Meerssen - Pastoor Dominicus Hexstraat 25 - Heilige Jozef Arbeiderkerk

⇐ (532039) monumentenregisterMonumentnummer: 532039

Introductie

De kerk bestaat uit vijf samengestelde bouwvolumes; entreeportaal met zangtribune en dagkapel, kerkzaal en doopkapel, koor en kinderkapel, sacristie en klokkentoren.

Kenmerken

• Datering: 1957-1959
• Architect: H.J.A. Koene
• Kunstenaar: Ch. Eyck
• Bouwstijl: naoorlogs modernisme, expressionisme
• Rijksmonument sinds: 3 oktober 2014

De St. Jozef Arbeiderkerk werd als tweede parochiekerk in Meerssen opgetrokken in de naoorlogse westelijke uitbreiding. De kerk is geheel vrijstaand gesitueerd op een groot, rechthoekig perceel tussen de woonbebouwing, waarmee het voldoet aan de idealen van de naoorlogse parochiegedachte met de kerk als centraal middelpunt in de wijk. Ten westen van de kerk ligt een plein en aan de oost- en noordzijde liggen groenvoorzieningen.

De asymmetrisch opgezette zaalkerk op een L-vormige plattegrond is opgetrokken volgens een ontwerp van Charles Eyck (1897-1983) in samenwerking met de architect Harry Koene (1908-1995), waarmee het een zeldzaam voorbeeld is van een integraal naoorlogs sacraal gesamtkunstwerk. Het kerkontwerp lijkt te zijn geïnspireerd op naoorlogse voorbeelden in Frankrijk en Duitsland. De westgevel wordt gemarkeerd door een verhoogde loggia onder een lessenaarsdak, waarin zich het bronzen hoofdportaal bevindt. Op de noordoosthoek staat een overhoeks geplaatste semi-vrijstaande klokkentoren, bekroond door een smeedijzeren engel. Aan de oostzijde staan ook een aangebouwde lage sacristie met ronde schoorsteen en een pastorie.

Het interieur wordt gedomineerd door de wandschildering aan de noordzijde en de gebrandschilderde glas-in-loodwand (in betonnen claustras) aan de zuidzijde, beide ontworpen door Charles Eyck. Ook de kunstenaars Frans Gast, Piet Killaars en Daan Wildschut hebben bijgedragen aan het kerkgebouw.

Geschiedenis

Als gevolg van de bouw van een uitbreidingswijk aan de westzijde van Meerssen in 1950 werd in 1953 besloten tot een tweede parochie in Meerssen, opgericht in juli 1955. H.W.J. Creusen werd benoemd tot bouwpastoor. In hetzelfde jaar werd een noodkerk in gebruik genomen opgebouwd uit een tweetal barakken uit Swalmen. De patroonheilige werd volgens parochieverhalen overgenomen van de speeltuinvereniging met dezelfde naam. In 1954 werd de Jozefverering door de paus vergroot door 1 mei als zijn naamdag te vieren, gezien de toevoeging Arbeider. De kerk was in twee delen ingericht, zodat ook een kleuterschool hier onderdak kreeg. Een pastorie van de hand van H. Koene werd opgeleverd in 1957 en werd direct door Creusen betrokken. In hetzelfde jaar kreeg Charles Eyck van de bouwpastoor de opdracht, om samen met architect Harry Koene een kerk te ontwerpen

Omschrijving

Exterieur

De kerk bestaat uit vijf samengestelde bouwvolumes; entreeportaal met zangtribune en dagkapel, kerkzaal en doopkapel, koor en kinderkapel, sacristie en klokkentoren. De gevels zijn rijk gedecoreerd met onder meer (betonnen) reliëfs en raamopeningen voorzien van glas-in-lood. De hoogte en de afsluiting van de gevels variëren.

Het smalle hoge entreegebouw met op de begane grond de entree en de dagkapel (1984) en op de verdieping de zangtribune (1957) heeft een rechthoekige plattegrond, bestaande uit twee bouwlagen onder een overstekend lessenaarsdak, ondersteund door vier, vierkante betonnen kolommen. Onder de luifel een decoratieve vloer vervaardigd uit beton met keramische bouwfragmenten. De vloer leidt naar de teruggelegen hoofdingang in de zuid westgevel bestaande uit gegoten bronzen deuren. Het dak is gedekt met Italiaanse pannen. De bakstenen gevels zijn gesloten. De noordwestgevel is gedecoreerd met twee betonnen reliëfs.

