Nieuwe Niedorp - Bij Dorpsstraat 179
< Rijksmonumenten⇐ (30385) monumentenregisterMonumentnummer: 30385
Introductie
Op het oude kerkhof bij de ingang van de moderne kerk twee rijen grafzerken. De zerken zijn schijn op een soort van heuvel geplaatst om ervoor te zorgen dat ze enerzijds goed zichtbaar zijn en anderzijds zodat er geen water op blijft staan.
Kenmerken
- Datering: 15de tot en met 18de eeuw
- Architect: Onbekend
- Rijksmonument sinds: 19 september 1973
Historie
Het dorp Nieuwe Niedorp ontstond in de middeleeuwen als veenontginning. Vanaf 1415 kregen Oude en Nieuwe Niedorp samen met Winkel stadsrechten als ‘Stede Niedorp’, maar net als bij Barsingerhorn was dit louter een bestuurlijke daad en had het verder geen gevolgen. De middeleeuwse kerk kreeg een plek binnen de lintbebouwing met rondom een kerkhof. De uit de dertiende eeuw daterende kerk werd later vervangen door een kruiskerk die nog weer later uitgebreid werd met een dwarsbeuk en drie schepen. De toren werd rond 1500 gebouwd. In 1875 was de kerk zo bouwvallig geworden dat men besloot een nieuwe kerk te bouwen. Ook deze overleefde het niet, want in 1966-1967 werd ter plekke de huidige Fenixkerk gebouwd. Daarbij werd wel de oude toren behouden. Deze werd nadien gerestaureerd.
Eeuwenlang werd in en rond de kerk begraven. In de kerk lagen talloze zerken die een fraai beeld geven van de bedrijvigheid in het dorp door allerlei afbeeldingen van ambachtelijk gereedschap. Lange tijd waren deze zerken aan het oog onttrokken onder een plankenvloer. Toch weten Bloys van Treslong Prins en Belonje in hun Genealogische en Heraldische gedenkwaardigheden in en uit de kerken der provincie Noord-Holland in 1930 108 zerken of delen van zerken te beschrijven. Bij de afbraak van de kerk kwam men de zerken weer tegen. Overigens was al rond 1940 gestart met de aanleg van een nieuwe begraafplaats achter de kerk. Het oude kerkhof werd door de laatste nieuwbouw van de kerk omgezet in een tuin. Het gedeelte achter de kerk is nog tot 1969 gebruikt en daar staan nog enkele grafmonumenten uit de decennia daarvoor. Dit gedeelte van het kerkhof is gescheiden van het voorste gedeelte.
De nieuwe kerk is niet meer verbonden met de toren, die dus los is komen te staan. Tussen kerk en toren is een ruimte van bijna 9 meter overgelaten. Hier zijn in totaal 23 zerken uit de kerk geplaatst, liggend op een soort van grafheuvel die verder afgewerkt is met granieten kinderkopjes. Nog eens 25 andere zerken, de wat minder rijk gedecoreerde en iets meer versleten exemplaren, liggen aan de andere kant van de kerk, rechts van de ingang naar de huidige begraafplaats.
Rijksmonument
De verzameling van 23 zerken werd in 1973 aangewezen als rijksmonument. De oude toren is op hetzelfde monument aangewezen onder nummer 30384. De zerken aan de andere kant van de kerk zijn minstens zo waardevol, maar niet beschermd.
Huidige situatie
De kunstmatige heuvel is zodanig aangelegd dat de zerken behoorlijk schuin liggen en goed te bekijken zijn. De meeste zerken zijn los geplaatst, maar in sommige gevallen zijn openingen opgevuld met cement. De verzameling zerken geeft een bijzonder beeld van het dorp over een behoorlijk lange periode. Op de kopse kant van de heuvel liggen twee kortere zerken waarvan de grootste in het midden een priesterkelk toont met in de hoeken de vier evangelisten. De tekst is in een gotisch randschrift aangebracht. Aan de linkerzijde ligt onder meer een grote zerk voor Havick van Vollenhove, in leven schout van de Niedorper Kogge, gestorven in 1634. Centraal is het wapen van Van Vollenhove opgenomen met op een wapenschild een zeemeermin met spiegel. Het schild is gezet in een cartouche met bladmotieven met erboven een ridderhelm met vleugel. Het lijkt erop dat de steen groter was, want onderaan staat ook nog een tekst die duidelijk later is ingehakt. Deze renaissance-steen ligt naast een typische overgangssteen waarbij centraal een rijkversierde cartouche met wapenschilden is aangebracht, maar in de rand toch nog een randschrift zoals bij gotische stenen gebruikelijk was, met in de hoeken de symbolen van de vier evangelisten. Deze zerk, genummerd 53 en 54 is voor Rijckert van Vollenhove, hier begraven in 1616. De steen ernaast dateert weer van 1577 en is nog wat terughoudender in de vormgeving.
De smallere zerken, de meeste van Belgisch hardsteen, zijn overwegend uit de 17de eeuw en bevatten gereedschappen zoals de gereedschappen van een timmerman, schoenmaker en paardenkoper, maar ook een molen. Er liggen hier burgemeesters, schouten en vooral gegoede middenstanders uit het dorp. Een afwijkende tekening bevat de zerk voor Dirck Rembrandts van Nierop, gestorven in 1682. Op de steen is een aardbol te zien met evenaar, keerkringen en poolcirkels met tekens van de dierenriem. Van Nierop was in de 17de eeuw een van de bekendst wis- en sterrenkundigen van ons land. Zijn werk had veel betrekking op de sterrenkunde, zeevaart en stuurmanskunst, uitermate van belang voor de internationale zeevaart waar veel dorpen in West-Friesland van leefden. De zerk ernaast valt op door de afwijkende kleur. Het gaat namelijk een zerk van rode Weser, een zandsteensoort die in de middeleeuwen ook veel werd gebruikt voor sarcofagen. Gezien de priesterkelk was deze voor een pastoor, maar de kruisjes op de zerk wijzen erop dat deze eerder in gebruik is geweest als altaarsteen.
Tussen de zerken die niet beschermd zijn aan de andere kant van de kerk, zijn er een aantal die voorzien zijn van een huismerk. Ook hier bevinden zich notabelen onder de personen die genoemd worden, zoals burgemeester Pieter Evers, overleden in 1687. Hoe de keuze tussen de twee verzamelingen tot stand is gekomen, is niet bekend. Wel is duidelijk dat men getracht heeft de oudste en meest in het oog lopende zerken te behouden.
Deze pagina is tot stand gekomen in samenwerking met stichting Dodenakkers.
Bronnen en verwijzingen
- Bloys van Treslong Prins, P.C. en Belonje, J.; Genealogische en Heraldische gedenkwaardigheden in en uit de kerken der provincie Noord-Holland, deel IV, Utrecht 1930.
- Teunis, Marianne; Grafschriften Oude Kerk Nieuwe Niedorp, ongedateerd.
Zie ook
ArtikelenHoort bij deze thema's Specialist(en)Meer informatie
Meer over het monumentenregister en de pagina's in deze kennisbank is te vinden in Monumenten - Rijksmonumentenregister.
Meer over wat er is beschermd is te vinden in de leeswijzer.
Deze pagina is voor het laatst bewerkt op 4 apr 2024 om 03:02.