Amsterdam - Hemsterhuisstraat 145; Comeniusstraat 1 t/m 835 - Sloterhof

⇐ (532231) monumentenregisterComplexnummer: 532231

Introductie

De Sloterhof. Complex van ca. 800 x 100 meter, bestaande uit dertien lichtkleurige portiekflatgebouwen van vier woonlagen, drie donkerkleurige maisonnetteflatgebouwen met galerijen van zeven woonlagen, een torenflat van twaalf woonlagen, vier atelierwoningen, een restaurant, winkels, twee voormalige tankstations, garageboxen, groenaanleg tussen de flats en waterpartij langs de gehele zuidzijde van het complex.

Afb. 1 De Sloterhof. Foto door Ruben Schipper, 2012. Beeldbank RCE, CC BY-SA 3.0

Afb. 2 De Sloterhof met parkeergarages. Foto door Ruben Schipper, 2012. Beeldbank RCE, CC BY-SA 3.0

Afb. 3 Ingangspartij van de Sloterhof. Foto door Ruben Schipper, 2012. Beeldbank RCE, CC BY-SA 3.0

Kenmerken

Datering: 1955-1960
Architect: J.F. Berghoef
Bouwstijl: Functionalisme
Rijksmonument sinds: 15 juli 2016

Kennis over dit rijksmonument

De Sloterhof bestaat uit de volgende onderdelen:

Drie hoge galerijflats van 7 woonlagen, opgetrokken in donkergekleurde airey-blokken (532232). De onderste woonlaag voor kleine huishoudens, daarboven maisonnettes bestaand uit twee woonlagen. De woningen worden ontsloten door binnen de gevel liggende galerijen op de eerste, tweede, vijfde en zesde etage. Deze flats zijn op pylonen over het water van de ‘siergracht’ gebouwd en hebben aan die zijde een uitwendige wenteltrap.
Dertien lage portaalflats van vier woonlagen (532233), opgetrokken uit lichtgekleurde airey-blokken. De toegangen van deze flats liggen verhoogd en zijn bereikbaar via een gemetseld bordes: een knipoog naar de grachtenpanden.
De portaalflat (torenflat) van 12 woonlagen (532234) is opgetrokken in donkergekleurde airey-blokken. Het betonskelet komt tot uiting in de lichtkleurige horizontale en verticale banden. Entree met betonreliëf onder een ver uitstekende luifel.
Alle flats hebben stalen ramen in betonnen vensterframes. Alle hebben bergingen op de begane grond, die van de lage woonblokken komen uit op een galerij. Bergingen en garageboxen krijgen licht door ramen in de vorm van betonnen, prefab roosters.
Aan de gebouwkoppen van de flats aan de Comeniussstraat zijn winkels geplaatst (532235).
Een blokje van vier atelierwoningen, van twee woonlagen, opgetrokken uit roodgekleurde airey-blokken (532236). Daarbij een aantal garageboxen, tussen de flats gelegen, evenwijdig aan de Comeniusstraat, maar zonder de groengebieden tussen de flats volledig af te sluiten. Alleen de binnentuinen van de blokken ter weerszijden van de Johan Huizingalaan zijn wel afgesloten door blokken van één laag voor winkels/bedrijfjes.
Twee voormalige benzinestations/garages, elk bestaande uit drie tegen elkaar geplaatste en op kolommen rustende, betonnen, v-vormige daken (532237).
Een restaurant tegen de zuidzijde van de eerste flat ten oosten van de Johan Huizingalaan, opgetrokken uit afwisselend licht en donker gekleurde lagen airey-blokken (532238).

De flats zijn gebouwd volgens het Nemavo-constructietechniek Aireysysteem, de door Nederlandse ingenieurs en architecten (waaronder Berghoef) ontwikkelde variant van het Engelse Airey-systeem. De flats bestaan uit een skelet van beton en staal, waarbinnen de muren met prefab Airey-blokken worden opgetrokken. De blokken zijn aan de binnenzijde afgewerkt met houtvezelplaat. Kozijnen en dakspanten zijn van staal, het dakbeschot is van hout, bedekt met bitumen.

De torenflat en de meest oostelijke hoge flat hebben een gedecoreerde ingangspartij in betonreliëf, de eerste met donkere figuren op een lichte achtergrond (een zon, een maan, boten en vissen), de twee met lichte figuren op een donkere achtergrond (echtpaar met kind, bomen, bloemen, zon en maan). Thema: wonen in een gezonde omgeving.

