eea50e08b | |Lid van=Thema/8537e5ae-f956-443d-b2da-568f86c57674,Thema/1287327e-cb98-4a8f-b994-688eea50e08b | ||
}} | }} | ||
Versie van 9 jun 2020 14:55
Elementtype ontbreekt of is ongeldig.
Deze pagina is voor het laatst bewerkt op 9 jun 2020 om 14:55.