Enschede - tegenover Espoortstraat 163
< Rijksmonumenten⇐ (15290) monumentenregisterMonumentnummer: 15290
Introductie
Bij de ingang van de oude algemene begraafplaats twee hekpijlers van Bentheimer zandsteen.
Kenmerken
- Datering: 1806, geplaatst na 1862
- Architect: Onbekend
- Rijksmonument sinds: 29 mei 1974
Historie
Feitelijk is de oude begraafplaats aan de Espoortstraat in Enschede geen rijksmonument. Het enige onderdeel dat van rijkswege beschermd is, zijn de twee hekpijlers bij de ingang. De begraafplaats zelf is een gemeentelijk monument.
In 1829 werd het verboden om nog langer in dorpen en steden of in kerken te begraven. Enschede nam ten oosten van de stad een begraafplaats aan de Helweg, later de Espoortstraat in gebruik. In eerste instantie pachtte de gemeente deze begraafplaats van de Hervormde gemeente voor 50 gulden per jaar. De gemeente Lonneker, waarvan het grondgebied dat van Enschede geheel omgaf, had in 1828 ook een eigen begraafplaats aangelegd. Tot dan werden de overledenen uit Lonneker begraven op het Grote kerkhof van Enschede. De nieuwe begraafplaats van Lonneker werd aangelegd aan de Kortesteeg (de latere Deurningerstraat), ten noordwesten van de stad Enschede. Beide begraafplaatsen, bestemd voor doden van alle gezindten, werden door de inwoners van Enschede gebruikt. De begraafplaats van Lonneker kwam bekend te staan als het Boerenkerkhof, vermoedelijk omdat hier vooral lieden van het omringende platteland werden begraven.
De gemeente Enschede had op de begraafplaats aan de Espoortstraat weinig ruimte. Het terrein was waarschijnlijk niet groter dan 3.500 m2. Al in 1846 werd daarom op de hei langs de straatweg naar Hengelo een stuk grond gekocht van ruim 1 hectare, in te richten als begraafplaats voor minvermogenden en anderen die op kosten van de gemeente begraven werden. De eerste die hier zijn laatste rustplaats vond, stond bekend als ‘de Kozak’ en die naam bleef aan de plek kleven. De Kozakkenbegraafplaats was dus ter ontlasting van de Espoortstraat.
Nadien werd de Espoortstraat vooral bestemd voor de gegoede burgers van Enschede, maar na de opening van de Oosterbegraafplaats in 1899 werden op de begraafplaats geen nieuwe graven meer uitgegeven. Inmiddels was de stad zover opgerukt dat de begraafplaats omringd dreigde te worden door gebouwen. Uitbreiding ter plekke was niet mogelijk. In 1921 vond de laatste bijzetting plaats en in 1924 werd de begraafplaats gesloten.
De hekpijlers werden bij de begraafplaats geplaatst na de grote stadsbrand van Enschede in 1862. Daarbij brandde een groot deel van de binnenstad af en zag men kans om daarna de stad een nieuwe indeling te geven met een ruimere opzet. De oude stadspoorten, de Eschpoort en de Veldpoort, werden daarom gesloopt. De Eschpoort stond aan het eind van de Langestraat. Delen ervan zijn gebruik om het toegangshek bij de begraafplaats te maken.
Rijksmonument
De aanwijzing van de hekpijlers ging niet zonder slag of stoot. Bij de kennisgeving aan de kerkvoogdij, die nog steeds eigenaar was van de begraafplaats, reageerden deze negatief. De kerkvoogdij stelde zelfs voor de hekpijlers te verwijderen en over te dragen aan het Rijksmuseum Twente. In 1974 werd het bezwaar ingetrokken en konden de hekpijlers opgenomen worden in het register.
De hekpijlers, opgetrokken uit Bentheimer zandsteen, dateren volgens de omschrijving uit de 17de eeuw. Nader onderzoek brengt de datering van de oorspronkelijke poort op 1806. Toen werd de Eschpoort aan het eind van de Langestraat opgericht. Na 1862 is de poort gesloopt. De oorspronkelijke poort bestond uit een tweetal zware pijlers waarop een muur aansloot met aan het eind daarvan kleinere pijlers. Het zijn waarschijnlijk die kleinere pijlers die vervolgens hergebruikt zijn als hekpijlers voor de begraafplaats. Overigens staat dit niet 100% vast.
In 2019 dreigde de roestende ophanging van het hekwerk het steen uit elkaar te drukken en vervolgens zijn de pijlers voor onderhoud weggenomen en daarna weer teruggeplaatst.
Deze pagina is tot stand gekomen in samenwerking met stichting Dodenakkers.
Bronnen en verwijzingen
- De Eschpoort: een reconstructie De Eschpoort: een reconstructie
- Haan, Arie de; Boerenkerkhof en begraafplaats Espoortstraat veranderden in twee prachtige stadsparkjes : Historische Sociëteit leverde belangrijke bijdrage aan restauratie, in: 'n Sliepsteen : kwartaalblad ; Jrg. 24 ; nr. 96 (2008), pagina's 21-23
Zie ook
ArtikelenHoort bij deze thema's Specialist(en)Meer informatie
Meer over het monumentenregister en de pagina's in deze kennisbank is te vinden in Monumenten - Rijksmonumentenregister.
Meer over wat er is beschermd is te vinden in de leeswijzer.
Deze pagina is voor het laatst bewerkt op 4 apr 2024 om 03:01.