Nagele - Ring 15 - Gereformeerde Kerk
< Rijksmonumenten⇐ (532155) monumentenregisterMonumentnummer: 532155
Introductie
Kerkgebouw met klokkentoren en muur.
Kenmerken
- Datering: 1958-1960
- Architect: J.B. Bakema
- Bouwstijl: Modernisme, brutalisme
- Rijksmonument sinds: 24 oktober 2014
De kerk is zodanig ontworpen dat er sprake is van een geleidelijke overgang van de openbare ruimte naar de kerkelijke ruimte. Een muur van gestapelde betonblokken begint laag, als een bank, en klimt dan in met een paar sprongen op tot een muur die een voorhof aan twee kanten insluit. De derde zijde van de voorhof wordt gevormd door de buitenmuren van de kerk.
De los voor de kerk geplaatste klokkentoren dient als baken voor de omgeving, maar ook als poortgebouw voor het omsloten kerkplein met aan de zuidzijde de kerkzaal en aan de oostzijde een haaks lager bouwdeel met gemeenschapsruimte en consistoriekamer.
De kerk kent geen duidelijke voor- of achterkant, maar bestaat als het ware uit een spiraal van een in hoogte oplopende bouwmassa, die culmineert in de voor de kerk geplaatste vrijstaande toren.
Aan de westgevel bevindt zich een buitenkansel met aan de voorzijde een kruis. Hiermee wordt verwezen naar de kerk Notre-Dame du Haut in Ronchamps van Le Corbusier.
De toren is een grotendeels gesloten koker met een vierkante grondvorm. Hij is aan vier kanten open aan de onderzijde t.b.v. de toegang tot de kerk. Onder de luidklok zijn aan de noord en de zuidzijde twee gevelopeningen over vrijwel de gehele breedte van de toren. Ter hoogte van de luidklok zelf zitten dezelfde gevelopeningen, maar dan aan de oost- en westzijde, zodat de klok vrij in het zicht hangt. Aan de bovenkant van de toren is aan de linkerkant van alle vier de zijden een verticale sleuf gemaakt. Bovenop de toren bevindt zich een vlaggenmast.
De kerk en de toren zijn gebouwd met eenvoudige materialen, om te verwijzen naar de zuiverheid die het gebouw wil uitdrukken. De kerk is gebouwd van betonstenen van ca. 25 bij 35 cm. Op kolommen, eveneens van betonsteen zijn voorgespannen betonbalken gelegd, die weer zijn afgedekt door dunne betonplaten. De vensters en de deuren zijn van hout, m.u.v. de kleine ramen aan de buitenzijde van de kerkzaal. Deze laatste hebben metalen sponningen. De daken zijn van grind op mastiek. De klokkentoren is bekleed met platen van ruw beton en wit geschilderd.
De entree van het kerkgebouw bevindt zich samen met bibliotheek, consistoriekamer, keuken en koffiekamer in het laagste bouwdeel. Naar de voorhof toe heeft dit deel een open karakter. Daarna volgt een hogere ruimte, die als vergader- en toneelzaal dienst kan doen. De kerkzaal is weer hoger dan deze beide ruimtes. Door het gebruik van blinde muren heeft deze een gesloten karakter. Het meeste licht in de kerkzaal komt door laaggeplaatste ramen aan de zijde van de voorhof. Aan de buitenzijde van de kerkzaal zijn slechts kleine ramen in metalen sponningen aangebracht. Het liturgisch centrum met doopvont, avondmaalstafel en kansel is het hoogste deel van de kerk. De relatie met de wereld buiten de kerk wordt vooral aangeduid door een verticaal venster van vloer tot plafond naast preekstoel en avondmaalstafel.
De kerkzaal heeft tevens boven het liturgische centrum een opbouw die voor lichtval van bovenaf zorgt. Hierdoor daalt het licht, net als Het Woord van God, op de gemeente neer. Ook dit is een verwijzing naar de kerk Notre-Dame du Haut in Ronchamps van Le Corbusier.
De kerk heeft geen drempels. Dat heeft de architect bewust gedaan om de kerk zowel letterlijk als figuurlijk voor iedereen toegankelijk te laten zijn en aan niemand inzichten op te dringen. Daarnaast heeft de architect in zijn ontwerp willen weergeven, dat een kerk midden in de wereld staat. De ramen zijn daarom bewust laag geplaatst. Om dat te benadrukken zitten er ook uitsparingen in de muur rond de voorhof.
