Stroomrug en boezem Linge

⇐ Overzicht aardkundig erfgoedKaart: Aardkundig Erfgoed

Samenvatting

De Linge is een bedijkte voormalige loop van de Rijn, ontstaan als voorloper van de Waal vlak voor de Romeinse tijd. Nu is nog aan het reliëf te zien dat het een grote en sterk meanderende laaglandrivier was, met kenmerkende oeverwallen die boven de omliggende nattere komgronden uitsteken. Het is een klassiek voorbeeld van een stroomrug, die daarnaast ook bedijkt is en als boezem voor omliggende polders fungeert.

Aardkundig fenomeen (primair)

meanderruggen en -geulen, restgeul, stroomrug

Periode(s)

• Holoceen

Gevormd door

mens, rivieren

Kenmerkendheid

• De Linge is een bedijkte voormalige loop van de Rijn, ontstaan als voorloper van de Waal ruim 2000 jaar geleden. De meanderende restgeul van deze oude loop is nog goed te zien.
• Een van de weinige bedijkte fossiele stroomruggen met nog goed zichtbaar rivierreliëf (restgeulen, oeverwallen, meanderruggen).

Afb. 1. AHN hoogtebeeld van de Linge tussen Beesd en Asperen. In een zone rondom de huidige geul is nog een laagte te zien in groen, de oude Romeinse restgeul. Rondom de rivier liggen binnendijks oeverwallen die geleidelijk overgaan in aangrenzende komgebieden.

Afb. 2. Impressie van de Linge bij Geldermalsen. Het gemaaide hooiland ligt net lager in de brede (romeinse) restgeul van de Linge, de middeleeuwse watervoerende Linge ligt ingebed in deze bredere geul. Foto: Robin Ammerlaan, RCE.

Ontstaansgeschiedenis

De Linge is een bedijkte voormalige loop van de Rijn, ontstaan als voorloper van de Waal vlak voor de Romeinse tijd. Nu is nog aan het reliëf te zien dat het een grote en sterk meanderende laaglandrivier was, met binnendijks kenmerkende oeverwallen die boven de omliggende nattere komgronden uitsteken. In de ondergrond ligt een zandige stroomgordel met kleiige oevers en uiterwaarden. Het is een klassiek voorbeeld van een stroomrug: dichtgeslibde oude riviertakken met hun oeverwallen.

Bijzonder aan de Linge is het redelijk intacte reliëf van de bedijkte rivier. Toen in de vroege middeleeuwen Tiel als handelsstad ontstond op het splitspunt van de Waal en Linge, nam de Waal al steeds meer afvoer over, waardoor de Linge afnam. Uiteindelijk is de Linge rond het jaar 1300 bij Tiel afgedamd en vervolgens ook bedijkt. Met het wegvallen van de rivierdynamiek zijn de oude structuren van het rivierreliëf vrij goed bewaard gebleven. Een brede meanderende restgeul met een duidelijke steilrand uit de Romeinse tijd is nog goed zichtbaar (Afb. 2).

Vanaf het moment van de afdamming fungeert de Linge nauwelijks meer als Rijntak, maar vooral als boezem voor water uit de omliggende polders. De huidige Linge ligt in de veel bredere Romeinse restgeul. De oude rivierloop met haar historische dijken zorgt sindsdien voor de waterbergende werking in dit deel van de Betuwe.

Huidige aardkundige processen

De Linge fungeert nu als boezem en overloop bij hoogwater in het rivierengebied.

Bodems en waterhuishouding

De bodems bestaan vooral uit kalkhoudende ooivaaggronden (zavel en lichte klei).

Relatie met archeologie en cultuurhistorie

• De Linge was vanaf Tiel de benedenloop van de Waal tijdens de Romeinse tijd. In de oude geul van de Linge zijn Romeinse schepen gevonden.
• Van oudsher zijn dit de bewoonde gebieden in het rivierengebied, met oude dorpskernen, wegen en fruitteelt.

Verder lezen

• Cohen, K. M., Stouthamer, E., Hoek, W. Z., Berendsen, H. J. A., & Kempen, H. F. J. (2009). Zand in banen: zanddieptekaarten van het Rivierengebied en het IJsseldal in de provincies Gelderland en Overijssel.
• Cohen, K. M., Stouthamer, E. Pierik, H.J., Geurts, A.H. (2012). Vernieuwd Digitaal Basisbestand Paleogeografie van de Rijn-Maas Delta.
• Gonggrijp, G. P. (1988). Gea-objecten van Gelderland. Leersum, Rijksinstituut voor natuurbeheer, RIN-rapport, 88, 64.
• Hesselink, A. W. (2002). History makes a river: morphological changes and human interference in the river Rhine, The Netherlands, proefschrift Universiteit Utrecht.
• Verbraeck, A. (1984). Toelichtingen bij de geologische kaart van Nederland 1: 50.000, Blad Tiel West (39W) en Tiel Oost (39O), Rijks Geologische Dienst, Haarlem.
• Willemse, N. W., & Verhelst, E. M. P. (2014). Geologisch onderzoek naar de genese van de Linge in het centrum van Tiel, gemeente Tiel; een geologisch booronderzoek en inventariserend veldonderzoek.

Overlap met eerder benoemd aardkundig erfgoed

• GEA-objecten: 38O7 Linge, Korne, meanderende rivier
• Van Beusekom 2007: Linge (ZH7).

Zie ook

Aardkundig erfgoed

• Stroomgordel en doorbraakgeul Est

Artikelen

• Kronkelwaarden (beheermodel)
• Verlaten geulen van beken en rivieren (beheermodel) (Let op: pagina bestaat niet.)

Hoort bij deze thema's

• Landschap
• Aardkundig erfgoed

Trefwoorden
Linge, boezem, stroomrug
Specialist(en)

• Harm Jan Pierik

---