Zwolle - Willemsvaart 21 - Kantoor Schrales Beton
< Rijksmonumenten⇐ (532131) monumentenregisterMonumentnummer: 532131
Introductie
Kantoorgebouw met talud en trap.
Kenmerken
- Datering: 1957-1959, 1963-1965 (uitbreiding)
- Architect: G. Th. Rietveld
- Bouwstijl: functionalisme
- Rijksmonument sinds: 30 juli 2014
Geschiedenis
Schrale's Beton- en Aannemings-maatschappij nv was opgericht in 1919 en was sinds de jaren 1920 gevestigd aan de Willemsvaart. In 1957 werd het onderdeel van de Hollandsche Beton Maatschappij (HBM). Het bedrijf ontwierp en realiseerde complexe betonconstructies en verrichtte alle werkzaamheden van een woning- en utiliteitsbouwer. Op eigen terrein werden prefab betononderdelen vervaardigd. Een moderne bedrijfsvoering bracht een grotere kantoorstaf met zich mee, zoals werkvoorbereiders, calculatie- en inkoopafdelingen, een uitgebreidere administratie en meer tekenaars, hetgeen aanleiding was voor de nieuwbouw in 1958-59.
In 1957 was Binnert Schröder de directeur van Schrale's beton. Hij en Gerrit Rietveld kenden elkaar via zijn moeder, Truus Schröder-Schräder, interieurarchitecte. Samen met haar had Rietveld in 1924 het Rietveld Schröderhuis in Utrecht ontworpen (rijksmonument 18329). In de jaren daarna had Rietveld in haar woning zijn architectenbureau. Truus Schröder-Schräder werd zijn compagnon. Na het overlijden van zijn vrouw trok Rietveld definitief bij haar in.
Gerrit Rietveld ontwierp ook een gedeelte van het meubilair, zoals een kapstok en de bank in de hal, en richtte het kantoor in. Tevens ontwierp hij de lichtreclame met neonletters op het dak.
Het hele gebouw (in alle drie dimensies) is gebaseerd op een stramien van 100 cm (ook verdubbeld of gehalveerd toegepast), met een tussenstramien van 26 cm voor de constructie. Een stramien geeft volgens Rietveld verantwoorde en rustige verhoudingen met mathematische zuiverheid en orde. En meer praktisch: het maakt het gebruik van fabrieksmatig vervaardigde bouwelementen mogelijk. Zoals gebruikelijk in zijn werk heeft hij het materiaalgebruik tot een minimum beperkt. De detaillering is sober, minimaal en doelmatig. Rietveld heeft altijd veel glas toegepast om een lichte interieurs en een ruimtelijk effect te creëren. Binnenruimtes gaan over in de buitenruimte.
Het kantoorgebouw kent elementen die ook bij andere ontwerpen terugkomen, zoals de hoofdingang in het midden van het gebouw en als koppeling tussen verschillende bouwvolumes die nog eens wordt geaccentueerd door een prominente schoorsteen. Ook het overbruggen van een niveauverschil door een trap naar de entree heeft hij vaker toegepast.
Vanaf de oplevering heeft het gebouw steeds aan beton gerelateerde bedrijven gehuisvest. Nadat Schrale's beton werd samengevoegd met restauratieaannemer Schakel is in 1965 het pand uitgebreid. In 1986 verhuisde het bedrijf en vestigde Materieelservice van HBM zich in het kantoorgebouw. Daarna volgde in 2002 HBG Vastgoed, tegenwoordig AM Zwolle geheten.
Uitbreiding en renovatie
In 1965 is het pand uitgebreid met een vleugel aan de rechterzijde. Gerrit Rietveld had deze uitbreiding al geprojecteerd. Zijn zoon Jan Rietveld zag toe op de uitvoering ervan.
In de jaren 1970 is het dak geïsoleerd waarbij het afschot is verlegd van het centrum naar de gevels, waartegen hemelwaterafvoeren moesten worden geplaatst. Het neonbord werd gesloopt. Intern werden wanden in een andere kleur overschilderd, werd de tl-verlichting vervangen en zijn de glazen vensterbanken vervangen door keramische tegels. Op het talud is een extra trap aangebracht.