De flats zijn gelegen in een tegelijk met de bouw ontworpen groene omgeving (532239), bestaande uit binnentuinen tussen de flats en een groenstrook met ‘siergracht’ evenwijdig aan de Lelylaan. De drie hoge flats lopen op pylonen door tot over de ‘siergracht’, de lage tot aan de ‘siergracht’.

Er hebben zich geen noemenswaardige wijzigingen voorgedaan, behalve dat 1) op enkele plaatsen de groenvoorzieningen tussen de flats verhard zijn ten behoeve van parkeren en dat 2) op de hoek van de eerste flat ten westen van de Johan Huizingalaan een restaurant is aangebouwd.

Monumentale waarde

Het complex staat symbool voor de enorme sociaal-economische ontwikkelingen na de Tweede Wereldoorlog en voor de ideeën over een gezonde leefomgeving met ruimte, lucht en licht. Het complex is een van de hoogtepunten in Nederland van het naoorlogse bouwen als het gaat om nieuwe bouwtechnieken ter wille van snel te realiseren stadsuitbreidingen. Van typologische waarde is de mix van functies (gezinswoningen, bejaardenwoningen, garages, winkels etc.) en de omvang van het complex. Typologisch zijn bovendien de flats met zeven woonlagen bijzonder vanwege de maisonnettes waarvan bij een aantal de slaapkamers onder de woonvertrekken liggen.

Voor de bouw van de Sloterhof werd voor het eerst in Nederland op grote schaal het Airey-systeem toegepast. Daarvoor werd het alleen nog voor eengezinswoningen toegepast.

Het complex laat zien hoe Berghoef, afkomstig uit de traditionele Delftse School, flexibel genoeg was om ook grootstedelijke architectuur te ontwerpen volgens prefab-systeembouw, zonder de ideeën van het CIAM – met name de scheiding van functies - te omarmen.

Het complex is van zeer hoogwaardige esthetische kwaliteit vanwege de groepering en afwisseling van de verschillende bouwblokken qua volume en kleur, en de integratie daarvan met de groen- en wateraanleg. De hoge, donkerkleurige blokken met de in de gevel uitgespaarde witgeverfde galerijen zijn qua ontwerp bijzonder origineel en van een hoge esthetische kwaliteit.

De ensemblewaarde van het complex is hoog; de combinatie met winkelstroken, tankstations en woningbouw is bijzonder, vooral omdat de diverse functies als zodanig nog in gebruik zijn. Daarnaast vormt de Sloterhof ook op grotere schaal een ensemble van hoogwaardige architectuur aan de Cornelis Lelylaan samen met de tegenoverliggende woningbouw van Komter en het viaduct op de kruising van de Cornelis Lelylaan en de Johan Huizingalaan. De plaatsing van winkels in de gebouwkoppen geeft de Comeniusstraat het karakter van een winkelstraat met open bebouwing. Dit wordt versterkt door de bomenrijen.

Door de omvang van het complex en de forse maat van de bouwblokken fungeert de Sloterhof niet alleen op de schaal van de wijk, maar ook op het schaalniveau van de stad. De Cornelis Lelylaan diende volgens het stedenbouwkundig ontwerp een route ‘met allure’ te zijn. Het principe van systeembouw (Airey) langs de Cornelis Lelylaan werd doorgezet in het ontwerp voor de tuinstad Overtoomse Veld (Johan Jongkindstraat). De toren aan de Hemsterhuisstraat vormt een onderdeel van het stadsbeeld aan de Sloterplas. Het complex is dan ook van grote betekenis in de context van de westelijke tuinsteden in Amsterdam. Het sterk beeldbepalende karakter is sinds de bouw vrijwel ongewijzigd en daarmee nog altijd een hoogtepunt in zijn omgeving.

Bronnen en verwijzingen

J. Krüger, Berghoef: een architect met schippersbloed, Plan 4(1983) p. 9-13
Omschrijving van de Sloterhof door Gemeentelijk Bureau Monumenten en Archeologie, Amsterdam (hier ook tekst aan ontleend).
W. van Gelderen, Balans 1961, Bouwkundig Weekblad 79(1961)13, p. 265.
Wikipedia Airey-woningen
Zita Messchaert e.a., Pracht in Prefab, Het Nemavo-Aireysysteem in Amsterdam. Amsterdamse Raad voor de Monumentenzorg, 2004.

Zie ook

Monumenten

Artikelen

Hoort bij deze thema's

Meer informatie
Meer over het monumentenregister en de pagina's in deze kennisbank is te vinden in Monumenten - Rijksmonumentenregister.
Meer over wat er is beschermd is te vinden in de leeswijzer.

Vragen, verbeteringen of opmerkingen?
U kunt op deze kennisbank reageren via het reactieformulier.