Attentielijst bedreigde wilde bomen en struiken - Noord-Holland
Introductie
Per provincie is een zogenoemde attentielijst gemaakt, met daarin alle soorten bedreigde wilde bomen en struiken van die provincie. Dit is de attentielijst voor Noord-Holland.
Inheemse soorten met wilde populaties in Noord-Holland
Met in de middeleeuwen al grootschalige ontginningen, de huidige dichte bevolking en de vele buitenplaatsen is de provincie Noord-Holland niet rijk aan wilde genenbronnen. Toch zijn er plaatselijk belangrijke groeiplaatsen behouden gebleven en zelfs uitgebreid. Dat laatste betreft de duinen met soortenrijke duinstruwelen en binnenduinbossen. De duinstruwelen, waaronder ook die van het Waddeneiland Texel, kunnen als internationaal van belang worden beschouwd met grote populaties van o.a. duindoorn, eenstijlige meidoorn, wilde liguster, wilde kardinaalsmuts, wegedoorn, schijnviltroos, schijnegelantier en duinroos. Op de hellingen van de binnenduinen zien we vooral bij Bergen en Schoorl oud beukenhakhout, hakhout van zomereiken en zachte berken. Vooral de meerstammige beuken zijn indrukwekkend. Op Texel bevinden zich enkele oude elzen-essenbosjes en een kleine populatie van jeneverbessen in heideterrein. In het Gooi zien we nog aanzienlijke hakhoutbossen van zomereik.
Attentielijst
| Wetenschappelijke naam | Nederlandse naam |
|---|---|
| Berberis vulgaris | Zuurbes |
| Fagus sylvatica | Beuk |
| Juniperus communis | Jeneverbes |
| Ligustrum vulgare | Wilde liguster |
| Populus nigra | Zwarte populier |
| Quercus robur | Zomereik |
| Rhamnus cathartica | Wegedoorn |
| Rosa caesia | Behaarde struweelroos |
| Rosa x gremlii | Schijnegelantier |
| Rosa elliptica | Wigbladige roos |
| Rosa x inodora | Schijnkraagroos |
| Rosa micrantha | Kleinbloemige roos |
| Rosa rubiginosa | Egelantier |
| Rosa sherardii | Berijpte viltroos |
| Rosa spinosissima | Duinroos |
| Rosa x subcanina | Schijnhondsroos |
| Rosa x subcollina | Schijnheggenroos |
| Rosa x suberectiformis | Schijnviltroos |
| Rosa tomentella | Beklierde heggenroos |
| Rosa tomentosa | Viltroos |
| Rosa vosagiaca | Kale struweelroos |
Soortbeschrijvingen
Zuurbes
Berberis vulgaris
Gevoelig
Zuurbes is zeldzaam behalve op enkele plaatsen in kalkhoudende kustduinen. Van de zuurbes zijn tot nu toe stuifmeelvondsten bekend uit de Romeinse tijd en de Middeleeuwen en is een stekel herkend in een monster uit het Neolithicum uit Warmond. De soort is vooral achteruitgegaan vanwege bestrijding in verband met de graanroest. Mooie populaties zien we in de oudere duinstruwelen in Noord-Holland.
Aanbevelingen
Bescherming van de groeiplaatsen in de duinen en vergroting van de populaties in situ, bij voorkeur door natuurlijke verjonging.
Beuk
Fagus sylvatica
Bedreigd
De wilde beuk is landelijk een zeldzame boom, die alleen op de Veluwe en op de plateau’s van Zuid-Limburgs wat algemener is. In Noord-Holland komen bijzondere beukenpopulaties voor op de steile binnenduinranden in de vorm van grillige uitgegroeide oude hakhoutstoven. Ook uit oogpunt van natuurbeleving zijn ze waardevol. We zien ze bij Bergen en Schoorl.
