Objecten in tuinen en parken - onderhoud en restauratie
Introductie
In veel parken, landgoederen en tuinen staan beelden, vazen en ornamenten opgesteld. Deze objecten hebben in de buitenlucht veel te verduren. Regen en vorst hebben vrij spel en vuil en gevallen bladeren hechten zich gemakkelijk.
Elk materiaal kent zijn eigen problemen. Marmer bijvoorbeeld is niet goed bestand tegen het Nederlandse klimaat. Het oppervlak van marmeren beelden verliest hier in de buitenlucht snel de typerende gladheid. Het object binnen plaatsen is voor dit materiaal de enige aanbeveling. Beelden van lood hebben vaak ter versteviging een binnenwerk van ijzer. IJzer gaat na verloop van tijd roesten. Een ingrijpende restauratie is dan de enige oplossing. Alleen wanneer het ijzer van tevoren afdoende is behandeld tegen roest, is dit te voorkomen. Voor het herstel van schade aan beelden is het raadplegen van een deskundige eigenlijk altijd noodzakelijk. Om schade te voorkomen kunnen eigenaren en beheerders zelf wel veel doen.
In artikel, dat speciaal bestemd is voor beheerders van tuinen en parken en voor hoveniers, staan tips en aanbevelingen voor het voorkomen van verval en schade en het schoonmaken van stenen en metalen beelden in tuinen en parken.
Monitoren en conditieonderzoek
Voor elke handeling is het van belang je af te vragen of deze noodzakelijk is en wat de gevolgen kunnen zijn. Het verdient daarom aanbeveling een behandeling te laten voorafgaan door een conditieonderzoek (monitoren). Door jaarlijks objecten te monitoren - bij voorkeur door een gespecialiseerd restaurator met een getraind oog- is beginnende schade tijdig te signaleren en is vast te stellen of er relevante veranderingen of andere aandachtspunten zijn. Zo wordt duidelijk welke handeling het meest passend is: soms is alleen voorzichtig reinigen voldoende, soms moet er iets meer gebeuren.
Verplaatsen en uitstekende delen
Laat buitenbeelden en -vazen zo veel mogelijk op hun plaats. Moeten ze écht verplaatst worden houd er dan rekening mee dat ze over het algemeen erg zwaar zijn. Bereid een verplaatsing goed voor (benodigdheden, bestemming, route, beschermende verpakking). Verplaats ze nooit alleen en draag ze nooit aan uitstekende delen, zoals handvatten. Die delen zijn het meest kwetsbaar. Ze lopen het grootste risico af te breken. Op deze plaatsen blijven soms ook bladeren en regenwater liggen. Daardoor ontstaat een voedingsbodem voor algen en mos. Algen en mos houden vocht vast. Hierdoor kunnen uitstekende delen in de winter gemakkelijk kapotvriezen.
Bewerkte uitstekende delen zijn extra kwetsbaar omdat ze het bovendien zwaar te verduren hebben gehad tijdens het beeldhouwproces.
Winterbescherming
Sommige materialen, zoals poreuze kalksteen, marmer en keramiek, kunnen tijdens vorst-dooi-cycli schade oplopen. Een vorm van winterbescherming kan deze schade helpen voorkomen. Plaats vanaf half november een bedekking over het object zodat het droog blijft.
Er bestaan verschillende vormen van winterbescherming: tenten, kisten, hoezen, etc. Deze moeten voor ieder object op maat gemaakt worden. Denk bij het maken van een dergelijke bescherming wel aan het volgende. Onhandelbare en zware constructies brengen risico’s met zich mee tijdens het plaatsen en verwijderen. Dichte kasten sluiten vocht juist op en slappe zeilen zonder inwendige draagconstructie hangen op de uitstekende delen van een object, waardoor algengroei ter plekke kan ontstaan. Het gebruik van bossen stro en rietmatten bij de vervaardiging van beschermende constructies is voor stenen beelden af te raden. Enigszins vochtig stro kan namelijk al een verkleuring in de steen veroorzaken die soms vrij ver in de steen doordringt.
Een oplossing is een eenvoudig frame van RVS-buizen met daarover een hoes van ongekleurd (licht) zeildoek. Gebruik geen gekleurd (donker) zeildoek. Hierdoor kan namelijk, ook in de winter, de temperatuur in de tent door de zon oplopen en nodeloos fluctueren.
Controleer of er voldoende ruimte is tussen het object en het frame met de hoes. De hoes kan aan de onderzijde, iets boven de grond, aan de staanders bevestigd worden. Gebruik eventueel scheerlijnen om te voorkomen dat de tent plat- of wegwaait. Laat de onderkant iets open, zodat de wind er onderdoor kan waaien. Hierdoor kan het object drogen.
In de zomer zijn de losse stangen en hoezen gemakkelijk op te bergen en nemen ze niet veel ruimte in beslag.
