Emmeloord - De Deel 25 - Poldertoren

⇐ (532139) monumentenregisterMonumentnummer: 532139

Introductie

Watertoren, tevens klokkentoren en uitkijktoren.

Kenmerken

• Datering: 1957-1959
• Architect: H. van Gent, J.W.H.C. Pot
• Bouwstijl: Traditionalisme
• Rijksmonument sinds: 26 september 2014

Geschiedenis

Al tijdens het ontwikkelen van de Noordoostpolder besloot men dat in het hart van de polder op het centrale plein in Emmeloord een hoge toren zou moeten komen te staan. Deze toren zou moeten fungeren als een baken, dat van ver af zichtbaar zou moeten zijn en moest als symbool dienen voor de eenheid van de polder. Het mocht geen kerktoren worden, want geen van de kerken mocht over de anderen domineren. Omdat voor de watervoorziening van de polder een watertoren noodzakelijk was is er uiteindelijk voor gekozen om de watertoren deze functie te geven.

In december 1950 schreef de Waterleidingmaatschappij ‘Overijssel’ een prijsvraag uit voor het ontwerp hiervan. De opgave bestond uit het ontwerpen van een watertoren, die die symboolfunctie moest kunnen vervullen. Daarom zou de toren behalve drie waterreservoirs ook een uitzichtplateau en ruimte voor een carillon moeten krijgen. Uit de ingediende ontwerpen werd uiteindelijk het traditionalistische ontwerp ‘Utilis’ van H. van Gent geselecteerd. De jury had echter wel twijfels of de ontwerper in staat was alle met dit ontwerp samenhangende problemen m.b.t. detaillering en materiaalgebruik op te lossen. Kennelijk was Van Gent zich hiervan ook bewust. Daarom werd voor de realisering van het ontwerp ook J.W.H.C. Pot van bureau Pot-Keegstra aangetrokken. Op 12 juni 1957 werd met de bouw begonnen en op 20 juni 1959 is de toren officieel in gebruik genomen.

Renovatie en herbestemming

Inmiddels heeft de Poldertoren, evenals de meeste watertorens, zijn functie verloren. De gemeente Noordoostpolder heeft in 2005 de toren overgenomen van waterleidingbedrijf Vitens. Na een renovatie in 2008 en 2009 heeft de toren een nieuwe bestemming gekregen.

In 1992 werd de toren voorzien van een figurenomloop, die om het hele en halve uur naar buiten komt. De figurenomloop bestaat uit een mammoet, een oermens, een koggeschip, een pionier, een maaidorser en een fabriek.

Bij de renovatie in 2008 moest voor de nieuwe bestemming voldoende vloeroppervlak worden gecreëerd, maar ook moest meer daglicht worden toegelaten. Daarvoor zijn in de onder- en bovenbouw extra vloeren gemaakt. Op plekken met te weinig daglicht zijn de functies ondergebracht die geen daglicht nodig hebben, zoals installaties. De bestaande verdiepinghoogte is gehalveerd van 8 naar 4 meter, zodat het aantal verdiepingen werd verdubbeld. Omdat de meeste ramen in het bovenste deel zitten, ter hoogte van de voormalige reservoirs, is daar een restaurant gemaakt. De waterreservoirs zijn gehandhaafd, maar om voldoende licht in de betonnen cilinders te krijgen zijn grote gaten in de schil hiervan aangebracht.

Exterieur

De toren is achthoekig en is in totaal 65,3 meter hoog (70, 5 meter incl. windvaan). Daarmee is het een van de hoogste watertorens in Nederland. Het bezoekersplatform zit op 43,4 meter hoogte. De breedte van de poldertoren is aan de voet 14 meter en op het bezoekersplatform 13,4 meter.

Verder is de toren voorzien van een uitzichtplateau in de opengewerkte lantaarn met tentdak en carillon. De vergulde windvaan heeft de vorm van een koggeschip.

Vier zijden van de poldertoren zijn voorzien van een wijzerplaat. De cijfers en wijzers zijn verguld. Zowel de het carillon, de windvaan en de wijzerplaten zijn vervaardigd door gieterij Eijsbouts.

De toren heeft een bekleding van geelgrijze baksteen rond een skelet van gewapend beton. De metselwerkschil draagt alleen zichzelf en speelt slechts een beperkte rol in de stabiliteit. In de toren is verwerkt: 1220 m3 beton, 185 ton wapeningsstaal, 600.000 bakstenen, 624 ton cement en 7200 draineerbuizen.

