Enschede - Gronausestraat 1317 - Purfina tankstation

⇐ (532199) monumentenregisterMonumentnummer: 532199

Introductie

Benzinestation met woning, pompeiland en reclamezuil.

Kenmerken

• Datering: 1958-1960
• Architect: S. Van Ravensteyn
• Bouwstijl: Functionalisme
• Rijksmonument sinds: 28 maart 2018

Exterieur

Van Ravesteyns ontwerp bestaat uit een combinatie van benzinestation met woning, een pompeiland en een roadsign (of reclamezuil). Het benzinestation met woning telt één bouwlaag en is plat gedekt. De plattegrond van het benzinestation heeft de vorm van een rechthoek en is aan de linkerzijde (=west) uitgebouwd met een magazijn. Aan deze zijde is de voorgevel van het benzinestation verlengd en als schermgevel uitgevoerd die is voorzien van een haakse knik. Terzijde (even verder westwaarts) staat het roadsign, bedoeld als “eye-catcher”. Komend vanaf de Duitse grens wordt het oog van de weggebruiker getroffen door zes hoge, pal naast elkaar gemetselde identieke bakstenen pijlers. De sokkel is met lichtblauwe tegeltjes bekleed, een houten latei dekt de pijlers af en vormt het voetstuk voor de merknaam van de aardoliemaatschappij in reuzenformaat. Het pompeneiland ligt ten zuiden van de loge. Van Ravesteyn hechtte veel belang aan het silhouet van gebouwen, zo blijkt uit een lezing die voor de Kring Utrecht van de BNA hield.

Tegen de achterzijde van het benzinestation is een woonhuis gebouwd (Heldersplein 3). Dit woonhuis is vanaf de Gronausestraat nauwelijks zichtbaar wegens de schermgevel van het benzinestation. Heldersplein 3 bezit geen monumentale waarde. Naast het benzinestation zijn het pompeiland en het roadsign essentieel voor de beleving, het begrip en de waardering van het object.

Het gebouw is op staal gefundeerd: tot 80 cm onder het maaiveld, metselwerk van boerengrauw met trasraamklinkers (twee versnijdingen). Vloer van beton, betegeld (wit en gemêleerd). Betegelde lichtblauwe plint ter hoogte van vier lagen (dubbelhard gebakken). Gevels hardgrauw voor dragende muren, niet-dragende binnenmuren in boerengrauw of poriso. Achterwand loge is betegeld (wit, dubbelhard gebakken). Plafonds gestucadoord op steengaas. Lucht- en wasemkanalen zink. Witte sauslaag op de gevels. Gevelbeëindiging bestaat uit lichtrode Groninger strengperssteen. Dak met vuren beschieting, bekleed met twee lagen ruberoïd voorzien van fijn ingewalst grind.

De indeling van het interieur bestaat uit een loge voor de pompbediende, gang, toilet dames, toilet heren, magazijn, woonkamer, badkamer, keuken, gang, toilet, twee slaapkamers.

Interieur

Het object staat aan een oude handelsweg tussen Nederland en Duitsland; deze locatie hangt nauw samen met de functie: weggebruikers de gelegenheid bieden om brandstof in te nemen en hen over te laten gaan verversingen te gebruiken. In de jaren waarin de reiziger bij de landsgrens wegens af te wikkelen douane-formaliteiten werd opgehouden, kon aan de afstand van 350 meter tot het benzinestation een commercieel-strategische betekenis worden toegekend waarbinnen de “stopping power” effect zou sorteren. De hoogwaardige esthetiek van het object fungeert als katalysator van de commerciële functie. De stopping power kwam en komt tot stand door de expressieve vormgeving van het benzinestation in combinatie met het roadsign en de bewimpeling. Het benzinestation springt ten opzichte van de rooilijn sterk terug en biedt aldus ruimte aan komende en gaande klanten.

Monumentale waarde

Het benzinestation is van betekenis voor de geschiedenis van de mobiliteit, meer in het bijzonder van het gemotoriseerde verkeer dat na de Tweede Wereldoorlog als gevolg van de groeiende welvaart sterk toenam.

Het benzinestation heeft een opvallende en onorthodoxe vormgeving en is geïnspireerd op de architectuur van Amerikaanse benzinestations. Het object is in zijn verschijningsvorm voor Nederlandse begrippen uitzonderlijk en zeldzaam. In het oeuvre van architect Sybold van Ravesteyn (1889-1983) is het object een van de weinige bewaard gebleven benzinestations: van de circa 25 benzinestations die Van Ravesteyn tussen 1935 en 1963 ontwierp, bleef amper een handjevol behouden. “Glanerbrug” behoort tot de finale proeven van de architect die in het bouwjaar 1961 de respectabele leeftijd van 72 jaar bereikte. Van Ravesteyn ontwierp het object maar maakte daarbij gebruik van een reeds ter plaatse bestaand bouwwerk zijnde een winkelpand met hulppostkantoor (1920) dat 12 jaar later werd verbouwd tot woning voor een huisarts met praktijk (1932). Van Ravesteyns verbouwing tot benzinestation met woning kwam in 1961 tot stand en is in architectonisch opzicht dominant.

Er is sprake van een opvallende verschijningsvorm die nauw met de functie samenhangt: het trekt de aandacht van de weggebruiker door de markante hoofdvorm, de lijnvoering, het roadsign, de bewimpeling, de kleurwerking en draagt zodoende bij aan de overweging tot het al dan niet inlassen van een reispauze voor brandstof-inname en/of verversingen. Het benzinestation lijkt zichzelf in formaat te willen overtreffen en springt de reiziger zó geestdriftig tegemoet, dat het inlassen van een pauze vrijwel onontkoombaar wordt.

Bronnen en verwijzingen

• Beeldbank RCE Meer foto's van dit rijksmonument
• Collectie Nieuwe Instituut Benzinestation Purfina met Garage (Enschede)
• Joop Segers, “Benzinestations: een geschiedenis van de benzinedistributie in Nederland” in: Industriële archeologie (1984), nr. 13, p. 164-180.
• M.S. Verweij, “Glanerbrug, een benzinestation naar ontwerp van ir. S. van Ravesteyn” in: Jaarboek monumentenzorg, Zwolle/Zeist 1999, p. 159-167.
• Meike Scharlemann en Jan-Derk Koudijs (onder redactie van Tjeerd Boersma), S. van Ravesteyn (1889-1983): de meester van de gebogen lijn, Rotterdam, 2005.
• Omschrijving uit het gemeentelijke monumentenregister.
• S. van Ravesteyn, “De taal der architectuur” in: Bouwkundig Weekblad 68 (1950) p.304-307.
• Werkomschrijving Partiële restauratie AVIA Pompstation Glanerbrug projectnummer: 074-9 Datum: oktober 2009. Stichting Behoud Kerkelijke Gebouwen in Overijssel-Flevoland, Vaassen.

Zie ook

Artikelen

• Rijksmonumenten
• Wederopbouwmonumenten

Hoort bij deze thema's

• Monumenten
• Wederopbouw
• Wederopbouw 1959-1965

Meer informatie
Meer over het monumentenregister en de pagina's in deze kennisbank is te vinden in Monumenten - Rijksmonumentenregister.
Meer over wat er is beschermd is te vinden in de leeswijzer.

---