Amsterdam - bij Van Leijenberghlaan 320 - Gijsbrecht van Aemstelpark

⇐ (532136) monumentenregisterMonumentnummer: 532136

Introductie

Stadspark met bruggen, banken, keermuren en pergola (alleen middendeel).

Kenmerken

• Datering: 1962
• Architect: W.C.J. Boer
• Bouwstijl: nieuwe zakelijkheid
• Rijksmonument sinds: 27 november 2015

Geschiedenis

Tijdens de planperiode ontstaat een verschil van mening over het ontwerp van de parkstrook tussen de Dienst stadsontwikkeling (duidelijke visie op de structuurbepalende elementen van het park maar geen budget) en de afdeling beplantingen (een minder duidelijke visie maar wel budget). Om uit deze impasse te komen wordt besloten om onder toezicht van de Bond van Nederlandse Tuinarchitecten een prijsvraag te laten uitschrijven. In de jury zaten: Broerse (voorzitter BNT), Van Eesteren (stadsontwikkeling), Breman (Beplantingen), Merkelbach (stadsbouwmeester) en Bijhouwer (tuinarchitect). Wim Boer wint. Het park wordt doorsneden door verschillende bestaande noord-zuid verbindingen. Hij concludeert dat het maken van een continue “recreatieruimte” niet mogelijk is; de doorsnijdingen vormen te grote barrières. De Van Nijenrodeweg wordt als enige doorgaande oost-west verbinding vormgegeven als boulevard en ondersteund door middel van een vijf tot zeven rijen brede strook platanen. De parkstrook wordt in drie stukken opgedeeld met een onderling sterk verschillend karakter. Een westelijk gedeelte aansluitend op het Amsterdamse Bos. Een oostelijk gedeelte vormgegeven als uitloper van het Amstelpark en het middendeel, het meest intensieve parkdeel, bestaande uit drie eilanden en grenzend aan het winkelcentrum. Tussen de verschillende parkdelen wordt wel een sterke ruimtelijke relatie gemaakt door middel van doorzichten. Met name het ontwerp van het middengebied en van de boulevard langs de Van Nijenrodeweg worden door de jury hoog gewaardeerd. Aan Wim Boer wordt opdracht verleend tot het maken van een definitief ontwerp dat op een aantal punten afwijkt van het prijsvraagontwerp. Van dit definitieve ontwerp wordt alleen het gedeelte tussen de Buitenveldertselaan en de Van Leijenberghlaan volgens de opvattingen van Wim Boer aangelegd. Het overige deel is van de Dienst Publieke Werken.

Wim Boer ging uit van het principe dat parkarchitectuur een geïntegreerd onderdeel van de stedenbouw moet zijn. Het kavelpatroon van Buitenveldert vormt de basis voor het park, de paden sluiten aan op de straten van de wijk. Essentie van het ontwerp is een afwisseling tussen rechthoekige en vierkante patronen waarbij het vierkant gebruikt wordt bij richting verandering of als rustpunt en de rechthoek dient om een richting aan te duiden. Dit is te illustreren aan de hand van het middengebied waar het ontmoetingseiland een vierkant grondvlak heeft en het bloemeneiland en de speel- en ligweiden rechthoekig van vorm zijn.

Belangrijk daarbij is dat deze geometrische patronen nergens symmetrie opleveren door aansluitingspunten in bajonet-vorm te maken, of de erop aansluitende ruimtes ten opzichte van elkaar te spiegelen. In het ontwerp komen ook steeds dezelfde maatverhoudingen terug. De opening tussen het bomenvierkant op het ontmoetingseiland is even groot als de met bomen gevulde vierkanten in de platanenrij. Tevens zijn de kleine vierkante openingen in de platanenrij even groot als de vierkante plantvakken op het bloemeneiland. Zelfs de afmeting van de banken verhoudt zich tot de maat van de stoeptegels. Op het bloemeneiland bevindt zich een smalle strook met vaste planten en een slingerpad rondom de pergola: niet aangegeven op kaarten maar wel zichtbaar op een luchtfoto van 23 april 1970.

Beplanting (niet uitputtend) volgens beplantingsplan 17 november 1964, plan voor verandering bloemeneiland 5 oktober 1971, beheersplan Buitenveldert deel 2 maart 1991 en eigen waarneming 21 augustus 2012:

• Bomen: Platanus acerifolia, Salix alba, Salix viminalis, Salix aurita, Populus robusta, Alnus glutinosa, Crataegus monogyna, Fraxinus excelsior, Corylus colurna, Sophora japonica, Betula papyrifera
• Heesters: Cornus mas, Viburnum opulus, Euonymus planipus, Amelanchier canadensis.
• Vaste planten (vnl. op bloemeneiland); Ajuga reptans, Alchemilla mollis, Aruncus dioicus, Macleya cordata, Vinca minor. Pergola (Afb. 3.) begroeid met Wisteria.