De hoge kerkzaal met rechthoekige plattegrond wordt afgesloten door een flauw hellend zadeldak met aan de zuidzijde een lage zijbeuk met doopkapel, bestaande uit een bouwlaag en afgesloten door een plat dak. Aan de noordwestzijde het entreegebouw. De noordoostgevel is geheel gesloten. Aan de zuidoostzijde het koor met kinderkapel. Boven de gesloten zuidgevel van de zijbeuk, voorzien van betonnen reliëfs, een betonnen gevel voorzien van regelmatig verdeelde vierkante, ruitvormige en kruisvormige openingen gevuld met glas-in-loodramen. De gevel wordt aan de bovenzijde afgesloten door een betonnen fries met figuren in bas-reliëf.

Koor en kinderkapel aan de zuidoostzijde van de kerkzaal zijn ondergebracht in een langgerekt hoog bouwvolume met rechthoekige plattegrond, afgesloten door een lessenaarsdak en gedekt met Italiaanse pannen. Uiterst rechts in de zuidwestgevel is een dubbele houten deur als entree tot de kinderkapel. Linksboven in de gevel een rond raam met glas-in-lood en een kruis als bekroning van de gevel. De gesloten zuidgevel is hoger opgetrokken. De rechterhelft van de zuid oostgevel is gesloten met siermetselwerk in reliëf ter plaatse van het koor, een boogvormige rij bakstenen bekroond door een kruis. In het linker deel van de gevel een tweetal vierkante raamopeningen voorzien van glas-in-lood. In de noord oostgevel boven de sacristie bevindt zich een rond raam voorzien van glas-in-lood.

De sacristie is gelegen in het verlengde van het koor met een rechthoekige plattegrond, bestaande uit een bouwlaag afgesloten door een lessenaarsdak, tegengesteld gesitueerd aan dat van het koor en de kinderkapel. In de gevels van de sacristie rechthoekige, staande raamopeningen met glas-in-lood. Tegen de noordwestgevel een bakstenen schoorsteen, aan de westzijde geflankeerd door een smal staand stalen raam.

De klokkentoren is verbonden met de sacristie door een tussenlid. De toren met rechthoekige plattegrond is opgetrokken in baksteen, bekroond door een smeedijzeren engel met kruis. De gevels zijn grotendeels gesloten met een enkele kleine raamopening per verdieping, met bovenaan grotere galmgaten. Naast de galmgaten de wijzerplaat van het uurwerk.

Gebouw: constructietechniek

Het merendeel van de gevels is opgetrokken in geelgrijze getrokken mondsteen in wild verband, platvol gevoegd.

Interieur: indeling

De binnenwanden van het entreeportaal zijn uitgevoerd in schoon metselwerk met op de vloer een vrijstaande natuurstenen/ betonnen wijwaterbekken. Twee glasdeuren in een stalen kader voorzien van een religieuze decoratie geeft toegang tot de kerkzaal. De dagkapel is eveneens toegankelijk vanuit het entreeportaal en is met behulp van een glazen wand met gordijn gescheiden van de kerkzaal. De twee paddenstoelvormige kolommen in deze ruimte ondersteunen de zangtribune met orgel.

Het horizontale plafond van de kerkzaal is voorzien van meerdere identieke plafondlampen gevat in een decoratieve krans van pijlen in stucwerk. Tegen de wit gepleisterde noord oostgevel een muurschildering. De kerkzaal wordt van de zijbeuk gescheiden door een betonnen latei ondersteund door vierkante kolommen. In de zijbeuk twee betonnen biechtstoelen. De biechtstoelen worden gevormd door een vrijstaande gebogen wand van grindbeton met centraal in de wand geplaatst, een korfboogvormige houten deur. In de muur ingemetselde kruiswegstaties die doorlopen in de gevel van de kinderkapel, waarvoor wederom een biechtstoel. De banken van de kerkzaal onderscheiden zich van de overige banken in vormgeving.