Aanbevelingen
De zeldzaamheid van de beuk vraagt om een adequaat beheerprogramma voor deze boomsoort. De beuk komt voornamelijk voor als doorgegroeid hakhout en spaartelgen tussen doorgegroeid hakhout van zomereik met soms verspreide struiksoorten van het duinstruweel zoals wilde kardinaalsmuts. Veelal staan er ook esdoorns tussen die zich sterk uitzaaien en hier bestreden moeten worden. Hier ligt een taak om creatieve oplossingen te zoeken voor behoud van de inheemse boomsoorten, waarbij de eiken het meest kwetsbaar zijn. Toch verjongt de beuk zich niet altijd door gebrek aan open plekken in het bos. Soms wordt hakhoutbeheer weer gestart. Doordat de stammen inmiddels te dik zijn, loopt de stoof dan meestal niet meer uit en sterft de boom. Van belang is om bij aanplant van beuken in de nabijheid van oude opstanden autochtoon plantgoed toe te passen.
Jeneverbes
Juniperus communis
Bedreigd
De jeneverbes verscheen snel na de IJstijd en verdween daarna weer met uitzondering van het duingebied. Tenminste vanaf 3800 v. Chr. werd jeneverbes algemener. Jeneverbes komt nog steeds in diverse regio’s algemeen voor soms met grote populaties, vooral op de stuwwallen. De bessen zijn in het verleden als specerij gebruikt. Uit de Steentijd is jeneverbes aangetroffen voor bogenhout en constructiehout van boerderijen. In Noord-Holland komen enkele schaarse exemplaren voor in de duinen. Op Texel betreft het een groep van kleine, maar oude exemplaren die nauwelijks boven de struikheide uitkomen.
Aanbevelingen
Op locaties waar de jeneverbes bedreigd is, is bescherming en vergroting van de populatie noodzakelijk. De jeneverbes is kwetsbaar door verbossing van de groeiplaatsen waardoor de lichtvragende soort in de knel komt. Vrijstelling van de struiken is dan een effectief beheer. Onderzoek naar verjonging op de groeiplaatsen van Noord-Holland is gewenst.
Wilde liguster
Ligustrum vulgare
Kwetsbaar
De oudste aanwezigheid van de wilde liguster is door de schaarse archeobotanische vondsten moeilijk vast te stellen. Of het hout of de twijgen werden benut is niet bekend. De soort is tenminste vanaf 4000 v. Chr. aanwezig. Wilde liguster is algemeen in de kalkhoudende duinen van het kustgebied. Elders zijn er enkele verspreide groeiplaatsen waarbij de autochtoniteit een vraag is.
Aanbevelingen
Vanwege het algemene voorkomen op de natuurlijke groeiplaatsen is specifiek beheer niet noodzakelijk.
Zwarte populier
Populus nigra
Ernstig bedreigd of uitgestorven
Waarschijnlijk is de zwarte populier al heel lang een inheemse soort in het rivierengebied en langs de grotere beken. Zekere archeobotanische vondsten zijn tot nu toe echter niet bekend. Reden is dat het stuifmeel, hout en zaden niet zijn te onderscheiden van de ratelpopulier. In Noord-Holland is autochtone zwarte populier niet vastgesteld, maar komt mogelijk in de vochtige binnenduinranden en natte milieus nog voor. Zwarte populieren werden meestal vanuit stekken vermeerderde en komen daardoor als klonale groepen in regio’s voor. In duinmilieu is de zwarte populier, van onbekende herkomst, vanwege het vermogen om zand vast te houden veel aangeplant.
Aanbevelingen
De wilde zwarte populier is bijzonder zeldzaam, terwijl de genetische variatie beperkt is en veelal klonaal. Onderzoek naar mogelijke groeiplaatsen in Noord-Holland is aanbevolen.
Zomereik
Quercus robur
Kwetsbaar
De zomereik is via twee migratielijnen na de IJstijd naar de Lage Landen gekomen. Noord-Holland hoort tot de Spaanse lijn. De wintereik heeft Noord-Holland waarschijnlijk niet bereikt en is althans tot nu toe nergens als wilde boom aangetroffen. Door de grote ontginningen in de middeleeuwen is de zomereik vrij zeldzaam in de provincie. Lokaal zijn er enkele waardevolle genenbronpopulaties van de zomereik in de binnenduinranden en de stuwwal van het Gooi. In de duinstreek, met name bij Bergen en Schoorl, komen zowel restanten van uitgegroeid hakhout als combinaties met autochtone beuken voor. Ook de beuk komt hier als uitgegroeid hakhout voor. In het Gooi zien we enkele grote percelen eikenhakhoutbos, deels ook als spaartelgen en in houtwallen.
