Geschilderde afwerkingen - de juiste specialist

Introductie

Het kiezen voor de juiste specialist kan u veel geld en tijd besparen. Ook helpt het onnodige schade of waardevermindering te voorkomen. Het kiezen van de juiste specialist is niet eenvoudig, deze checklist help u daarbij. De ervaring leert dat de expertise te vinden is bij de individuele specialist, boven die van het restauratiebedrijf. Voor geschilderde afwerkingen is de allereerste vraag: welke van de drie specialisten heeft u nodig, een kleuronderzoeker, een restaurator of een decoratie- en restauratieschilder?

Afb. 1. Kleuronderzoeker maakt een vrijlegvenster van een oude marmerimitatie onder het huidige verfpakket, © Foto: Museum Amstelkring.

Afb. 2. Restauratoren leggen voorzichtig vrij met methode die vooraf is onderzocht om schade aan het beschilderde vogeltjesplafond te voorkomen.

Afb. 3. Schilderen van het orgel in de Westerkerk © Foto: Ruth Jongsma Bureau voor Kleuronderzoek en Restauratie

Kleuronderzoeker

Wanneer kiest u voor een kleuronderzoeker?

Een nieuwe schilderbeurt ligt in het verschiet. Dan kan het nodig zijn om de historisch kleuren van uw pand te onderzoeken. Bijvoorbeeld wanneer u het historisch kleurbeeld wilt laten herstellen door een decoratie- en restauratieschilder. Maar ook wanneer het vanuit technisch oogpunt nodig is om de oude verflagen te verwijderen. In dat laatste geval is documentatie gewenst van het historische verfpakket dat voor altijd verloren zal gaan. Kleuronderzoekers brengen uw gebouw tot leven. Zij kunnen uw gebouw verhalen laten vertellen, door het bestuderen van de aanwezige afwerklagen. Die verhalen zijn vaak heel verrassend.

Zie Afb. 1.

Hoe: De kleuronderzoeker bestudeert de aanwezige historische verflagen en hun onderlinge samenhang op de onderdelen van een interieur of exterieur. Hieruit volgt een rapport met de onderzoeksresultaten en een apart advies over de mogelijkheden. Voor de werkwijze die u van een kleuronderzoeker mag verwachten is een uitvoeringsrichtlijn opgesteld. De kleuronderzoeker maakt kleurtrappetjes (stratigrafisch onderzoek) en vrijlegvensters (kleurvensters), neemt verfmonsters en analyseert microscopisch de verflagen en eventuele andere materialen en vergelijkt deze met elkaar (topografisch onderzoek). Dit werk is vergelijkbaar met dat wat een archeoloog doet in de grond. In combinatie met archief- en literatuuronderzoek kan het kleurhistorisch onderzoek een beeld vormen van gebruikers van het pand met de verschillende decoraties door de tijd heen en hoe die er uitzagen op de verschillende onderdelen van de architectuur.

Expertise: Het kan zijn dat sommige kleuronderzoekers zich hebben gespecialiseerd in een bepaalde tijdsperiode of materiaal, zoals papier behang. Anderen hebben een extra expertise bijvoorbeeld het maken van digitale (3d) reconstructies of Virtual Reality (VR).

Opleiding: Kleurhistorisch onderzoek is complex. Het vraagt analytische vaardigheden op academisch denkniveau. Er is op dit moment geen aparte opleiding. Kleurhistorisch onderzoek is een belangrijke vaardigheid van de restaurator van beschilderde interieurs. Sinds 1993 is er een opleiding voor restauratoren historische binnenruimten. De opleiding wordt tegenwoordig gegeven aan de Universiteit van Amsterdam.

Restaurator

Wanneer kiest u voor een restaurator?

Er zijn meerdere momenten die vragen om een restaurator. U heeft bijvoorbeeld vermoedens of sporen van een schildering aangetroffen die vragen om verder onderzoek. Of u bent in het bezit van een beschadigde schildering of beschilderd kunstwerk in uw interieur of op het exterieur van uw pand. De wens bestaat om dit stuk erfgoed in een zo’n goed mogelijke conditie te bewaren voor nu en de toekomst. Om dit te kunnen doen is het nodig om een restaurator in te schakelen voor onderzoek naar de geschilderde afwerking en de conditie daarvan. Op basis daarvan adviseert de restaurator een behandeling en voert deze in overleg met toezichthoudende instanties uit.

Zie Afb. 2.

Hoe: Restauratoren brengen bestaande geschilderde afwerkingen in betere conditie. Indien er een vondst is gedaan onder verflagen kan de restaurator onderzoeken of de schildering verder is vrij te leggen en zo ja hoe dit lukt met zo min mogelijk schade aan de schildering en de ondergrond. Wanneer dit mogelijk blijkt kan de restaurator opdracht krijgen deze vrij te leggen. De restaurator zal daarbij onderzoek doen naar materiaal technische aspecten van de schildering, maar ook naar de duiding, betekenis en de samenhang met de omgeving van de schildering.

De restaurator bestudeert de huidige conditie van de schildering en bekijkt de mogelijkheden om de technische conditie te herstellen. De bevindingen legt de restaurator vast in een behandelvoorstel voor monumentaal schilderwerk.