In 2001-02 is het kantoorgebouw gerenoveerd naar ontwerp van Arend Rutgers, projectarchitect van HBG, en uitgevoerd door HBG Utiliteitsbouw. Bouwkundige gebreken zijn verholpen en latere wijzigingen zijn zoveel mogelijk ongedaan gemaakt. Nieuwe toevoegingen zijn aangepast aan het ontwerp en de ontwerpopvattingen van Rietveld. De isolatie en het binnenklimaat zijn verbeterd. Tegen de boeiboorden is zonwering aangebracht. Alle ramen zijn van nieuwe dubbele beglazing voorzien. De plattegronden zijn op enkele punten gewijzigd en ruimtes zijn van functie veranderd. De garages zijn omgebouwd tot kantoorruimte met grote glaspuien ter plaatse van de houten schuifdeuren. De kluis is weggebroken. Het interieur is opnieuw geschilderd, waarbij de oorspronkelijke kleuren zijn benaderd. De oorspronkelijke gietvloer is vervangen door een rubberen vloer met dezelfde kleur en uitstraling. De glazen vensterbanken zijn teruggebracht. De gelinieerde zachtboard plafondplaten zijn vervangen door vergelijkbare exemplaren met andere afmetingen. De neonletters op het dak zijn vervangen door de naam van de huidige eigenaar in dezelfde typografie en op eenzelfde wijze aangebracht.
Exterieur
Tweelaags gebouw op een min of meer rechthoekige plattegrond onder een platdak. Het gebouw bestaat uit een hoger volume met gesloten eerste bouwlaag en een lager volume met een open eerste bouwlaag. Op de overgang van beide bouwdelen zijn de hoofdingang en een schoorsteen gesitueerd. Het hele gebouw (in alle drie dimensies) is gebaseerd op een stramien van 100 cm (ook verdubbeld of gehalveerd toegepast), met een tussenstramien van 26 cm voor de constructie.
Eerste bouwlaag: constructie van gewapend beton; gevels van geborstelde betontegels, plaatmateriaal en zwart geglazuurde baksteen.
Tweede bouwlaag: staalconstructie; borstwering bekleed met plaatmateriaal en daarboven glaspuien met stalen ramen met oorspronkelijk dubbele beglazing. Betonnen trap met natuurstenen afdekking en stalen leuning. Schoorsteen in wit geglazuurde verblendsteen met in stalen letters de bedrijfsnaam. Uitbreiding 1965: geheel bekleed met plaatmateriaal.
Platte daken met vernieuwde neonletters.
Tegen het linker deel van de eerste bouwlaag van de voorgevel is een talud opgeworpen. Een diagonale trap over het met gras begroeide talud leidt naar de hoofdingang in de tweede bouwlaag. Rond het kantoorgebouw bevindt zich een open, bestraat (werk)terrein met daaraan meer recente loodsen. Aan de voorzijde is een lage heg geplant; aan de rechter zijde een hoge.
Het door Rietveld ontworpen talud kende oorspronkelijk een oplopend grindpad naar de trap direct voor de hoofdingang. Het pand was dichter op het water van de Willemsvaart gesitueerd, doordat de weg smaller was en de vaart breder.
Interieur
Op de eerste bouwlaag bevonden zich oorspronkelijk de garages, personeelsingang, archief en serviceruimten.
De tweede bouwlaag kent een intern niveauverschil en bevatte de hal, kantoorruimtes en een tekenkamer. Wandafwerking van wit geglazuurde baksteen en geborstelde betontegels.
De binnenmuren van houtvezelplaat zijn tussen vloer en plafond geklemd en verplaatsbaar. Het onderste deel van de wanden is gesloten; aan de bovenzijde zijn ramen aangebracht.
Betonnen trappen met ijzeren trapleuning met mipolam greep.
Keuken met een teakhouten blad, wit keramische gootsteen en kastdeuren van draadglas.
De oorspronkelijke polyvinyl gietvloer, de vensterbanken van marbrite glas en de gelinieerde zachtboard plafondplaten met tl-verlichting zijn vervangen.
Rietveld gaf de ruimtes vorm door kleurvlakken op de muren. Hij gebruikte kleuren voor optische effecten of om elementen op te laten vallen. In dit geval heeft hij overwegend grijs gebruikt voor de binnenzijde van de gevels, geel voor de binnenwanden, enkele rode en grijze binnenwanden en grijze deuren.
Waardevolle roerende objecten binnen het gebouw zijn de bank in de hal, naar ontwerp van Rietveld, AEG-wandklokken en houten archiefkasten, alle uit de bouwtijd.
