Rotterdam - Hang 18 - Sint Dominicuskerk / Het Steiger

⇐ (532240) monumentenregisterMonumentnummer: 532240

Introductie

Sint Dominicuskerk met pandhof, kruisgang en doopkapel, klooster-pastorie, parochiehuis, Mariakapel, klokkentoren, voorplein en parkeerstrook.

Kenmerken

• Datering: 1958-1960
• Architect: bureau Kraaijvanger
• Kunstenaar: B. Hendriks
• Bouwstijl: naoorlogs modernisme
• Rijksmonument sinds: 3 juni 2016

De rooms-katholieke St. Dominicuskerk en het aangrenzende klooster werden in 1958-1960 gebouwd ter vervanging van de vorige kerk uit 1832, die bij het bombardement van 1940 werd verwoest. Het Steiger, zoals het complex heet, huisvest de paters Dominicanen en vervult tegenwoordig de rol van citykerk. Het is de enige naoorlogse rooms-katholieke binnenstadskerk in Rotterdam. Het rechthoekige gebouw met bijgebouwen, binnentuin en vrijstaande toren vormt een belangwekkend ensemble. De toegepaste kunst, waaronder glas-in-betonramen van Berend Hendriks, vormen een eenheid met het gebouw. Het sobere ontwerp en de liturgische inrichting zijn kenmerkend voor de ontwikkeling van de rooms-katholieke kerkbouw en kerkelijke kunst van na de Tweede Wereldoorlog. Tevens is het complex het voornaamste en grootste kerkelijke werk van bureau Kraaijvanger.

Geschiedenis

De bouw van de kerk hangt samen met het bombardement op Rotterdam en de erop volgende wederopbouw van de binnenstad. De kerk is gebouwd ter vervanging van en als voortzetting van twee verwoeste parochiekerken in de binnenstad. Oecumenische geschiedenis van de kerk, mede samenhangend met de zielzorg door de communiteit van Dominicanen, is bepalend voor de opzet van de kerk, maar ook de positie die de kerk decennialang heeft gekend. Kenmerkend in het interieur is de integratie van een zondagskerk en een kerkruimte voor dagelijks gebruik en de belangrijke rol die beeldende kunsttoepassingen hebben in de architectonische uitwerking van de kerk.

De bouw van de kerk werd mede mogelijk door giften vanuit het (katholieke) bedrijfsleven, onder andere door Vroom & Dreesmann (schenking voor de klokkentoren), van Unilever (natuursteen voor het altaar). De verwarmingsinstallatie was afkomstig van de noodbebouwing van de C&A.

Omschrijving

Stedenbouwkundige situering

De kerk is gesitueerd aan de zuidkant van de Steigersgracht in het bouwblok tussen Hang, Keizerstraat, Nieuwstraat en ds. Jan Scharpstraat, die wordt gekenmerkt door terugliggende rooilijnen en wisselende bouwhoogtes. Het hoogteverschil tussen Hang en achterliggende Nieuwstraat heeft geleid tot de verhoogde ligging van de kerk.

Exterieur

Gebouwencomplex van blokvormige, platgedekte volumes op rechthoekige of trapeziumvormige (kerkruimte) grondslag, die aan de noordzijde (Hang) een voorplein flankeren. Het geheel kenmerkt zich door een eenvoudige geometrische opzet. De representatieve voorgevel van de kerk aan dit voorplein is in contrast hiermee uitgevoerd als uitdrukkingsvolle glas-in-betonwand, met tevens monumentale kunsttoepassing aan weerszijden van het hierin uitgebouwde entreeportaal.

Het front van de kerk ligt terug ten opzichte van rooilijn van de openbare weg aan het water van het Steiger, Door het voorliggende verhoogde voorplein wordt de monumentale werking nog versterkt. Hierdoor is een klein voorplein ontstaan waaraan de entree van de kerk is gelegen, precies in de as van de Delftsevaart. Het complex is georiënteerd op de Vlasmarkt. De hoge klokkentoren staat visueel los van het volume van de kerkruimte, en speelt een beeldbepalende rol in de omgeving. De kerk maakt onderdeel uit van het bouwblok tussen Nieuwstraat en Hang en beslaat de gehele diepte van het blok. De gesloten achtergevels aan de Nieuwstraat worden gedeeltelijk met siermetselwerk verlevendigd en de toepassing van een gevelsculptuur (Paulus). Aan de oostzijde heeft zowel de kerk als het Klooster een aanvullende entree.

Gebouw: constructietechniek

De gebouwen zijn aan de hand van betonconstructies in combinatie met dragende baksteen muren opgebouwd, waarbij de baksteenconstructies zijn gebruikt voor de architectonische expressie. Bij de verschillende volumes overheersen gemetselde muurvlakken, waarbij de verschillende bouwdelen zijn uitgevoerd met onderscheidende baksteensoort en metselwijze.

