Knegsel - Huismeer

⇐ (46118) monumentenregisterMonumentnummer: 46118

Introductie

Overblijfselen van grafheuvels en urnenvelden uit de late prehistorie, een landweer uit de late middeleeuwen en karrensporen uit de achttiende/negentiende eeuw.

Afb. 1. Foto © Hans Nellen

Afb. 2 Kaartje van het terrein

Kenmerken

Type: grafheuvel, landweer, urnenveld, weg
Periode: Bronstijd, IJzertijd, Middeleeuwen, Nieuwe tijd
Rijksmonument sinds: 18 september 1973

Voor de exacte locatie en begrenzing van dit archeologisch rijksmonument: volg de link naar het Monumentenregister rechts bovenaan deze kennisbankpagina, en klik vervolgens daar op het bijbehorende kaartje.

Verhaal over het rijksmonument

Het rijksmonument 46118 ligt in de gemeentelijke bossen ten noordoosten van Knegsel. Het rijksbeschermde areaal is ruim 5,6 ha groot. Daarop liggen (ten minste) acht grafheuvels. Deze maken onderdeel uit van een langgerekte grafheuvelgroep gelegen op een hoge smalle dekzandrug, die de oostelijke rand vormt van een voormalig ven, het Huismeer. Dit ven is op oude kaarten goed te zien, maar ook kun je als wandelaar de laagte ten westen van de drie zichtbare heuvels goed ervaren.

Omdat de grafheuvels door zandafgravingen dreigden te verdwijnen, zijn in maart 1951 zeven exemplaren door de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek onderzocht. Daarbij zijn de sporen van paalkransen en de randstructuren intact gelaten. Deze sporen bevinden zich in de ondergrond, op ca. 15-35 cm diepte. Met zoeksleuven zijn deze in 1984 teruggevonden, waarna de heuvellichamen van de drie zuidelijke grafheuvels zijn gereconstrueerd.

Alle onderzochte heuvels zijn opgericht in de midden-bronstijd, de meeste in de vroege fase (1800-1500 voor Chr.). De nabestaanden hebben eerst cirkels van houten palen uitgezet en ingegraven. Daarna zijn heideplaggen boven het graf opgestapeld tot een heuvel. De meest zuidelijke heuvel bleek een bijzondere combinatie van een ronde paalkransheuvel waaraan iets later twee parallelle palenrijen zijn toegevoegd, zodat een langwerpig geheel ontstond. De bouwers maakten zo gebruik van de natuurlijke rug in het landschap. Dit soort langwerpige paalkransstructuren zijn zeer zeldzaam in Nederland. Deze plek voor de doden was destijds goed te zien: een lint aan heuvels omcirkeld door palen aan het water van het ven.

Later in de vroege ijzertijd, rond 800 voor Chr., zijn een paar oude grafheuvels weer hergebruikt als begravingslocatie. De ijzertijdboeren begroeven hun gecremeerde doden in de flanken of in het centrum van de oude bronstijdheuvels. Ook werden doden onder eigen urnheuvels begraven die dicht bij de bronstijdheuvels werden opgericht. Door dit duidelijk bij elkaar begraven lijkt het alsof de mensen van toen wilden zeggen dat de gehele gemeenschap belangrijk is; het grotere collectief in plaats van dat ene individu. Misschien ging het dan om de nederzettingsgroep: de bewoners van een paar boerenerven ergens in de buurt van het Huismeer.

Tussen twee heuvels troffen de onderzoekers in 1951 sporen van een bundel van vier tot vijf naast elkaar opgestelde palen aan, een verschijnsel dat in 1992 bij de aanleg van een fietspad, parallel aan de Zandoerleseweg ook werd herkend en dat bij proefsleuvenonderzoek in 2002 op de tussenliggende akker wederom is vastgesteld. Het zijn de overblijfselen van een lange palissade die vanaf de hoge dekzandrug met de grafheuvel en het ven in zuidoostelijke richting het beekdal van de Poelenloop in liep. Het was waarschijnlijk een soort ‘versperring’, een barrière voor ruiters en voor vee, die haaks lag op een route. De ouderdom van deze palissade is lastig te bepalen, gedacht wordt aan de late middeleeuwen.

Op de dekzandrug zijn – langs de grafheuvels – in het golvende reliëf duidelijke karrensporen te herkennen. Die zijn gevormd door het voortdurend inslijten van wielen in de zandbodem. Ook onder de akker ten oosten van de drie duidelijk herkenbare grafheuvels waren parallelle wielsporen te zien op behoorlijke afstand van elkaar. Dat wijst op een grote asbreedte, waarschijnlijk van een postkoets. Al deze sporen wijzen op een intensief gebruikte route, richting Antwerpen.

Het rijksmonument Knegsel-Huismeer is een bijzonder voorbeeld waar archeologie en landschap onlosmakelijk verbonden zijn. De langgerekte zandrug aan het water van het Huismeer is eeuwenlang gebruikt als begravingslandschap, en als route. De heuvels waren in latere tijden handige herkenningspunten voor oriëntatie voor de menners van karren en koetsen die het heidelandschap doorkruisten.

Vrijstellingsdiepte

Bij dit rijksmonument gaat het om archeologische resten op en/of dicht onder het maaiveld; daarom is er geen vrijstellingsdiepte van toepassing.

Archeologisch rijksmonumentenpaspoort

Nederland kent circa 1500 archeologische rijksmonumenten. Om eigenaren beter te informeren over 'hun' monument heeft de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed in 2023 per monument een archeologisch rijksmonumentenpaspoort uitgegeven. Het bevat informatie over locatie, ouderdom en het type monument, aangevuld met gegevens over bescherming en zorgvuldig gebruik. Deze pagina is (deels) opgesteld en/of aangevuld op basis van dit paspoort. Het is een aanvulling op de monumentgegevens in het Rijksmonumentenregister.

Zie ook

Artikelen

Hoort bij deze thema's

Meer informatie
Meer over het monumentenregister en de pagina's in deze kennisbank is te vinden in Monumenten - Rijksmonumentenregister.
Meer over wat er is beschermd is te vinden in de leeswijzer.

Vragen, verbeteringen of opmerkingen?
U kunt op deze kennisbank reageren via het reactieformulier.