Het park ligt in de 20ste eeuwse ring van Amsterdam in de wijk Buitenveldert. Het totale park heeft een lengte van 2150 meter en een breedte van 230 meter. Het loopt over de gehele oost-west breedte van Buitenveldert en verbindt het Amstelpark met de entree van het Amsterdamse Bos. De begrenzing aan de noordzijde wordt gevormd door woonbebouwing, aan de zuidzijde door de Van Nijenrodeweg. Het beschermde gedeelte is een onderdeel van het totale oppervlak en betreft het middendeel tussen de Buitenveldertselaan (westelijke begrenzing) en de Van Leijenberghlaan (oostelijke begrenzing). Het beschermde deel van het park is opgedeeld in drie delen: het westelijk deel met ligweiden en bosbeplanting; het middendeel wordt gevormd door een plein met platanen (Ontmoetingseiland genoemd) en een noord-zuid fietsverbinding. Het oostelijk deel is een geometrisch opgezette bloementuin met vierkante plantvakken en een pleintje omgeven door een pergola. Alle delen zijn omgeven door water waaromheen weer een brede strook randbeplanting en hoog opgaande bomen.

Tijdens de zeventiger jaren wordt er veel kritiek geuit op het park en met name op het middengedeelte. Naar aanleiding van een aantal inspraakavonden wordt, al dan niet met instemming van Wim Boer, een aantal essentiële wijzigingen in het park aangebracht. Van de door Wim Boer ontworpen aanpassing voor het ontmoetingseiland is nu niets meer terug te vinden. Wel is het park gedurende de zeventiger jaren ruimtelijk sterk verdicht en afgescheiden van de omgeving door het op een groot aantal plaatsen aanbrengen van hoge heesterbeplanting. Voorbeelden hiervan zijn de beplantingen onder de platanen aan de Van Nijenrodeweg, rond de zitplekken op de ligweide en tussen het park en de binnentuinen ten noorden van de Kamp.

Op het ontmoetingseiland heeft een kiosk gestaan, ontworpen door D.L. Sterrenberg. Deze is inmiddels afgebrand (datum onbekend).

Kunstwerken

1. Van Eyck, A. (Aldo), banken (hout/betonblokken; Afb. 4.), door het hele park verspreid maar vooral aanwezig op het ontmoetingseiland.
2. Pergola op het bloemeneiland aan de zijde van de Van Leijenberghlaan.
3. Muur van rechthoekige betonblokken met een rechthoekig gat erin onder de pergola als scherm achter de banken.
4. Tien bruggen (ijzeren brugleuningen en betonnen brugdek; Afb. 2.). Twee bruggen van het weide/bosdeel naar de Van Nijenrodeweg. Een brug van het ontmoetingseiland naar de Van Nijenrodeweg. Een brug van het bloemeneiland naar de Van Leyenberghlaan. Een brug van het bloemeneiland naar het ontmoetingseiland. Een brug van het ontmoetingseiland naar het weide/bos deel. Een brug van het weide/bos deel naar de Buitenveldertselaan. Twee bruggen van het weide/bos deel naar de bebouwing ten noorden. Een brug van het ontmoetingseiland naar de bebouwing ten noorden.

Monumentale waarde

Het Gijsbrecht van Aemstelpark is van belang als een nog goed bewaard gebleven centrale recreatieplek binnen een nieuw ontworpen stadsdeel en een goed voorbeeld van de invloed van de nieuwe zakelijkheid binnen de tuinarchitectuur, waar deze maar zelden werd toegepast. Het is een van de weinige parken in Nederland waar de stijl van de Nieuwe Zakelijkheid tot uiting komt en zo vergaand is doorgevoerd. Boer was een van de weinige tuin- en landschapsarchitecten die al direct na de oorlog de nieuwe zakelijkheid toepast in de tuinarchitectuur.

Het middendeel is gaaf en herkenbaar en heeft ondanks enkele wijzigingen niets van zijn oorspronkelijke ontwerpintentie verloren. De oorspronkelijke beplanting, padenpatroon, banken, bruggen, muren en pergola zijn allen nog aanwezig.

Bronnen en verwijzingen

• Beeldbank RCE Meer foto's van dit rijksmonument
• Bibliotheek RCE Oldenburger, C. e.a. Gids voor de Nederlandse tuin- en landschapsgeschiedenis, deel west, Rotterdam, z.j.
• Bibliotheek RCE Deunk, G. Nederlandse tuin- en landschapsarchitectuur van de 20ste eeuw, Rotterdam, 2002
• Bibliotheek RCE Louwerse, D.C. Wim Boer, beschrijving en documentatie van zijn beroepspraktijk. Wageningen, 1982
• Bibliotheek RCE In memoriam Wim Boer: zijn leven, zijn werk en zijn visie op Cascade. In: Cascade (2000) nr. 1 p. 5-9

Zie ook

Artikelen

• Rijksmonumenten
• Wederopbouwmonumenten

Hoort bij deze thema's

• Monumenten
• Wederopbouw 1959-1965

Meer informatie
Meer over het monumentenregister en de pagina's in deze kennisbank is te vinden in Monumenten - Rijksmonumentenregister.
Meer over wat er is beschermd is te vinden in de leeswijzer.

---