Interieur: indeling

Haaks op de gemeenschapskerk staat een kleinere lagere dagkerk dat in een eigen bouwdeel is ondergebracht. De kerkruimten komen in het liturgisch centrum samen, waarbij het sacramentsaltaar gericht is naar de dagkerk en het hoofdaltaar naar de centrale kerkruimte (gemeenschapskerk of zondagskerk). Een expressief vormgegeven afscheiding in de vorm van betonnen lamellen vormt een lichtbeuk en overgang van het hogere plafond van de hoofdkerkruimte naar het lagere bouwdeel met de dagkerk aan de oostzijde. Het klooster wordt aan de kerkruimten geschakeld door een pandhof met kruisgangen, waarvan de oosteijke zijbeuk van de kerk tevens een arm van de kruisgang vormt.

Vanuit beide kerkruimten is de kruishof waarneembaar. De zondagskerk staat in open verbinding met de kruisgang, terwijl vanuit de dagkerk de hof via de met transparante houten puien uitgevoerde noordwand te zien is. De corridor die parochiehuis (nu afzonderlijk verhuurd) en kerkruimte met elkaar verbindt, huisvest de Mariakapel. Al deze elementen benadrukken het in elkaar overlopen van ruimten dat kenmerkend is voor het complex.

Interieur: techniek en materialen

De afwerking van het interieur kenmerkt zich (evenals het exterieur) door een naturel gebruik van veel verschillende soorten materialen, baksteen, beton, betonsteen en verschillende soorten natuursteen. De dagkerk onderscheid zich inwendig, evenals de doopkapel in de pandhof, door eenvoudige afwerking met gestucte wanden. Schoon metselwerk wanden van gele baksteen zijn toegepast in de kruisgangen. De vloeren zijn belegd met natuursteen (Alta-kwartsiet in kruisgang en paden hoofdkerk; vloer priesterkoor in Cristallinategels) en linoleum (vloeren kruisgang); houten plafond in kerk met een bescheiden glasstrook op de overgang van gevels naar dak. Het dak lijkt van binnenuit te zweven door de toepassing van een doorlopend, smal bovenlicht tussen dakrand en metselwerk van de gevels. Zichtbaar betonrasterraam oostzijde kerkzaal, ingevuld gedeeltelijk met betonstenen? Voor de functie gebruikelijke inrichting en inventaris met vaste en roerende onderdelen.

Kunstwerken/orgels/gedenktekens/meubels die onderdeel zijn van het monument

Orgel: Het voor de situatie bij het koor opvallende en als inrichtingselement betekenisvolle orgel, is wat betreft het instrument in klank te zeer veranderd om nog als origineel orgel uit de vroege wederopbouwperiode door te gaan. Door herintoneren heeft een een belangrijk deel van zijn typische klanken verloren Het instrument is daarom niet monumentaal.

Banken dagkerk: De zitbanken in de dagkerk zijn niet meer aanwezig (multifunctioneel gebruik);

nr. 1. Materiaal/techniek glaskunstwerk: glas-in-beton. Locatie (in/aan het beschermde monument): vormt de voorgevel van de centrale kerkruimte. Kunstenaar Berend Hendriks (1918-1997). Voorstelling Roeping van Abraham; Doortocht door de Rode Zee. Datering 1960 (op basis van bouwtijd kerk)

nr. 2. Materiaal/techniek Glaskunstwerk; glas-in-beton. Locatie (in/aan het beschermde monument): beslaat het gedeelte van de westwand van de zondagskerk ter plaatse van het priesterkoor. Kunstenaar: Berend Hendriks (1918-1997). Voorstelling: de komst van het Nieuwe Jeruzalem Datering 1960 (op basis van bouwtijd kerk)

nr. 3. Materiaal/techniek: mozaïek; natuursteenmozaïek (2 stuks). Locatie (in/aan het beschermde monument): aan weerszijden van de hoofdentree van de kerk aan de Hang. Kunstenaar: Theo Mols (1929-2010). Voorstelling: Dominicus (links) en de Goede Herder (rechts). Datering 1960 (op basis van bouwtijd kerk)

nr. 4. Materiaal/techniek: mozaïek; natuursteenmozaïek (2 stuks). Locatie (in/aan het Voorzijde biechtstoelen in de zondagskerk beschermde monument) (biechtstoelen staan tegen westwand) Kunstenaar: Theo Mols (1929-2010). Voorstelling: deemoedige Verloren Zoon/De vreugde van de Vergevende Vader. Datering 1960 (op basis van bouwtijd kerk)