Het plafond van de kinderkapel volgt de vorm van het lessenaarsdak, is wit gepleisterd en voorzien van een decoratieve lattenconstructie direct onder het plafond. Aan het plafond meerdere hanglampen met gedecoreerd snoer met aan het uiteinde piramidevormige lichtkapjes. Het plafond van de kinderkapel loopt door boven het koor. Het priesterkoor is verhoogd en afgewerkt met gepolijst Petit Granit.

Het verhoogde koor wordt aan weerszijden geflankeerd door een organische gevormde preekstoel van grindbeton met daarop de bronzen letters AANHOORT en VOLBRENGT. Op het priesterkoor bevindt zich een natuurstenen altaartafel met op het hoogkoor een tweede natuurstenen altaartafel. De overige attributen op het priesterkoor zijn als roerend aan te merken.

In de sacristie bevinden zich meerdere ruimten voorzien van vaste kasten voor de liturgische gewaden. De plafonds zijn voorzien van hardboard.

Interieur: techniek en materialen

De bakstenen binnenmuren zijn wit gepleisterd. De plafonds zijn afgewerkt met akoestisch pleisterwerk. De betonnen wand met lichtopeningen aan de binnenzijde is geïsoleerd ter voorkoming van condens. De vloeren zijn vervaardigd van platen breukmarmer met voegen van donkere terrazzo. In de dagkapel, kerkzaal en kinderkapel staan houten banken vastgenageld op een houten ondervloer.

Gebruikte materialen: Beton, Midden-Europeesdennenhout, vurenhout, dakleer, dakvilt, klinkers, handvormsteen, gezoet en gepolijst hardsteen, breuk marmer, terrazzo, hard gebakken tegels, vuurkleitegels, kunstharstegels, spritsen, verglaasde vensterbanktegel, zachtboard platen, houtwolplaten, astrikraft, stalen buitenramen, stalen spanten, lood, zink, gesmoorde Italiaanse pannen, securit glas, kristalglas, dubbel dik blank glas, stopverf, standolieverf.

Aankleding en inventaris

nr. 1. Ramen Materiaal/techniek Glas-in-lood. Locatie (in/aan het beschermde monument): zuidwestgevel kerkzaal Kunstenaar: Charles Eyck. Voorstelling Nieuwe Testament, scenes uit het leven van Christus volgens Lucas, Johannesevangelie, Handelingen van de apostelen. Datering 1959. Afmetingen: vierkante, kruisvormige en ruitvormige openingen

nr. 2. Raam Materiaal/techniek: Glas-in-lood. Locatie (in/aan het beschermde monument) zuidwestgevel kinderkapel. Kunstenaar: Daan Wildschut. Zittende Christus met een boek in zijn handen waarop een Alfa en Omegateken, in een ingesnoerde mandorla met de evangelistensymbolen rondom, elk met een boek. Datering 1959. Afmetingen: rond

nr. 3. Raam Materiaal/techniek: glas-in-lood. Locatie (in/aan het beschermde monument): noordoostgevel koor. Kunstenaar: Charles Eyck. Voorstelling Kruisafname met dobbelstenen en doornenkroon op de voorgrond. Datering 1959. Afmetingen: rond

nr. 4. Muurschildering Materiaal/techniek: muurschildering/polychroom. Locatie (in/aan het beschermde monument): kerkzaal. Kunstenaar: Charles Eyck. Voorstelling Goede herder op een achtergrond van een vis, opgebouwd uit banderolles met teksten: PASTOR BONUS/ BONITAS/ AUCTOR VITAE/ VIA NOSTRA/ FORTITUDO MARTIRUM (sic)/ DEUS NOSTER. Achter Christus de tekst: ICHTUS. Links in de afbeelding een mand met vijf broden en twee vissen. Afmetingen: wandvullend

nr. 5. Muurschildering Materiaal/techniek: Muurschildering. Locatie (in/aan het beschermde monument): DOOPKAPEL. Kunstenaar: Charles Eyck. Voorstelling: Mozesfiguur

