Nijmegen - Keizer Karelplein 32H

⇐ (532210) monumentenregisterMonumentnummer: 532210

Introductie

Schouwburg met plein, muur, zitbanken en sculptuur 'Dame met stola'.

Kenmerken

• Datering: 1955-1961
• Architect: B. Bijvoet, Prof. G.H. M Holt
• Bouwstijl: Brutalisme
• Rijksmonument sinds: 19 november 2013

Geschiedenis

De oude schouwburg aan de Burchtstraat was in 1935 al gesloopt, maar de recessie en Tweede Wereldoorlog vertraagden de bouw van een nieuwe schouwburg. Pas in 1955 kreeg ir. B. Bijvoet de opdracht een nieuwe schouwburg te ontwerpen. Hij voerde dit samen met prof. G.H.M. Holt uit, zoals ze dat ook bij andere schouwburgprojecten zouden doen (Tilburg, Apeldoorn, Tiel en Winterswijk).

Bijvoet werkte tot de Tweede Wereldoorlog veel samen met andere (internationale) architecten, zoals met Jan Duiker bij sanatorium Zonnestraal in Hilversum. Na de oorlog bouwde hij een eigen succesvolle praktijk op. Hij ontwierp onder meer woonhuizen en, zoals gezegd, culturele centra. Holt kwam uit een progressief katholiek milieu. Hij was lid van De 8 en Opbouw. Hij was redactielid van het Katholiek Bouwblad 1946-51 en Forum 1948-55. Holts eigen opvattingen pasten beter bij die van Forum dan bij die van de collega’s bij het Katholiek Bouwblad. In 1947 werd hij buitengewoon hoogleraar afd. bouwkunde TH Delft. Hij behoorde tot de eerste generatie modernistische docenten, met Van Lohuizen, Van Beusekom en Van Eesteren. Na WO II ontwierp hij veel in systeembouw. Via katholieke opdrachtgevers kreeg hij opdrachten om in de woonwijken waar hij bouwde ook kerken te ontwerpen. Ingetogen vormen en sobere materialen, weinig uiterlijkheden.

Op zaterdag 8 april 1961 opende de Stadsschouwburg met de voorstelling Herakles van Euripides door de Arnhemse Toneelgroep Theater, geregisseerd door Richard Flink, met in de hoofdrol zijn zoon Coen Flink. De schouwburg werd samen met Concertgebouw De Vereeniging ondergebracht in de NV Maatschappij tot Exploitatie van de Nijmeegse Schouwburg en Concertzaal, afgekort de NV MENSEC. Sinds 2011 vallen de Stadsschouwburg en het Concertgebouw onder een nieuwe rechtsvorm: de stichting Keizer Karel Podia. In september 2011 werd het 50-jarig bestaan uitgebreid gevierd.

Een horecavleugel aan de Van Schaeck Mathonsingel en een later ontwerp voor een kleine toneelzaal aan de Nassausingel zijn nooit gerealiseerd evenals de geplande beeldentuin in de foyer.

Om instandhoudingsredenen is het beton aan de buitenzijde geschilderd. Op het plein zijn fietsenrekken geplaatst.

Het kleurenschema van het interieur is niet meer origineel. In 2003 is de schouwburg grotendeels gerenoveerd. De handbediende trekkenwand is vervangen door een computergestuurde trekkenwand. De kassaruimte is ingrijpend verbouwd en herbergt sindsdien ook het VVV. De stoelen in de toneelzaal zijn vervangen, evenals het losse meubilair in de hal.

De kelder is opnieuw ingedeeld ten behoeve van Muzieum.

Exterieur

De stadsschouwburg is samengesteld uit onregelmatig geplaatste gebouwdelen met elk een eigen massa en vormgeving: een trapeziumvormige foyer, een zaal in de vorm van een halve cilinder en een blokvormige toneeltoren, alle drie in baksteen, en daartussen een hal in beton. De foyer op pilotis aan de voorzijde en de lager gelegen toneeltoren achteraan zorgen voor een horizontaal evenwicht. Gesloten vlakken contrasteren met open glaswanden. Karakteristiek zijn de uitvergrote elementen als plantenbakken, waterspuwers en V-vormige draagconstructie.

Het materiaalgebruik kent een contrast tussen de zorgvuldige afwerking van de marmervloeren, glaspuien en stucwanden enerzijds en de ruwe afwerking van de baksteen en het beton anderzijds. De constructie bestaat uit een betonconstructie met stalen dekspanten, ruw afgewerkte gevels van baksteen en (inmiddels geschilderd) beton.

Het vrijstaande pand is gesitueerd op een wigvormig terrein tussen de Nassausingel en de Van Schaeck Mathonsingel. De foyer richt zich met een grote glaspui op het Keizer Karelplein, tegenwoordig een drukke verkeersrotonde. Voor de entree bevindt zich een plein met een bronzen beeld en twee betonnen banken. Onder de foyer was een beeldentuin gedacht; het plein is er op decoratieve wijze bestraat met grindbeton en marmer en de ruimte wordt verlicht met vele spots. Het terrein wordt van de straat gescheiden door een betonnen keermuur.

Interieur

Theaterzaal met 900 plaatsen.

Foyerzaal die ook afzonderlijk te gebruiken is.

