Arnhem - t.o. Gele Rijdersplein 41 - AKU-fontein

⇐ (532276) monumentenregisterMonumentnummer: 532276

Introductie

Fontein inclusief bassin, kunstwerk en de bijbehorende pleininrichting.

Kenmerken

• Datering: 1960-1961
• Architect: H. Brouwer, T.T. Deurvorst
• Bouwstijl: Modernisme
• Rijksmonument sinds: 18 augustus 2017

De AKU-fontein is gelegen op het Gele Rijdersplein dat in 1950 is ontstaan. Op deze locatie stond sinds 1836 de Willemskazerne met een paar bijgebouwen en vanaf 1870 een HBS-gebouw en vanaf 1930 Café-restaurant Royal (deze 2 gebouwen vormden de noordkant van het ernaast gelegen Willemsplein). Tijdens bombardementen in september 1944 zijn de Willemskazerne en Café Royal zwaar beschadigd geraakt. Conform het in 1950 vastgestelde Wederopbouwplan Arnhem is deze locatie omgebouwd tot plein (Gele Rijdersplein) binnen een nieuw te realiseren winkelgebied. Dit gebied maakt, samen met de Looiersstraat aan de zuidzijde van het Gele Rijdersplein, deel uit van een geplande verkeersdoorbraak die de stad van de oostzijde beter moest ontsluiten.

Eind jaren 50 is het in de oorlog beschadigde HBS-gebouw gesloopt om een zichtas te creëren op de pas gebouwde Rotterdamsche Bank aan het Gele Rijdersplein. Op de vrijgekomen plek is de fontein met het kunstwerk, de patio en overkappingen gerealiseerd. Het Gele Rijdersplein is grotendeels (noord- en oostzijde) omgeven door wederopbouwarchitectuur. De bebouwing is zeer divers en geeft een idee van de diverse stijlopvattingen uit de wederopbouwperiode.

De fontein is aan de burgers van de stad Arnhem geschonken ter gelegenheid van het 50 jaar bestaan van de AKU (Algemene Kunstzijde Unie). De AKU was de eerste Nederlandse kunstzijdeproducent, een internationaal bedrijf dat na de oorlog een belangrijke rol speelde in de economische heropleving. Het geschenk viel samen met de voltooiing van de wederopbouw van Arnhem begin jaren 60. De fontein was niet alleen ter verfraaiing van de stad, maar moest ook een centrale rol gaan spelen in het leven van de Arnhemmers (ontmoetingsplek). Nog steeds wordt deze plek als ontmoetingsruimte gebruikt. Het is een van de weinige voorbeelden van een integraal ontworpen plein uit deze periode.

De fontein is gerealiseerd als een visueel onderscheid tussen het Gele Rijdersplein en het Willemsplein en vormt tevens de verbindende schakel hiertussen. Het Gele Rijdersplein sluit aan op het Willemsplein aan de westzijde en de Looierstraat aan de oostzijde. Aan de noord- en oostzijde wordt het plein begrensd door naoorlogse bebouwing. De zuidzijde is voorzien van vooroorlogse bebouwing. Het Gele Rijdersplein is samen met het aangrenzende Looierstraat na de Tweede Wereldoorlog tot stand gekomen en is ontworpen om ruimte te creëren voor winkels. Dit winkelgebied wordt gemarkeerd door zowel de (eveneens door architectenbureau Brouwer en Deurvorst ontworpen) Nillmijflat op de kop van de Looierstraat en de fontein.

De fontein bestaat uit een rechthoekige vijver (bassin) met meerdere spuitkoppen, inclusief kunstwerk, met daar achter een gedeeltelijk door betonnen overkappingen overdekt verhoogd terras met zitbanken en scheidingsmuren.

De fontein inclusief de patio en opstallen is opgebouwd met typische wederopbouwmaterialen. De bodem van het bassin is samengesteld uit los gestapelde betonelementen, afgewerkt met koudglazuur. Rood geschilderde overkappingen van gewapend beton op stalen voeten. De lage scheidingswand tussen het bassin en het terras is een zwarte wand van gewapend beton bekleed met keramische tegels. De achterwand van het terras is opgebouwd uit geperforeerde betonelementen en de zijwanden uit granietkeien.