nr. 6. Deur hoofdingang Materiaal/techniek: brons/gegoten. Locatie (in/aan het beschermde monument): noordwestgevel entreegebouw. Kunstenaar: Frans Gast. Voorstelling Links negen panelen met afbeeldingen uit het oude testament: geboorte van Eva, verdrijving van Adam en Eva, Ark van Noach, Abraham en Melchisedech, Mozes en de koperen slang, David en de profeet Nathan, Mozes slaat water uit de rots, Elias op de vurige wagen. Rechts negen panelen met afbeeldingen uit het Nieuwe Testament: annunciatie, geboorte te Bethlehem, doop van Christus in de Jordaan, genezing van de blindgeborene, goede herder, wonderbare visvangst, judaskus, calvarie, verrijzenis. Handgrepen in de vorm van een olifantenkop met omhoog gekrulde slurf. Datering 1959

nr. 7. Reliëfs Materiaal/techniek: keramiek. Locatie (in/aan het beschermde monument): ingemetseld in kolommen zijbeuk. Kunstenaar: Piet Killaars. Voorstelling: Twaalf apostelen. Datering 1959

nr. 8. Orgel Locatie (in/aan het beschermde monument): zangtribune. Datering: in 1973 geplaatst, afkomstig uit Brunssum

nr. 9. Reliëfs Materiaal/techniek: beton. Locatie (in/aan buitengevels beschermde monument). Kunstenaar: Frans Gast Voorstelling: Vogel; Christuskop; duif en een oor (influistering door de heilige geest); banderol met drie spijkers; INRI; kruis met drie kruisjes eromheen; staande Jozef op timmergereedschap met in zijn handen een zaag; Christusmonogram met gestileerde ankers; vis met de tekst ICHTUS; Agnus Dei; monogram A met een kruis; Christusmonogram met alfa en omega; leeuw; IXTUS symbool; Lam Gods. Datering 1959

nr. 10. Twee ramen Materiaal/techniek: Glas-in-lood. Locatie (in/aan het beschermde monument): zuidoostgevel kinderkapel Kunstenaar: atelier G. Mesterom jr. Voorstelling Raam 1: Afbeelding van christus die een aantal kinderen naar zich toe laat komen, geflaneerd door vogels en schapen. Raam 2: non figuratief. Datering 1997, gesigneerd DESIGN G. MESTEROM/ OTTAWA CANADA 1997/ ATT MESTEROM

nr. 11. Banken Materiaal/techniek: hout. Locatie (in/aan het beschermde monument): kerkzaal, kinderkapel, dagkapel Voorstelling: Banken. Datering 1959 (Kerkzaal, kinderkapel), 1984 (dagkapel)

nr. 12. Biechtstoelen Materiaal/techniek: beton. Locatie (in/aan het beschermde monument): kerkzaal, kinderkapel. Datering 1959

nr. 13. Verlichting Materiaal/techniek: Glas, stuc, textiel. Locatie (in/aan het beschermde monument): kerkzaal, kinderkapel. Voorstelling: twee verschillende vormen. Datering 1959

nr. 14. Doopvont Materiaal/techniek: natuursteen/koper. Locatie (in/aan het beschermde monument): doopkapel. Kunstenaar: Charles Eyck. Voorstelling: cilindrische onderbouw met daarop een gebouchardeerde cilindrische cuppa met een heilig putje en een waterbekken. Afgesloten door een koperen deksel. Tekst: LEVEN WEKKEND WATER ZAL IK U GEVEN. Datering 1959

nr. 15. Wijwaterbekken Materiaal/techniek: natuursteen. Locatie (in/aan het beschermde monument): entreeportaal. Kunstenaar: Charles Eyck. Voorstelling: ruw behakte staander met daarboven een cilindrische cuppa met in reliëf een ark van Noach, een duif met palmtak, een kruis met alfa en omega en een hart met een kruis. Datering 1959

nr. 16. Preekstoel Materiaal/techniek: beton. Locatie (in/aan het beschermde monument): koor. Voorstelling: preekstoel. Datering 1959

nr. 17. Windvaan Materiaal/techniek: smeedijzer. Locatie (in/aan het beschermde monument): klokkentoren. Kunstenaar: Charles Eyck. Voorstelling: Engel met kruis. Datering 1959

nr. 18. Klokken Materiaal/techniek: brons. Locatie (in/aan het beschermde monument): klokkentoren

nr. 19. Uurwerk Materiaal/techniek. Locatie (in/aan het beschermde monument): klokkentoren