De grote toegangs- en lichtpuien op de begane grond zijn van aluminium. De (smalle) lichtopeningen bestaan uit diep geplaatste betonramen met roeden van aluminium.

Om vorstschade te voorkomen is in de buitenste steenmuur tegen de waterdichte pleisterlaag aan vijf van de acht zijden van de toren een verticale drainage ingemetseld, om een snelle droging van het buitenmetselwerk te bevorderen. Deze bestaat uit speciaal vervaardigde buisjes van poreus beton met een dikte van 5 cm. De bochtstukken zijn van gres.

Het piramidedak rust op een houten dakconstructie en is met koperen platen bekleed. De toren is 63,5 m hoog. De basis van de Poldertoren heeft een doorsnede van 14 m. Bovenop de toren staat een 5 m. hoge windwijzer.

Interieur

De toren had oorspronkelijk zes verdiepingen. Op de derde t/m de vijfde verdieping bevonden zich drie waterreservoirs. In de voet van de toren bevond zich eveneens een waterreservoir. De zesde verdieping werd gevormd door het uitkijkplatform, waarboven het carillon. De toren heeft een trap met 243 treden. Een lift voert van de begane grond naar het platvorm dat op 43,4 m. hoogte ligt.

In de toren hangt het (destijds) grootste klokkenspel van Nederland. Een actie onder de bevolking leverde 48 klokken op (waaronder van ieder dorp 1 klok) met inscripties, gemaakt door klokkengieterij Eijsbouts. De grootste klok weegt 2382 kg en doet tevens dienst als luidklok. Op 20 juli 1959 werd het carillon officieel overgedragen aan de toenmalige minister van Verkeer en Waterstaat.

Het Openbaar Lichaam 'de Noordoostelijke Polder' (de voorloper van de gemeente Noordoostpolder) stelde het uurwerk beschikbaar. Dit uurwerk is thans verbonden net de wereldatoomklok in Zurich. Deze klok zendt een signaal naar een zogenaamde telebox in de toren, die dit signaal vervolgens doorgeeft aan het uurwerk in de toren.

Het interieur van de toren bevat voor de opslag van water drie betonnen vlakbodemreservoirs, in de vorm van cilinders met een inwendige diameter van 8,7 meter. De reservoirs worden gedragen door acht kolommen van 1,1 x 0,7 meter onder de rand, een achthoekige kolom van 1,2 meter in het midden en een ringbalk van 1 m hoog. De drie hoogreservoirs hebben een inhoud van 425 m³, het laagreservoir een inhoud van 575 m³. Daarmee was de totale wateropslagcapaciteit 1850 m3.

Monumentale waarde

De Poldertoren symboliseert de eenheid van de poldergemeenschap en is het belangrijkste landmark in de polder. De toren markeert letterlijk en figuurlijk het hart van de Noordoostpolder en is ontworpen als eindpunt van veel zichtlijnen. De toren is harmonieus en fraai van verhoudingen. De afzonderlijke onderdelen van de toren vormen ondanks hun verscheidenheid een duidelijke eenheid. Het silhouet is eenvoudig en toch boeiend, wat mede wordt veroorzaakt doordat de toren naar boven toe 60 cm smaller wordt.

Bronnen en verwijzingen

• Beeldbank RCE Meer foto's van dit rijksmonument
• Bibliotheek RCE P. Korthagen, M. Moerman en P. Peters, Hergebruik watertorens: maximaal gebruik van bestaande draagkracht; in: Cement; (2009) nr. 4, p. 30-33
• Collectie Nieuwe Instituut Poldertoren (Emmeloord)
• Eck A.D. van, Poldertoren te Emmeloord, in: Bouw; 14 (1959) p. 712-717
• Emmeloord Info
• Flevoland Erfgoed
• Ideeënprijsvraag voor een poldertoren te Emmeloord (N.O.P) In; Forum; (1952) p. 60-66
• Monumenten in Nederland Ronald Stenvert e.a., Monumenten in Nederland: Flevoland - Emmeloord, 2006, p. 56

Zie ook

Artikelen

• Monumenten - Boerderijen molens en bedrijven (Let op: pagina bestaat niet.)
• Wederopbouwmonumenten

Hoort bij deze thema's

• Thema/Boerderijen molens en bedrijven (Let op: pagina bestaat niet.)
• Monumenten
• Wederopbouw 1959-1965

Meer informatie
Meer over het monumentenregister en de pagina's in deze kennisbank is te vinden in Monumenten - Rijksmonumentenregister.
Meer over wat er is beschermd is te vinden in de leeswijzer.

---