nr. 5. Materiaal/techniek Relief-betonreliëf; fries; sierbeton (4 stuks). Locatie (in/aan het beschermde monument): daklijst kerk noordzijde; daklijst klokkentoren (fries); stenen boven en onder het galmgat; Kunstenaar: Wilhelmus M. (Pim) van Moorsel; Atelier: Albert Termote; Voorstelling Kerkgevel: Dominicanes (de ‘honden des Heren’ die de schapen naar de stal voeren) Klokkentoren: aanvliegende vogels; een nest met jonge vogels; Datering 1960 (op basis van bouwtijd kerk)

nr. 6. Materiaal/techniek: glaskunstwerk; Glas-in-lood (4 stuks). Locatie (in/aan het beschermde monument): in de zuidgevel van de dagkerk (3) en de sacristie (1). Datering 1960 (op basis van bouwtijd kerk)

nr. 7. Materiaal/techniek Sculptuur; betonnen plastiek op een betonnen console. Locatie (in/aan het beschermde monument). Met de gevel verbonden sculptuur aan de zuidgevel van de kerk aan de Nieuwstraat. Kunstenaar: J. (Jan) Vlasblom. Voorstelling: Apostel Paulus (predikend) Datering 1960

nr. 8. Materiaal/techniek: hoofdaltaar; natuursteen. Locatie (in/aan het beschermde monument): op verhoging in het priesterkoor. Datering 1960 (op basis van bouwtijd kerk)

nr. 9. Materiaal/techniek: vrijstaande sculptuur; keramiek. Locatie (in/aan het beschermde monument): op het altaar van de Mariakapel (in altaarnis aan noordzijde kapel). Kunstenaar: G. (Gerard) Héman Op basis van thesaurus. Voorstelling Mariabeeld; Maria met kind, met een voetstuk waarin voorstelling met representatieve elementen uit het contemporaine stadsbeeld van Rotterdam, o.a. Euromast, Maastunnel, het Witte Huis. Datering 1960

nr. 10. Materiaal/techniek: sacramentsaltaar; natuursteen. Locatie (in/aan het beschermde monument): Op het verhoogde priesterkoor, georiënteerd op de voormalige dagkerk. Datering 1960 (op basis van bouwtijd klooster)

nr. 11. Materiaal/techniek: glaskunstwerk; glas-in-lood (2 stuks). Locatie (in/aan het beschermde monument). In het oratorium van het Dominicanenklooster annex pastorie; Kunstenaar: Theo Mols. Datering 1960 (op basis van bouwtijd klooster)

nr. 12. Materiaal/techniek: doopvont; natuursteen onderbouw met bronzen vont met deksel; Locatie (in/aan het beschermde monument): centraal in de doopkapel (de indeling van de vloer volgt de plaatsing van het doopvont). Kunstenaar: Jan Noyons (1918-1982). Voorstelling: de doop van Jezus in de Jordaan. Datering 1960 (op basis van bouwtijd klooster)

nr. 13. Materiaal/techniek Zitbanken; blank gelakte houten zittingen en leuningen; zwartgelakte metalen frames; Locatie (in/aan het beschermde monument): in de zondagskerk (twee ‘blokken’ gescheiden door een middenpad). Datering1960 (op basis van bouwtijd klooster)

nr. 14. Materiaal/techniek Deuren; gegalvaniseerd staal in decoratief patroon, gedeeltelijk gevuld met geslepen kristal; Locatie (in/aan het beschermde monument). Als toegangsdeur in de noordwand van de kruisgang, tussen voorplein en kruisgang. Kunstenaar: Jan Noyons (1918-1982). Datering 1960 (op basis van bouwtijd klooster)

nr. 15. Materiaal/techniek Kruiswegstaties; brons; ets. Locatie (in/aan het beschermde monument): langs de wanden van de kruisgang. Kunstenaar: Jan Noyons (1918-1982), naar tekeningen van Lambertus Simons. Voorstelling: 15 staties (de gebruikelijke 14 aangevuld met een vijftiende statie gewijd aan de herrezen Christus). Datering 1960 (op basis van bouwtijd klooster). Afmetingen Klein!