De hal verbindt de verschillende onderdelen met behulp van vides, balkons, omgangen en trappen. In het interieur is gepoogd een sfeer van lichtheid en menselijke intimiteit op te roepen, terwijl tegelijk een ruimtelijk werking is nagestreefd door de ruimtes zoveel mogelijk in onderlinge relatie te brengen. De hal verbindt de verschillende onderdelen met behulp van vides, balkons, omgangen en trappen. Deze elementen zijn (optisch) vrij van de wanden gehouden, hetgeen geaccentueerd wordt door de (kunst)lichtinval. In de toneelzaal is het podium tot wezenlijk middelpunt gemaakt. Wanden (gebogen een doorlopend tot op het toneel), vloeren en stoelen hebben er een donkere kleur. Het kleurenschema is niet meer origineel.

Kunstwerken

1. P. d’Hont, bronzen beeld ‘Dame met stola’ op plein voor de voormalige ingang.
2. Neonverlichting tegen het plafond aan de hal.
3. Geweven wandkleed in de ruimte voor de foyer, voorstellende mythologische figuren en fantasiedieren.

Roerende objecten van belang voor het gebouw zijn de lage banken met ronde poten (opnieuw gestoffeerd) en het restant van de oorspronkelijke stoelen uit de toneelzaal.

Monumentale waarde

De stadsschouwburg is een uitdrukking van de naoorlogse culturele spreidingspolitiek van de rijksoverheid. Kunst en cultuur moesten toegankelijk worden voor en verspreid worden onder alle lagen van de bevolking en overal in het land. De transparantie en toegankelijkheid van het gebouw staan hier symbool voor. De schouwburg is tevens een uitdrukking van de groeiende culturele vrijetijdsbesteding als gevolg van de gestegen welvaart en toegenomen vrije tijd.

De stadsschouwburg is een belangrijke exponent van de wederopbouw van de stad na de omvangrijke oorlogsschade. In het bijzonder drukt de schouwburg de herrijzenis uit van Nijmegen als cultureel centrum. De stadsschouwburg is beeldbepalend door de omvang en de ligging aan een rotonde, het Keizer Karelplein. Het gebouw presenteert zich als een solitair en statig gebouw met een verhoogde foyer die zich met een grote glaspui op het plein richt.

De stadsschouwburg kent een ongebruikelijke situering van de functies in verschillende gebouwdelen. Deze gebouwdelen hebben elk hun eigen volume en oriëntatie op de omgeving.

De Nijmeegse schouwburg is voorzien van een panoramisch podium in een ovale zaal en markeert daarmee de overgang van een traditioneel lijsttheater met frontale opstelling naar een open podium met een arenaopstelling. In de stadsschouwburg kon elke denkbare voorstelling zowel artistiek als technisch naar behoren gegeven worden. Daarmee behoorde de schouwburg van Nijmegen tot een van de weinige zalen in Nederland waar dit mogelijk was.

De grote vensterpartijen van de foyer en de hal zijn als een venster op de stad en maakt het gebouw transparant: wat zich binnen afspeelt is van buiten zichtbaar en omgekeerd. Exterieur en interieur lopen in elkaar over door een identiek materiaalgebruik voor vloeren en muren. Dit effect wordt versterkt door de glazen puien, de entreeluifel en de pilotis onder de foyer.

In het interieur is de indeling nog aanwezig, evenals de afwerking van de vloeren en wanden en elementen als een marmeren balie, de trappen, kapstokken en paraplubakken, verlichtingsarmaturen, parketvloer, rieten balkonschermen en een ingebouwde kast.

Bronnen en verwijzingen

• Architectuur in Nederland 1960-1976, Amsterdam 1969, p.59
• Architectuurgids Schouwburg Nijmegen
• B. Logger (ea.), Theaters in Nederland sinds de zeventiende eeuw, Theater Instituut Amsterdam, Amsterdam, 2007.
• Collectie Nieuwe Instituut Stadschouwburg (Nijmegen)
• H.P.G. de Boer, Architect GHM Holt (1904). Sociale woningbouw, kerken, theaters. Amsterdam 1983, p.58 ev
• Kijk om je heen: de geschiedenis v.d. moderne architectuur in Nederland, Den Haag 1988, p.60.
• L. van Meijel, De weelde van de soberheid. Nijmegen herrijst 1945-1965, Nijmegen 2004, pp.48-49.
• La Technique des Traveaux 1962 p.322.
• M. Kuipers, Toonbeelden van de Wederopbouw, Zwolle 2002, p.169.
• Publieke Werken 1961, pp.120-124.
• T. Tummers, Architectuur in Nijmegen. Een overzicht van architectuur en stedenbouw na 1900, 1995, pp.70-71.
• “Bij de nieuwe schouwburg te Nijmegen”, in: Baksteen, 3 (1961) 3, pp.6-7.
• “Nederlandse schouwburgen: Nijmegen”, in: Bouw, 17 (1962), pp.988-991.
• “Nieuwe schouwburg voor Nijmegen”, in: Bouw, 10 (1955), pp.123-124.
• “Schouwburg te Nijmegen”, in: Bouwkundig Weekblad, 79 (1961), pp.283-289.
• “Schouwburgen: stadsschouwburg te Nijmegen”, in: Katholiek Bouwblad, 30 (1963), pp.181-186.

Zie ook

Artikelen

• Rijksmonumenten
• Wederopbouwmonumenten

Hoort bij deze thema's

• Monumenten
• Wederopbouw 1959-1965

Meer informatie
Meer over het monumentenregister en de pagina's in deze kennisbank is te vinden in Monumenten - Rijksmonumentenregister.
Meer over wat er is beschermd is te vinden in de leeswijzer.

---