Monumentale waarde
Het kantoorgebouw illustreert de ontwikkelingen in de fabricage en toepassing van geprefabriceerde betonelementen. Schrale's beton ontwierp en realiseerde complexe betonconstructies en vervaardigde op eigen terrein prefab betononderdelen. Het kantoorgebouw is door het bedrijf zelf gerealiseerd. De toepassing van dubbelglas is relatief nieuw voor die tijd.
Het kantoorgebouw is een goed voorbeeld van het naoorlogse functionalisme. Het pand is ontworpen vanuit het gebruik. Rietveld heeft het materiaalgebruik tot een minimum beperkt. De detaillering is sober, minimaal en doelmatig. De constructie is zichtbaar in het interieur. Het motto licht, lucht en ruimte is ook hier van toepassing. Dankzij de glaspuien hebben alle ruimtes een relatie met buiten en kan het daglicht naar binnen stromen. Er is zicht van buiten naar binnen en het pand heeft een luchtig aanzien. De lichtstrook in de binnenwanden laat het licht door in de gang. Bovendien wordt een ruimtelijke werking gerealiseerd doordat het plafond doorloopt en geen grenzen worden ervaren. De indeling is aan het gebruik aan te passen door de verplaatsbare binnenwanden.
Het pand is een van de weinige kantoorgebouwen die Rietveld ontworpen heeft.
Bronnen en verwijzingen
- AM, Rietveld aan de Willemsvaart, Zwolle 2010.
- Archief van Gerrit Rietveld in de collectie van het NAi te Rotterdam
- Architectuur.org Kantoor Schrale's Beton
- Architectuurgids Kantoorgebouw Schrale's Beton
- Beeldbank RCE Meer foto's van dit rijksmonument
- Bibliotheek RCE A. Rutgers, “Rietveldkantoor”, in: Docomomo_nl 3 (2003) 5, p.9-11.
- Bibliotheek RCE R. Dettingmeijer, M. van Thoor en I. van Zijl, Rietvelds universe, Rotterdam 2010.
- Bibliotheek RCE M. Kuper en I. van Zijl, Gerrit Th. Rietveld 1888-1964 Het volledige werk, Centraal Museum, Utrecht 1992.
- Bibliotheek RCE H. Ibelings (red.), Architecten in Nederland: van Cuypers tot Koolhaas, Ludion, 2005.
- Bibliotheek RCE I. van Zijl, Gerrit Rietveld, 2010.
- Bibliotheek RCE D. van Hoogstraten, Architectuurgids van Zwolle in de 20e eeuw, Zwolle 1999, p.34.
- Bibliotheek RCE T. de Vries, “Renovatie Rietveld gebouw praktisch benaderd”, in: Renovatie en Onderhoud 27 (2002) 4, p.16-19.
- Bierman Henket architecten, AM Rietveldkantoor Zwolle. Cultuurhistorische verkenning en opname, Vught 2011.
- Bouwarchief gemeente Zwolle
- Collectie Nieuwe Instituut Uitbreiding Kantoor Schrale Beton (Zwolle)
- Gemeente Zwolle, Redengevende omschrijving van het gemeentelijk monument, datum onbekend.
- HBM Maatschappijdag 27 juni 1959 Schrale’s beton bouwt in beton, beton aannemers bond BAB Amsterdam Holland, juni 1959 nr 12.
- Historisch Centrum Overijssel, toegang 635-222, 635-223 en 635-224
- J. Buch, Een eeuw Nederlandse architectuur 1880-1990, NAi uitgevers, Rotterdam 1993.
- Monumenten in Nederland Ronald Stenvert e.a., Monumenten in Nederland: Overijssel - Zwolle, 1998, p. 306
- Rietveld collectie bij het Centraal Museum te Utrecht
- “Kantoorgebouw voor Schrale’s Beton te Zwolle”, in: Bouwkundig Weekblad 77 (1959) 36, p.430-431.
Zie ook
ArtikelenHoort bij deze thema'sMeer informatie
Meer over het monumentenregister en de pagina's in deze kennisbank is te vinden in Monumenten - Rijksmonumentenregister.
Meer over wat er is beschermd is te vinden in de leeswijzer.
Deze pagina is voor het laatst bewerkt op 28 mrt 2024 om 15:14.