Amsterdam - Overtoom 527-557 en Zocherstraat 42-50 - Autopon

(532201) monumentenregister Monumentnummer: 532201

Introductie

Garage Autopon met showroom en galerijflat.

Kenmerken

• Datering: 1955-1961
• Architect: J.B. Ingwersen
• Bouwstijl: Modernisme
• Rijksmonument sinds: 15 november 2013

Omgeving

Het gebouw ligt in een gebied waar verschillende uitbreidingsplannen van de gemeente elkaar raken. Als een drukke verkeersroute in het stadsdeel Oud-West behoort de Overtoom tot een gebied waarvan de bebouwing grotendeels tot stand kwam door de grote stadsuitbreidingen vanaf het laatste kwart van de negentiende eeuw. Ten westen van het water van de Schinkel en de Kostverlorenvaart sluit de Overtoom ter hoogte van het betreffende gebouw aan op de buurten rond het Surinameplein en nog verder naar het westen gelegen, op de Westelijke Tuinsteden. De aanleg en bebouwing van het Surinameplein met omgeving is grotendeels tot stand gekomen op basis van het Algemeen Uitbreidingsplan van Amsterdam (A.U.P.) van Cornelis van Eesteren uit 1929-1934.

Het naar de Overtoomsesluis gerichte bouwwerk heeft een gebogen voorgevel die de bocht bij de aansluiting van de Overtoom op de Amstelveenseweg volgt. Ook de Amstelveenseweg is een drukke verkeersroute. Het Autopon-gebouw maakt hier deel uit van een aaneengesloten gevelwand met bebouwing uit diverse periodes en sterk wisselende hoogtes. Behalve door de Overtoom (noordkant) en de Amstelveenseweg (westzijde) wordt het betreffende bouwblok aan de achterkant (zuidzijde) omkaderd door de Zocherstraat. Deze via een dubbele knik verlopende straat sluit aan de oostkant van het blok haaks aan op de Overtoom. Aan de Zocherstraat staan woningbouwcomplexen uit de jaren 1910 en 1920 en direct aan de zuidzijde ligt het Vondelpark. Het Autopon-gebouw loopt ononderbroken door van de Overtoom naar de Zocherstraat en is langs beide straten langs de rooilijnen gesitueerd. Aan de Overtoom is er evenwel een inpandige gaanderij waardoor de bouwmassa op de onderste verdiepingen terugwijkt van de openbare weg. Door zijn vormgeving neemt het bouwwerk aan beide straten een opvallende plek in te midden van de overwegend uit oudere panden bestaande bebouwing.

Nadat Pon’s Automobielhandel uit het gebouw vertrok werd het eerst gebruikt door een andere Volkswagen dealer en later als meubelzaak. In 2012 vestigde zich een sportschool. Een jaar na de oplevering werd het gebouw met een tussenverdieping uitgebreid om extra kantoorruimte te realiseren. De sportschool heeft een zwembad gerealiseerd in het gebouw.

Exterieur

Zowel aan de Overtoom als aan de Zocherstraat wordt de architectonische verschijningsvorm van dit complex gekenmerkt door hoge gevels die zijn verlevendigd met betonnen rasters die aan de kant van de Overtoom worden gecombineerd met in beton gegoten pilotis. De gevelopeningen van de diverse woningen liggen ingebed in de rasters die de stalen ramen en balkondeuren omvatten. Duidelijk is te zien waar de inpandige trappenhuizen de woningreeksen ontsluiten. Ze zijn ‘vrijgehouden’ van de gevelrasters en markeren de uiteinden van de gevels. Langs de Overtoom heeft de gevel een gebogen opzet waardoor ze krachtig naar voren treedt. Dit effect wordt versterkt door de grindbetonnen pilotis die zich naar beneden toe verjongen. Het spel van licht en schaduw binnen de inpandige gaanderijen op de begane grond vormt een eenheid met de afwisselend vormgegeven betonrasters op de bovenverdiepingen. Hier zijn de sober opengewerkte borstweringen van de balkons ingepast tussen de verticaalstijlen en worden ze afgewisseld door schaduwrijke inhammen. De naar voren gestoken ‘zwevende’ vitrine ter hoogte van de hoofdingang en het al even zwevende balkon van de tweelaagse woning op het dak vormen markante accenten.

Aan de Zocherstraat is de in een evenwijdig vlak uitgevoerde gevel iets terughoudender maar vergelijkbaar gedetailleerd. De eerste twee bouwlagen vormen een sokkel waarboven zich het betonnen raster langs de vensterreeksen van de woningen verheft. Verticaalstijlen versterken het stuwende karakter van de onderste bouwlagen en pas na een schaduwrijke lage horizontaalstrook volgt het betonraster. Ook ditmaal is er een levendige opzet met verspringende borstweringen en inhammen. Uiterst links vormt een langs de gevel gelegen bordestrap een markant accent dat het oog naar het langs de linker zijgevel gelegen inpandige trappenhuis voert. Net als aan de Overtoom nemen de trappenhuisvensters een terughoudende positie in.

Monumentale waarde

Het Autopon is een toonbeeld van de opkomende consumptiemaatschappij, waarin de auto binnen breed bereik kwam.

Het Autopon is kenmerkend voor de gebouwen van Ingwersen die op Le Corbusier zijn geïnspireerd en heeft een hoogwaardige esthetische kwaliteit. Bijzonder is de mozaïekstenen voorgevel.

De galerijflat is als gesloten wand visueel een essentieel onderdeel van het stedelijk bouwblok. Vanaf het Surinameplein en de hierop aansluitende gelijknamige straat vormt het Autopon-gebouw een eerste blikvanger waarvoor de brug van de Overtoomsesluis de entree is.

Bronnen en verwijzingen

• Amsterdam op de Kaart: Autopon
• Beeldbank RCE Meer foto's van dit rijksmonument
• Besluit Officieel besluit van de rijksoverheid tot het aanwijzen van dit rijksmonument.
• Besluitmotivering Toelichting van de redenen voor het aanwijzen van dit rijksmonument.
• Collectie Nieuwe Instituut Autopon (Amsterdam)
• Kemme G., Bekkers G. en Derwig J., Amsterdam architectuur: een gids, Bussum 2012

Zie ook

Artikelen

• Rijksmonumenten
• Rijksmonumenten - Wederopbouw (1940-1965)

Hoort bij deze thema's

• Monumenten
• Wederopbouw 1959-1965

Begrippen

Modernisme

Meer informatie

Meer over het monumentenregister en het rechtsgevolg van de aanwijzing tot rijksmonument is te vinden op cultureelerfgoed.nl/monumenten.

Meer over de omvang en reikwijdte van de bescherming van specifiek dit monument is te vinden in Monumenten - Rijksmonumentenregister en de leeswijzer.

" "