Bladeren, planten, algen en mos
Verwijder bladeren en plantengroei regelmatig van het object en ook van de sokkel. Deze resten houden vocht vast en kunnen aan stenen beelden een bruinzwarte verkleuring geven die vaak diep in de steen doordringt. Dan is reinigen niet meer goed mogelijk zonder schade aan te richten.
Een dunne algenlaag is niet direct een probleem. Een algenlaag kan echter zo dik worden dat deze vocht vasthoudt en er mos ontstaat. Dit is wel een probleem, omdat vocht het risico op vorstschade verhoogt. Mos heeft bovendien minuscule draadworteltjes die zich in de poriestructuur van het beeld vastzetten. Korstmossen hechten zich op verschillende wijzen aan de ondergrond en bepaalde soorten tasten deze ook aan.
Reinigen
Vanaf de lente tot in de vroege herfst kunnen stenen en metalen beelden heel goed gereinigd worden. Buiten deze periode is dit af te raden. Er is dan namelijk onvoldoende tijd om het materiaal te laten drogen voordat nachtvorst intreedt.
De geschikte reinigingsmethode kan per object verschillen en is afhankelijk van materiaal, conditie en afwerking. Het is ook van belang van tevoren te bepalen wat het doel van een reiniging is. Te schoon is meestal niet goed. Bij een ouder object mag je best zien dat het oud is. Dit hoeft er niet als nieuw uit te zien en dat kan ook niet. Een in het materiaal gespecialiseerde restaurator kan hierover adviseren.
Een verkeerde of te harde reiniging kan fatale gevolgen hebben. Bij natte reiniging van poreuze materialen wordt veel vocht ingebracht in het object. Dit kan schade veroorzaken.
Een relatief veilige methode voor het schoonmaken van stenen beelden (mits deze in goede conditie zijn) is reinigen met stoom. Ook zijn er steeds betere mogelijkheden voor droge reiniging, zoals met een laser of met een straalmiddel. Al dit soort ingrepen moeten worden uitgevoerd door iemand met kennis en ervaring, bij voorkeur door een restaurator.
Ook over de meest passende bestrijding van algen, mossen en korstmossen kan een restaurator adviseren. Wat een beheerder wel zelf kan doen is het bevorderen van de droging van de objecten. Snoei bijvoorbeeld overhangende takken en andere begroeiing en zorg dat er geen water blijft staan in vazen en potten.
Natuurlijke verkleuring
De meeste steensoorten verkleuren na verloop van tijd vanzelf. Zo wordt Euville-kalksteen van roomgeel na verloop van tijd wit. Zandsteensoorten - zoals Bentheimer - verkleuren naar grijszwart. Dit is een natuurlijke verkleuring, dus niet te verwarren met vervuiling.
Waslaag op metaal
Het aanbrengen van een beschermende waslaag op metalen (meestal bronzen) beelden is een methode die men al lange tijd toepast. De was beschermt het beeld tegen vuil, verwering, corrosie en (in zekere mate) tegen graffiti. Lange tijd gebruikte men hiervoor bijenwas. Hoewel dit een reversibel natuurproduct is, is gebleken dat deze was zuren bevat (circa 12% vrije zuren) die schadelijk kunnen zijn voor het metaal. Daarom raadt men tegenwoordig het gebruik van synthetische microkristallijne was aan. Deze is flexibel van structuur en vaak wat donkerder van kleur. Nadeel is dat deze synthetische was lastiger te verwijderen is; dit gebeurt vaak door verwarmen.
Schade herstellen
Er geldt geen algemeen advies voor het handelen bij schade. Voor het herstel van schade aan beelden is het raadplegen van een gespecialiseerd restaurator aan te raden. Roest (corrosie) bijvoorbeeld is een voorbode van schade. Snel ingrijpen door een restaurator is nodig om ernstiger schade te voorkomen.
Literatuur
- ‘Handreiking beelden buiten beheer & behoud’. Met bijdragen van F. van Burkom en R. Morelissen. Uitgave van Vereniging van Nederlandse Gemeenten, Stichting Cultuurfonds van de Bank Nederlandse Gemeenten, Instituut Collectie Nederland, 2003, ISBN 9032279556
- Geertje Huisman, Rutger Morelissen, Simone Vermaat, Stappenplan kunst in de openbare ruimte. Een leidraad voor beheer en behoud, Amersfoort 2021 (RCE).
- Frans van Burkom, Yteke Spoelstra, Simone Vermaat (red.), Kunst van de wederopbouw, Nederland 1940-1965 : experiment in opdracht, Rotterdam 2013.
- Rutger Morelissen, Handreiking diefstal bronzen buitenbeelden, Amersfoort 2016 (RCE).
Zie ook
ArtikelenHoort bij deze thema'sSpecialist(en)
Deze pagina is voor het laatst bewerkt op 8 dec 2022 om 04:03.