nr. 20. Gedenksteen Materiaal/techniek: natuursteen. Locatie (in/aan het beschermde monument): entreeportaal

nr. 21. Twee ramen Materiaal/techniek: glas-in-lood. Locatie (in/aan het beschermde monument): sacristie. Kunstenaar: G. Mesterom jr. Voorstelling: non figuratief. Datering 1997, gesigneerd: G. MESTEROM STUDIO’S/ OTTAWA CANADA

nr. 22. Altaartafels (roerend?) Materiaal/techniek: natuursteen. Locatie (in/aan het beschermde monument): priesterkoor. Kunstenaar: Charles Eyck. Voorstelling: tafel. Datering 1959

Waardering

Cultuurhistorische waarde. Belang van het object

De kerk is een goed voorbeeld van de centrale positie die bij de ontwikkeling van stadsuitbreidingen aan kerkelijke voorzieningen binnen de wijken werd toegekend.

Architectuur- en kunsthistorische waarde

De kerk is van belang voor het oeuvre van H. Koene en Charles Eyck, als ook voor de kunstenaars Daan Wildschut, Piet Killaars, Frans Gast. De kerk heeft een grote kunsthistorische waarde omdat hij is ontworpen door een beeldend kunstenaar (Charles Eyck) ondersteund door een architect (H. Koene). De kunstenaar was een belangrijke vertegenwoordiger van de Limburgse school samen met Joep Nicolas en Henri Jonas. De bloeiperiode van de Limburgse school was ten tijde van de bouw van de kerk voorbij maar desalniettemin is de vertaling van dit kunstenaarschap in een gebouw van groot belang als aanvulling op dit oeuvre. Naast Charles Eyck hebben ook andere toonaangevende kunstenaars uit de regio aan de kerk meegewerkt. Duidelijk is ook de invloed te zien van de Duitse kerkbouw in die periode. De kerk kan dan ook met recht als een ‘gesamtkunstwerk’ worden beschouwd.

De kerk is architectuurhistorisch waardevol vanwege de zorgvuldig toegepaste materialen, detaillering en constructie.

Situationele en ensemblewaarde

De kerk is stedenbouwkundig van belang, met name vanwege de markante toren en de interessante schikking van de verschillende bouwdelen. Kerk toren en pastorie liggen op een ruim perceel in het hart van de wijk. Zowel de ruimtelijke samenhang van de gebouwen, plein en de bijbehorende groenvoorzieningen als het ensemble in samenhang met de directe omgeving hebben een belangrijke stedenbouwkundige waarde.

Gaafheid en herkenbaarheid

Er hebben nauwelijks wijzigingen plaatsgevonden bij in- en exterieur. Daardoor is de kerk vrijwel volledig gaaf gebleven. De kerk is nog als parochiekerk in gebruik. De dagkapel uit 1984 is van belang als latere toevoeging aan het ontwerp ten behoeve van het gebruik.

Zeldzaamheid

De kerk is een van de beste voorbeelden uit deze periode van een gezamenlijk ontwerp van architect en beeldend kunstenaar.

Bronnen en verwijzingen

• Dorine van Hoogstraten, Ben de Vries ; tekstredactie Els Brinkman. Monumenten van de wederopbouw, Nederland 1940-1965 : opbouw en optimisme. Rotterdam : NAi010 Uitgevers. - 2013. - 288 pagina's : illustraties : 28 cm
• Forschungsstelle Glasmalerei des 20. Jahrhunderts e.v.
• Kerkgebouwen in Limburg
• Reliwiki

Zie ook

Artikelen

• Rijksmonumenten
• Wederopbouwmonumenten

Hoort bij deze thema's

• Monumenten
• Kerken
• Thema/Religieuze gebouwen (Let op: pagina bestaat niet.)
• Wederopbouw 1959-1965
• Wederopbouw

Trefwoorden

Meerssen, Jozef Arbeiderkerk, Charles Eyck, Harry Koene

Specialist(en)

• Albert Reinstra
• Herman Wesselink

Meer informatie
Meer over het monumentenregister en de pagina's in deze kennisbank is te vinden in Monumenten - Rijksmonumentenregister.
Meer over wat er is beschermd is te vinden in de leeswijzer.

---