Het bepalen van de schade oorzaak, het advies hoe deze schade te verhelpen, het vrijleggen, reinigen, consolideren, retoucheren en fixeren van de bestaande schildering behoren allemaal tot de vaardigheden die de restaurator beheerst. Daarbij gebruikt de restaurator zijn uitermate belangrijke kennis van de chemische samenstelling en eigenschappen van de verschillende materialen. Zoals welke impact deze materialen op de bestaande schildering op korte en lange termijn kunnen hebben. Met die reden stellen zij vaak zelf hun reinigingsmiddelen, consolidanten en fixatieven samen.

Expertise: De meeste restauratoren zijn gespecialiseerd in een bepaald materiaal en blijven de nieuwste internationale ontwikkeling daarin volgen. Zo zijn er restauratoren die zich hebben gespecialiseerd in een van de volgende categorieën: schilderingen op doek (wandbespanningen), schilderingen op hout (wandpanelen), schilderingen op stuc (muurschilderingen), schilderingen op papier (papierbehang), leer (goudleerbehang), of een combinatie daarvan. Daarnaast kan het zijn dat bepaalde restauratoren zijn gespecialiseerd in kunstwerken uit een bepaalde periode, bijvoorbeeld: muurschilderingen uit de wederopbouwperiode of juist muurschilderingen uit de middeleeuwen.

Opleiding: Het behoud van schilderingen is complex. Het vraagt analytische vaardigheden op academisch denkniveau. Sinds 1993 is er een opleiding voor restauratoren gespecialiseerd in de geschilderde afwerking van historische binnenruimten; deze restauratoren richten zich op de afwerking van een interieur als totaal. De opleiding wordt tegenwoordig gegeven aan de Universiteit van Amsterdam.

Decoratie- en restauratieschilder

Wanneer kiest u voor een decoratie- en restauratieschilder?

U heeft door een kleuronderzoeker of restaurator (zie hierboven) onderzoek laten uitvoeren naar historische verflagen of schilderingen en u bent door deze specialist geadviseerd om historische kleuren of schilderingen te laten reconstrueren.

Zie Afb. 3.

Hoe: Decoratie- en restauratieschilders brengen nieuwe verflagen aan en onderhouden of decoreren daarmee uw pand. Zij houden zich voornamelijk bezig met het opnieuw schilderen van een reconstructie (nabootsen). Als de restauratie- en decoratieschilder nauw samenwerkt met de restaurator of kleuronderzoeker zien we kwalitatief hoge resultaten. De restauratie- en decoratieschilder kan een reconstructie maken op basis van het advies en onderzoek dat is uitgevoerd door een restaurator of kleuronderzoeker. Daarbij gebruiken zij de bij het onderzoek aangetroffen historische materialen en technieken (kopiëren) of juist moderne vervangers (imiteren). Doorgaans maken zij gebruik van kant-en-klaar producten.

Expertise: Zij weten veel over verf en verftechnieken en laten zich daarin door verffabrikanten adviseren. Zij kunnen een expertise hebben in historische verftechnieken zoals hout en marmer imitaties, of het schilderen van een trompe l’oeil. Ook kan het zijn dat ze zijn gespecialiseerd in het schilderen van heraldiek, sjabloneren of vergulden.

Opleiding: Decoratie- en restauratieschilderen is een aparte tak binnen het schildersvak waarbij veel precisie komt kijken. Het vak decoratie- en restauratieschilder (niveau 4-opleiding Specialist Restauratie en Decoratie) kan geleerd worden aan een viertal MBO opleidingen: Sint Lucas in Boxtel, Nimeto in Utrecht, CIBAP in Zwolle en MBO Amersfoort.

Vervolgstap

Omdat kleuronderzoekers, restauratoren en decoratie- en restauratieschilders geen beschermde beroepen zijn en iedereen zich zo kan noemen is het raadzaam om alert te zijn. Baseert u uw keuze voor de juiste specialist dus zorgvuldig door achtergrondinformatie te verzamelen. Ga het gesprek aan met iedere potentiële opdrachtnemer en vraag bij voorkeur om de volgende informatie:

Wat is uw professionele achtergrond?
Welke opleiding heeft u genoten?
Hoe lang beoefent u het beroep?
Wat zijn de hoofdwerkzaamheden van uw bedrijf? Zijn deze werkzaamheden uw hoofdactiviteit?
Wat is uw werkervaring met dit type werkzaamheden?
Wat is uw betrokkenheid bij Restauratie organisaties?
Wat is uw beschikbaarheid? Doet u het werk zelf, of schakelt u werknemers of derden in?
Heeft u referenties en eerdere klanten?
Wat zijn uw gedachten over restauratie-ethiek?

Tekst: Bernice Crijns (redactie: Jasmijn Krol)

Zie ook

Artikelen

Hoort bij deze thema's

Kleur en schilderingen

Trefwoorden

verf, schilderen, restauratie, interieur, exterieur, conserveren

Specialist(en)

Vragen, verbeteringen of opmerkingen?
U kunt op deze kennisbank reageren via het reactieformulier.