De vloer is van betonplaten met gewassen grind ingedeeld in vakken van verschillende kleuren. In het midden van het terras is een sierveld met flagstones en plavuizen met uit de provincie afkomende veldkeien. Een deel van de bestrating, inclusief de banden, traptreden en banken is van geprefabriceerd sierbeton.

Kunstwerk

• (Afb. 2.) Shinkichi Tajiri, Bronzen beeldhouwwerk in de vijver op grijs betonnen pyloon, voorstellende ‘De ontembare krachten van de natuur’. Het beeldhouwwerk was de eerste opdracht voor Tajiri voor de openbare ruimte.

Monumentale waarde

De fontein verwijst naar de belangwekkende rol die de AKU heeft gespeeld in de sociaaleconomische geschiedenis van Arnhem. De AKU (opgericht in 1911) was zeer belangrijk voor de werkgelegenheid binnen Arnhem. De fontein symboliseert het denken over gemeenschapszin tijdens de wederopbouw in het algemeen. De fontein met patio en overdekte overkappingen was uitnodigend en bood tegelijkertijd geborgenheid. Hier kon de Arnhemse bevolking op een prettige manier op een mooie locatie gezamenlijk verpozen. Tevens zijn de fontein en de bijbehorende pleininrichting een opvallende markering van het tijdens de Wederopbouw tot stand gekomen winkelgebied.

Fontein en pleininrichting zijn een uitdrukking van de eigentijdse ideeën over modernistische bouwkunst qua opzet en vormgeving.

Fontein en pleininrichting zijn een goed voorbeeld in het oeuvre van architectenbureau Brouwer en Deurvorst. Ook het kunstwerk is een goed voorbeeld in het oeuvre van Shinkichi Tajiri. Van belang is het samenspel van architectonische en sculpturale elementen. Er bestaat een onlosmakelijke samenhang tussen fontein inclusief terras met opstallen en het kunstwerk van Tajiri. Opmerkelijk is het gebruik van uit de provincie afkomstige materiaal (zoals zwerfkeien). Verder is veel beton toegepast.

Bronnen en verwijzingen

• "Het A.K.U.- monument te Arnhem", Bouw, 18 (1963), nr. 39, p. 1274 -1276
• AKU fontein Uitgebreide website over de fontein
• Bibliotheek RCE Companjen, L. e.a. (red.), Beelden in Arnhem, Arnhem 1994, p. 13
• Bibliotheek RCE "Over de schoonheid van dansend water", Katholiek Bouwblad, 28 (1961), nr. 18, p. 348 – 31
• Bibliotheek RCE Vredenberg, J., Wederopbouw. Stedenbouw en architectuur in Arnhem 1945-1965, Arnhem/ Utrecht 2004 (Arnhemse monumentenreeks 14)
• Bibliotheek RCE “De A.K.U.-fontein te Arnhem”, Cement, 15 (1963), p. 232 -234.
• Bibliotheek RCE “Beeldbepalende Arnhemse AKU fontein dreigt te verdwijnen”, Monumenten, 28(2007), nr. 6, p. 24 – 25,27.
• Bibliotheek RCE “Geschenk na wederopbouw in de knel: beeldbepalende AKU-fontein Arnhem dreigt te verdwijnen”, Heemschut, 84 (2007), nr. 6, p. 32 – 33.
• Cultuurhistorisch en bouwhistorisch onderzoek AKU-monument (pdf, 22MB) Door Monumenten Advies Bureau, 2022
• Gemeentelijke omschrijving (2007)
• Monumenten in Nederland Ronald Stenvert e.a., Monumenten in Nederland: Gelderland - Arnhem, 2000, p. 101
• Website Shinkichi Tajiri

Zie ook

Artikelen

• Rijksmonumenten
• Wederopbouwmonumenten

Hoort bij deze thema's

• Monumenten
• Wederopbouw 1959-1965

Meer informatie
Meer over het monumentenregister en de pagina's in deze kennisbank is te vinden in Monumenten - Rijksmonumentenregister.
Meer over wat er is beschermd is te vinden in de leeswijzer.

---