Aanbevelingen
Zeker in het samengaan met de beuk komt de zomereik in de knel. Creativiteit is vereist om beide waardevolle boomsoorten met wilde populaties goed te behouden en te beheren. Behoud van de grote monumentale uitgegroeide beukenstoven is daarbij wenselijk. Op diverse plaatsen is de typische struiklaag van het eikenbos met sporkehout, wilde kamperfoelie en wilde lijsterbes, merendeels verdwenen Daarnaast heeft het verwijderen van invasieve exoten, met name de Virginische vogelkers, de Amerikaanse vogelkers en de esdoorns prioriteit. Bij aanplant van zomereik is het belangrijk dat daarbij autochtoon plantgoed uit de Spaanse migratielijn wordt toegepast.
Wegedoorn
Rhamnus cathartica
Ernstig bedreigd
De wegedoorn komt op vrij veel plaatsen voor in het land, maar voornamelijk in kleine tot zeer kleine aantallen. Uitzondering zijn de kalkrijke kustduinen waar de wegedoorn plaatselijk talrijker voorkomt. Wegedoorn is vanaf ca. 6500 v. Chr. vastgesteld door archeobotanici. Het hout werd voor allerlei doeleinden benut.
Aanbevelingen
Vanwege de kleine populaties is wegedoorn op diverse groeiplaatsen kwetsbaar. Als lichtminnende soort is vrijstelling en vergroting van kleine populaties van belang, bij voorkeur door natuurlijke verjonging. De wegedoorn is in de Noord-Hollandse duinen een belangrijk soort van de rijke duinstruwelen. Vooral bij de rigoureuze duinomvormingen naar stuifzanden is het raadzaam de soortenrijke struwelen met de wegedoorns te behouden en te beheren.
Wilde rozen
Rosa ssp.
Veel wilde rozensoorten zijn ernstig bedreigd. Over het soortbegrip van de wilde rozen is veel discussie. Dat heeft alles te maken met de ingewikkelde genetica van de rozen. Een aantal soorten wilde rozen zal al kort na de IJstijd onze streken bereikt hebben, tenminste vanaf 8000 v. Chr. Diverse rozentaxa kunnen waarschijnlijk als gestabiliseerde hybriden worden opgevat. Veel inheemse rozen met wilde populaties maken deel uit van de duinstruwelen. Enkele ervan zijn vrij talrijk zoals de hondsroos, de heggenroos en de beklierde hondsroos.
Ernstig bedreigd
Kale struweelroos (Rosa vosagiaca), behaarde struweelroos (Rosa caesia), berijpte viltroos (Rosa sherardii), viltroos (Rosa tomentosa), kleinbloemige roos (Rosa micrantha).
Daarnaast zijn er gestabiliseerde hybriden: schijnkraagroos (Rosa x inodora), wigbladige roos (Rosa elliptica), schijnheggenroos (Rosa x subcollina), schijnhondsroos (Rosa x subcanina) en schijnviltroos (Rosa x suberectiformis).
Kwetsbaar
Beklierde heggenroos (Rosa tomentella) en schijnegelantier (Rosa x gremlii)
De positie van de duinroos (Rosa spinosissima) en de egelantier (Rosa rubiginosa), is onduidelijk omdat die in het verleden ook zijn aangeplant. Op Texel komen zeer grote populaties van Duinroos voor.
Aanbevelingen
Rozen zijn lichtminners die bij donker wordende milieus in bossen en struwelen in de knel komen. Natuurontwikkelingsprojecten, die soms rigoureus worden uitgevoerd om stuivend duin te bevorderen, kunnen zowel gunstig als ongunstig zijn afhankelijk van de mate waarin er rekening met de rozen wordt gehouden. Bosrandprojecten leiden vaak tot verslechtering van rozengroeiplaatsen. Een goede registratie van rozengroeiplaatsen en integratie ervan bij het beheer is hier geboden.
Tekst: Lodewijk van Kemenade en Bert Maes. Meer informatie: wildebomen.nl.
Zie ook
Artikelen- Attentielijst bedreigde wilde bomen en struiken
- Bedreigde wilde bomen en struiken - soortbeschrijvingen
Provinciale attentielijst Noord-Holland
Specialist(en)
Deze pagina is voor het laatst bewerkt op 22 sep 2023 om 03:00.