In de kerkzaal zijn de losse stoelen lineair opgesteld en gericht naar het liturgische centrum. De vloer van de kerkzaal en de hal is bedekt met Noorse leisteen. Preekstoel, doopvont en orgelgalerij zijn van beton. De avondmaalstafel is van hout.
Tegen de achterwand van het liturgisch centrum een glas-in-lood raam van Berend Hendriks, voorstellende een gestileerd schip met golven.
In 1984 is de achterwand van de voorhof naar voren geschoven zodat deze nu het verlengde vormt van de scheidingswand tussen kerkzaal en toneelzaal. In de nieuw ontstane ruimte is een oppasruimte gerealiseerd. Ook is de keuken verplaatst. Bij de verbouwing zijn de houten schroten van de gevel vervangen door kunststof platen met een repeterende nerf, kleur lichtbruin. Bij die gelegenheid zijn de ramen aan de voorhofzijde van de kerkzaal en de overige vertrekken van dubbel glas voorzien.
In 1998 is uit de federatie van de Hervormde Gemeente en de Gereformeerde Kerk te Nagele een gezamenlijke gemeente gevormd binnen de Protestantse Kerk in Nederland (PKN), waarbij de kerk als Samen Op Wegkerk (SOW) in gebruik is genomen.
In 2006 is de kleurstelling van de kerkzaal gewijzigd. Het houtwerk en de verwarming zijn in verschillende tinten oudroze geschilderd.
Monumentale waarde
De kerk is een toonbeeld van de opvattingen van waaruit de ontwerpers van de nieuwe polderdorpen het gemeenschapsleven in dit nieuw te ontwikkelen gebied vorm probeerde te geven. Het kerkgebouw is bijzonder omdat het onderdeel uitmaakt van een cluster van kerken en schoolgebouwen per gezindte in het groene hart van het polderdorp Nagele. Het verhaal van de maakbaarheid (of poging tot) van een nieuwe samenleving is hierdoor afleesbaar.
Het kerkgebouw is een toonbeeld voor het naoorlogse modernistische denken in Nederland. De lichtval in het liturgisch centrum en de buitenkansel verwijzen naar de kerk van Le Corbusier in Ronchamps. Het kerkgebouw is, naast de Lijnbaan in Rotterdam en de gebouwen van de TU Delft, een belangrijk onderdeel van het oeuvre van het architectenbureau Van den Broek en Bakema.
De geleidelijke overgang van de openbare naar de kerkelijke ruimte wordt in en om dit kerkgebouw op een bijzondere en esthetisch zeer fraaie wijze vormgegeven.
Het kerkgebouw is een voorbeeld in Nederland om met gebruik van eenvoudige, eigentijdse materialen zoals onder andere betonsteen, tot een hoogwaardig architectonisch ontwerp te komen. De kerk is een van de centrale gebouwen in het door Mien Ruys ontworpen centrale rechthoekige groene park van Nagele: De Brink, dat het hart vormt van het als totaalontwerp gerealiseerde en nog altijd goed herkenbare complex van voorzieningen op de brink.
Bronnen en verwijzingen
- Bibliotheek RCE Gereformeerde Kerk in Nagele, in: Bouwkundig Weekblad 79 (1961) nr.24, p. 476-483
- Bibliotheek RCE R. Dettingmeijer, De kerk uit het midden: van godshuis tot ’een ander huis: het belang van kerken in de Wederopbouw, In: Bulletin KNOB 101 (2002) nr. 1 p.1-15
- Bibliotheek RCE Text van de radiotoespraak, gehouden voor de microfoon van het I.K.O.R. (“Het Geladen Schip) op zondagavond 28 januari 1962 door Ds. W. Overbosch over de Gereformeerde kerk te Nagele (N.O. Polder) van het architectenbureau Van den Broek en Bakema te Rotterdam, In: Mededelingen Prof. Dr. G. van der Leeuwstichting (1962) p. 916-922
- Kerken te Nagele (N.O.P.), in: Bouwkundig Weekblad 81 (1963) nr. 22 p. 414-419
- Monumenten in Nederland Ronald Stenvert e.a., Monumenten in Nederland: Flevoland - Nagele, 2006, p. 68
- Reliwiki: Nagele, Ring 15, Gereformeerde Kerk
Zie ook
ArtikelenHoort bij deze thema'sTrefwoordenKerkgebouw, klokkentoren, beton
Meer informatie
Meer over het monumentenregister en de pagina's in deze kennisbank is te vinden in Monumenten - Rijksmonumentenregister.
Meer over wat er is beschermd is te vinden in de leeswijzer.
Deze pagina is voor het laatst bewerkt op 13 mrt 2024 om 04:02.