Stroomgordel en doorbraakgeul Est

⇐ Overzicht aardkundig erfgoedKaart: Aardkundig Erfgoed

Samenvatting

De stroomrug van Est was actief tijdens de IJzertijd. Later, tijdens de vroege middeleeuwen is de oude restgeul van dit systeem tijdens een voerstroming als doorbraakdal gebruikt. Dit vormt een van de grootste natuurlijke doorbraakgeulen van het rivierengebied.

Aardkundig fenomeen (primair)

doorbraakgeul, restgeul, stroomrug

Periode(s)

• Holoceen - IJzertijd
• Holoceen - Vroege Middeleeuwen

Gevormd door

rivieren

Kenmerkendheid

• Stroomrug met een van de grootste natuurlijke doorbraakgeulen in het Nederlandse rivierengebied.

Afb. 1. AHN hoogtebeeld van de stroomgordel Est en het doorbraakdal dat over een lengte van enkele kilometers te vervolgen is.

Ontstaansgeschiedenis

De Est stroomrug is een gevormd door een riviertak die hier tijdens de IJzertijd stroomde. Er stroomde in die periode meerdere kleine takken van de Rijn in het oostelijk deel van de Tielerwaard. Aan maaiveld ligt een oeverwal (bestaande uit zandige klei) met daaronder zandige beddingafzettingen. Rondom de stroomruggen ligt (vaak zandige) komklei in de ondergrond. Toen de Linge vlak voor de Romeinse tijd actief werd als nieuwe tak raakte de Est stroomgordel verlaten.

Doordat de rivieren tijdens de IJzertijd hier veel sediment hadden afgezet en oeverwallen hadden opgebouwd was dit deel van de delta relatief hoog. Tijdens overstromingen vormde dit deel van de delta dan ook een obstakel. Ergens tijdens de Vroege Middeleeuwen vond het water een zwakke plek via de oude restgeul van de Est stroomrug die nog als een depressie in het landschap aanwezig was. Daardoor is deze restgeul als doorbraakdal verder uitgeschuurd en ligt deze nog als een kilometers lange kronkelende laagte in het landschap.

Huidige aardkundige processen

Geen

Bodems en waterhuishouding

De bodems bestaan vooral uit kalkhoudende ooivaaggronden en poldervaaggronden (zavel en lichte klei). .

Relatie met archeologie en cultuurhistorie

• Van oudsher zijn stroomruggen de bewoonde gebieden in het rivierengebied, met oude dorpskernen, wegen en fruitteelt.

Verder lezen

• Cohen, K. M., Stouthamer, E., Hoek, W. Z., Berendsen, H. J. A., & Kempen, H. F. J. (2009). Zand in banen: zanddieptekaarten van het Rivierengebied en het IJsseldal in de provincies Gelderland en Overijssel.
• Cohen, K. M., Stouthamer, E. Pierik, H.J., Geurts, A.H. (2012). Vernieuwd Digitaal Basisbestand Paleogeografie van de Rijn-Maas Delta.
• Gonggrijp, G. P. (1988). Gea-objecten van Gelderland. Leersum, Rijksinstituut voor natuurbeheer, RIN-rapport, 88, 64.
• Pierik, H. J., Stouthamer, E., & Cohen, K. M. (2017). Natural levee evolution in the Rhine-Meuse delta, the Netherlands, during the first millennium CE. Geomorphology, 295, 215-234.
• Tornqvist, T. E. (1993). Holocene alternation of meandering and anastomosing fluvial systems in the Rhine-Meuse delta (central Netherlands) controlled by sea-level rise and subsoil erodibility. Journal of Sedimentary Research, 63(4), 683-693.
• Verbraeck, A. (1984). Toelichtingen bij de geologische kaart van Nederland 1: 50.000, Blad Tiel West (39W) en Tiel Oost (39O), Rijks Geologische Dienst, Haarlem.

Overlap met eerder benoemd aardkundig erfgoed

• GEA-objecten: 38W5; Est, fossiele rivierloop
• Van Beusekom 2007: GL76 (onbeschreven)

Zie ook

Aardkundig erfgoed

• Stroomrug en boezem Linge

Artikelen

• Stroomruggen (beheermodel) (Let op: pagina bestaat niet.)

Hoort bij deze thema's

• Landschap
• Aardkundig erfgoed

Trefwoorden
doorbraakgeul, Est, stroomrug, Tielerwaard, Betuwe
Specialist(en)

• Harm Jan Pierik

---