Nr. 16. Materiaal/techniek: vrijstaande sculptuur; heiligenbeeld Locatie (in/aan het beschermde monument). Op het Jozefaltaar of Gilde-altaar (links van de hoofdentree). Kunstenaar: Albert Termote. Voorstelling H. Jozef met Jezus. Datering 1960

Nr. 17. Materiaal/Techniek: Eerste steen; ingemetselde hoeksteen; natuursteen; locatie: exterieur, onderaan de noordoostelijke gevelhoek van de kerk. Voorstelling: inscripties aan twee zijden en het Christusmonogram; ‘anno domini 1959' en `wie op Hem zijn geloof bouwt, wordt niet teleurgesteld, 1 Petrus 2-6'. Datering 1959

Waardering

Cultuurhistorische waarde

De bouw van de kerk is gebaseerd op de nieuwe liturgische opvattingen binnen de Rooms-Katholieke kerk. De kerk en bijbehorende gebouwen zijn centraal gesitueerd in en beeldbepalend onderdeel van de na het bombardement van mei 1940 wederopgebouwde binnenstad van Rotterdam. De kerk is gebouwd als een zondagskerk (gemeenschapskerk) samen met en een dagkerk; vanwege de zeldzame opzet met klooster. De kerk heeft een pionierskarakter vanwege de met de kerk verbonden ontwikkeling van de oecumenische beweging. De kerk is onderdeel van de wederopbouw van de verwoeste Rotterdamse binnenstad.

Architectuur- en kunsthistorische waarde

Het object vormt een belangrijk onderdeel van het oeuvre van het architectenbureau Kraaijvanger. De kerk is ontworpen in een modern-eclectische bouwstijl, waarin degelijke en functionele uitgangspunten zijn gecombineerd met monumentale en artistieke elementen. Een grote rol spelen de hoogwaardige kunstwerken in en aan het gebouw, zowel in het architectonische ontwerp (glas-in-betonwand) als in de relatie tussen binnen en buiten (toepassing mozaïeken bij entree en in biechtstoelen). Er is sprake van een bijzondere samenhang tussen exterieur en interieur, vanwege het in elkaar overlopen van ruimten van het interieur, de overgang met een interieur(onderdelen). Voorplein naar de publieke wereld.

Situationele en ensemblewaarde

De kerk is goed zichtbaar vanaf de Vlasmarkt, het pleintje in de Hoogstraat waar de Delftsevaart in de Steigersgracht uitmondt. Hoewel het gebouw zijn hoofdentree heeft aan het Hang, is ook de achtergevel aan de Nieuwstraat markant.

Gaafheid en herkenbaarheid

Alle onderdelen zijn grotendeels gaaf bewaard gebleven. Dit geldt niet alleen voor de architectonische vormen, maar met name ook voor het interieur. Het diverse materiaal uit de bouwtijd is nog grotendeels aanwezig. Slechts op onderdelen hebben vernieuwingen in ander materiaal plaatsgevonden gaafheid; omdat alle samenstellende elementen bij elkaar bewaard zijn gebleven. De relatie met het Steiger, en de ertegenover gelegen Vlasmarkt is steeds bewaard gebleven.

Zeldzaamheid

Er is sprake van een bijzondere samenhang van parochiekerk met klooster-pastorie en daarvoor kenmerkende kruisgang. Het gebouw heeft een hoge zeldzaamheidswaarde, als één van de weinige en nog bestaande, na de oorlog nieuwgebouwde kerken in de binnenstad van Rotterdam.

Bronnen en verwijzingen

• Collectie Nieuwe Instituut R.K. Kerk St. Dominicus of Steigerse Kerk Hang (Rotterdam)
• Dorine van Hoogstraten, Ben de Vries; tekstredactie Els Brinkman. Monumenten van de wederopbouw, Nederland 1940-1965: opbouw en optimisme. Rotterdam: NAi010 Uitgevers, 2013
• Gedenkboek : verwoesting, herbouw, herdenken en vooruitzien : momenten van herdenken en genieten, 13 t/m 16 mei 2010, Citykerk Het Steiger, Sint Dominicus, Rotterdam
• Monumenten in Nederland Ronald Stenvert e.a., Monumenten in Nederland: Zuid Holland - Rotterdam, 2004, p. 431
• Platform Wederopbouw Rotterdam
• Reliwiki

Zie ook

Artikelen

• Rijksmonumenten
• Wederopbouwmonumenten

Hoort bij deze thema's

• Kerken
• Wederopbouw
• Wederopbouw 1959-1965
• Thema/Kerkelijke ensembles (Let op: pagina bestaat niet.)
• Kerkenvisies
• Thema/Religieuze gebouwen (Let op: pagina bestaat niet.)
• Monumenten

Trefwoorden

Rotterdam, Steigerkerk, Dominicuskerk, wederopbouw, Kraaijvanger, Berend Hendriks

Specialist(en)

• Albert Reinstra
• Herman Wesselink

Meer informatie
Meer over het monumentenregister en de pagina's in deze kennisbank is te vinden in Monumenten - Rijksmonumentenregister.
Meer over wat er is beschermd is te vinden in de leeswijzer.

---