Winsum - Bellingeweer bij 27 - Kerkhof van Bellingeweer

⇐ (39036) monumentenregisterMonumentnummer: 39036

Introductie

Ommuurd kerkhof waarop aantal zerken. Een van de zerken die expliciet genoemd wordt, voor O. Tamminga (1652) is in 2006 overgebracht naar de kerk van Winsum.

De begraafplaats in 1991 gezien vanuit het oosten. De muur en bomen op de begraafplaats doen het voorkomen alsof het hier om een verdedigingswerk gaat.

Op de voorgrond drie gietijzeren stèles op het kerkhof van een type dat alleen in Groningen voorkomt.

Granieten tekstplaat met daarin de verwijzing naar waar de zerk van Tamminga overgebracht is.

Kenmerken

• Datering: middeleeuws
• Architect: Onbekend
• Rijksmonument sinds: 27 september 1972

Historie

Het huidige dorp Winsum is feitelijk een samenstel van meerdere dorpen, elk met een eigen kerk. In het noorden Obergum, centraal Winsum en in het zuiden Bellingeweer. Dat laatste dorp was relatief klein, maar had een kerk en een borg, eigendom van de familie Tamminga. Die familie was waarschijnlijk ook verantwoordelijk voor de bouw van de eerste kerk in de vijftiende eeuw. Na vernieling door geuzen werd de kerk in 1641 opnieuw opgetrokken, wederom dankzij de familie Tamminga die in de kerk een eigen grafkelder had. De borg is echter in 1820 afgebroken en de kerk in 1824. Daarbij werd de zerk van Onno Tamminga bewaard.

De kerk werd afgebroken omdat alle notabelen die de kerk steunden, verdwenen waren. Met de kerk verdween ook de pastorie en de kosterswoning. Het kerkhof bleef achter en werd opnieuw ingericht, waarbij de muur rondom het vierkante kerkhof in stand is gehouden. In 1860 is, getuige de afdekstenen op de pilaren, het toegangshek op de huidige plaats opgebouwd. De oorspronkelijke ingang bevond zich meer naar rechts in de muur en was relatief smal.

In de Voorlopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst, Deel XI, De provincie Groningen werd het kerkhof genoemd, met name vanwege de zerk van Onno Tamminga.

In 1979 werd besloten op het kerkhof geen nieuwe graven meer uit te geven. In 2002 vond nog een begraving plaats. De zerk van Onno Tamminga werd in 2006 verplaatst naar de kerk van Winsum, waar deze een plekje kreeg in de torenruimte.

De gemeente Winsum heeft in 2018 een archeologisch onderzoek laten uitvoeren om erachter te komen of er bezwaren waren tegen het weer in gebruik nemen van het kerkhof. Op het kerkhof zijn verschillende boringen gedaan om duidelijk te krijgen hoe de ondergrond eruit zag. Deze bleek op het kerkhof variërend tussen de 1.20 en 1,70 meter sterk verstoord te zijn. Wel kon een deel van de fundering van de kerk teruggevonden worden. Conclusie was dat er vanuit archeologisch oogpunt geen bezwaar bestond tegen het weer in gebruik nemen van het kerkhof. Wel werd gewezen op het intact laten van de grafkelders en de graven zouden niet dieper dan 1,20 onder het maaiveld mogen komen te liggen. Ook werd geadviseerd niet binnen de contour van de kerk te begraven in verband met nog aanwezige resten.

Rijksmonument

In 1972 werd het kerkhof met de zerk van Tamminga aangewezen als rijksmonument. Eind jaren zeventig werd geconstateerd dat de muur rondom zeer slecht was en werden er plannen gemaakt voor herstel door de gemeente Winsum. In 1981 werd de ondergrond aangewezen als archeologisch rijksmonument, vanwege de wierde waarop het kerkhof gelegen is. Deze wierde dateert van het begin van de jaartelling. In 1991 is de kerkhofmuur gerestaureerd met subsidie van het Rijk.

In 2015 heeft de toenmalige gemeente Winsum aan Landschapsbeheer Groningen opdracht gegeven het kerkhof een opknapbeurt te geven. Het kerkhof is niet opnieuw in gebruik genomen.

Huidige situatie

Het kerkhof is omgeven met een bakstenen muur met aan de binnenzijde hoge linden die de plek duidelijk markeren. Schuin opgemetselde muurdammen aan de buitenkant geven de muur stevigheid. Het kerkhof is te betreden via een dubbel smeedijzeren hekwerk met daarvoor enkele treden. De aanzetkrullen en andere stukken natuursteen bij het hekwerk zouden wellicht afkomstig kunnen zijn van de borg of de kerk. In het laatste decennium is bij de woning voor het kerkhof een uitbouw geplaatst met een carport waardoor een deel van de muur aan het zicht onttrokken is. Kadastraal gezien staat de muur overigens op een eigen perceel.

Op het kerkhof bevindt zich niet meer de zerk voor Tamminga, maar wel tal van andere bijzondere grafmonumenten. Deze zijn echter niet als zodanig beschermd. De grafcultuur is overwegend 19de-eeuws met enkele jongere grafmonumenten.

In 2019 kwam Heemschut in het geweer tegen de aantasting van de kerkhofmuur door de bewoner op het perceel bij het kerkhof. Zo bleek een deel van de schutting vastgemaakt te zijn aan de kerkhofmuur. De gemeente heeft nadien besloten de situatie te gedogen.

---

Deze pagina is tot stand gekomen in samenwerking met stichting Dodenakkers.

Bronnen en verwijzingen

• Doesburg, J. van, Heiden, M. van der, Stöver, J. en Laarman, F.; Archeologisch booronderzoek op het historische kerkhof van de dorpswierde Bellingeweer (gemeente Winsum). Beknopte Rapportage Archeologische Monumentenzorg, Amersfoort 2019
• Foto's in de Beeldbank

Zie ook

Artikelen

• Begraafplaatsen - beheer en onderhoud

Trefwoorden

Kerkhof

Specialist(en)

• Leon Bok

Meer informatie
Meer over het monumentenregister en de pagina's in deze kennisbank is te vinden in Monumenten - Rijksmonumentenregister.
Meer over wat er is beschermd is te vinden in de leeswijzer.

---