Dolines (beheermodel)

Introductie

Dolines zijn ronde depressies die ontstaan door oplossing van kalkrijk gesteente in de ondergrond. Ze komen voor in de kalksteen van Zuid-Limburg.

Dolines in het kort

Kenmerkendheid

• Dolines zijn markante ronde depressies van enkele meters diep en enkele tientallen meters in dorosnede.

Materiaal

Dolines zijn vaak gevuld met kleiig materiaal dat over is gebleven na verwering van de kalksteen. Daarnaast kunnen ze gevuld zijn met ander los materiaal.

Huidige aardkundige processen

De oplossing van de kalksteen gaat nog steeds door.

Achtergrond

Ontstaan en voorkomen

Dolines zijn ronde depressies die ontstaan doordat regenwater kalkrijk gesteente heeft opgelost. Het woord is afkomstig van het Sloveense en Kroatische dolina, wat "dal" betekent.

Dolines zijn enkele tientallen meters in doorsnede en enkele meters diep. Onder deze depressie is de oplossing van het gesteente soms nog dieper doorgegaan. Hier ligt dan een cilindervormige holte in de ondergrond, die in de geologie een orgelpijp wordt genoemd.

Dolines vormen vooral op plaatsen waar zich zwakke plekken (scheuren of breuken) in het gesteente bevinden. Omdat dolines alleen in oplosbaar gesteente kunnen vormen (kalksteen), komen ze in Nederland alleen voor in het zuiden van de provincie Limburg. Mooie voorbeelden zijn te vinden in het Bovenste Bosch ten zuidwesten van het dorp Epen bij Heijenrath.

Bodems en waterhuishouding

Dolines zijn vaak natter omdat ze lager in het landschap liggen maar ook omdat ze gevuld zijn met een kleirijk erosieresidu van de kalksteen. Dit materiaal houdt het vocht goed vast.

Relaties met landschappelijke waarden

Cultuurhistorie en archeologie

Onbekend.

Ecologie en biodiversiteit

De vaak wat nattere en kleiigere ondergrond zorgt ervoor dat dolines bijzondere vegetatiegemeenschappen kunnen herbergen.

Beheer

Aantastingen en bedreigingen

Een bedreiging voor dolines is egalisatie of het (illegaal) volgestorten met afval en ander materiaal.

Beheeropties

Bij het beheer van dolines kunnen verschillende strategieën worden toegepast:

Behoud

De werkzaamheden kunnen bestaan uit:

• Inventarisatie en waardering van dolines en complexen hiervan.
• Niets doen. Dit is met name voor goed zichtbare dolines in bosgebieden een goede beheervorm;
• Het opnemen van dolines in de Limburgse Bodembeschermingsverordening, hetgeen inhoudt dat zonder vergunning geen ingrepen in de ondergrond mogen worden gepleegd. Graften en holle wegen zijn in Limburg reeds op deze manier beschermd;
• Het plaatsen van informatiepanelen zodat de bekendheid en het draagvlak voor beheer vergroot worden.

Accentueren / zichtbaarder maken

De beheerwerkzaamheden kunnen bestaan uit het verwijderen van opslag.

Herstel

De beheerwerkzaamheden kunnen bestaan uit het verwijderen van puin en afval dat in dolines is gestort. Van volgestorte dolines is echter vaak niet goed bekend waar deze zich precies bevinden. Het inventariseren van opgevulde dolines is dan ook een eerste vereiste.

Voorbeeld van reeds uitgevoerd beheer

De dolines in het Bovenste Bosch (bij Epen in Limburg) zijn goed zichtbaar omdat zij zich in een beukenbos zonder ondergroei bevinden. Om de recreant bewust te maken van de aanwezigheid van dit geomorfologische fenomeen heeft Natuurmonumenten informatiepanelen geplaatst waarop de ontstaanswijze wordt uitgelegd.

Knelpunten in de praktijk

Bij het uitgraven van dolines kan men verontreinigd materiaal en puin (tot auto’s toe) aantreffen. Het afvoeren of verwerken van het vrijgekomen materiaal kan duur zijn. Bovendien zullen grondeigenaren niet erg enthousiast zijn ten aanzien van het opnieuw creëren van depressies in hun land.

Verder lezen

Dolines in de Sint-Pietersberg

• Bosch, P.W. e.a. (z.j.), Geologie van Zuid-Limburg en omgeving. Van Cambrium tot Kwartair, Delfstoffen en Excursiepunten. CD-ROM. NITG-TNO, Delft.
• Felder, W.M. (1962), Dolinen in de Vijlenerbossen. Natuurhist. Maandblad 51, pp. 32-35.

Gebiedsbeschrijvingen

Er zijn nog geen gebiedsbeschrijvingen bij dit landschapselement.

---

Zie ook

Artikelen

• Aardkundig erfgoed - beheer
• Aardkundig erfgoed - inleiding

Hoort bij deze thema's

• Aardkundig erfgoed

Trefwoorden

doline, zinkgat, kalksteen, Zuid-Limburg

Specialist(en)

• Harm Jan Pierik

---