Heerle - Kasteel van Wouw

⇐ (46145) monumentenregisterMonumentnummer: 46145

Introductie

Resten van het middeleeuws kasteel van Wouw, dat tot de zestiende eeuw gebruikt werd.

Afb. 1. Foto: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

Afb. 2 Kaartje van het terrein

Kenmerken

Type: kasteel
Periode: Middeleeuwen, Nieuwe tijd
Rijksmonument sinds: 30 maart 1981

Voor de exacte locatie en begrenzing van dit archeologisch rijksmonument: volg de link naar het Monumentenregister rechts bovenaan deze kennisbankpagina, en klik vervolgens daar op het bijbehorende kaartje.

Verhaal over het rijksmonument

In het dal van de Smalle Beek, even ten westen van Wouw, liggen de resten van een verdwenen kasteel. Het gaat om het kasteel van Wouw, dat werd gebouwd aan het einde van de dertiende eeuw en tot het begin van de zeventiende eeuw heeft bestaan. Het is van het type ‘ronde waterburcht’ en daarvan kennen we er maar een paar in Nederland. Het kasteel van Wouw is het grootste van dit type. Dat het in de dertiende eeuw moet zijn gebouwd, kunnen we afleiden uit het grote formaat van de oudste bakstenen. De oudste vermeldingen in de archiefstukken zijn veertiende-eeuws: in 1342 is er sprake van die zalete Wouw en in een stuk uit 1357 van ’t huys te Woude.

De bouwgeschiedenis van het kasteel bestaat uit twee hoofdfasen. In eerste instantie bestond het uit een ronde bakstenen versterking omringd door een gracht, waaromheen een ringmuur was opgetrokken. Deze muur was ook weer omgracht. Vanwege de ligging in een moerassig en ontoegankelijk gebied hield het water eventuele aanvallers op afstand. Toegang tot het kasteel was alleen mogelijk via een buitenpoort en een kleinere binnenpoort, beiden voorzien van een ophaalbrug.

De introductie van het buskruit en de ontwikkeling van het kanon leidden tot de tweede fase. Het kasteel werd als het ware ‘ingepakt’ met aarden wallen en vestingtorens. Deze fortificatie ging in 1492 van start. De oude buitenpoort werd – samen met vier nieuwe, ronde bakstenen hoektorens – opgenomen in een zwaar aarden wallencomplex dat zo een hoekige vorm kreeg. Verder werd een nieuwe brede buitengracht aangelegd, rondom het gehele kasteelcomplex. Aarde en water vormden zo de voornaamste verdedigingselementen. Bijzonder is dat de rekeningen van deze tweede fase bewaard zijn gebleven. Zo is bijvoorbeeld bekend wie de bouw financierde, welke onderdelen in welke volgorde werden gebouwd, hoeveel bakstenen er nodig waren en waar de veldovens lagen waar de bakstenen werden gebakken. De rekeningen gaan ook in op meer huishoudelijke zaken, zoals de prijzen van het gevogelte, de vis en wild, en wat er zo al werd gedronken. Wijn en bier vloeiden rijkelijk na een jachtpartij van keizer Karel V en zijn edelen in de zomer van 1539. De rekeningen geven een gedetailleerd inkijkje in de wereld van kasteelbewoners rond 1500.

In mei 1605, na een beleg door het leger van prins Maurits, werd het kasteel ingenomen en begon het verval. Bakstenen werden verkocht en de grond van de wallen verdween in de grachten. Het poortgebouw werd omgevormd tot woonhuis. Ondanks de bouwvallige staat richtten Franse troepen in 1747 hier hun hoofdkwartier in, gedurende de belegering van Bergen op Zoom. Rond 1800 vond uiteindelijk de sloop plaats.

In 2021 is er van alles gedaan om het kasteel meer zichtbaar te maken. Zo is onder andere de slotgracht onder archeologische begeleiding weer deels uitgegraven. Dat zorgt ervoor dat het kasteel beter beleefbaar wordt en de nieuwe gracht dient tevens als waterberging. Met een stuw wordt de toe- en afvoer van het water geregeld. Dit maakt het gebied ook aantrekkelijk voor kikkers, padden en andere amfibieën. Zo gaan behoud van archeologische resten, waterbeheer en zorg voor de dieren- en plantenwereld hand in hand.

Vrijstellingsdiepte

Bij dit rijksmonument liggen de archeologische resten dieper in de ondergrond en is er een vrijstellingsdiepte van toepassing:

een vrijstellingsdiepte van 20 cm voor het perceel met de kadastrale aanduiding Wouw P 418. Wel is altijd een vergunning vereist voor:
het verrichten van bouwwerkzaamheden;
het aanbrengen van verhardingen;
het wijzigen van het grondwaterpeil;
het dempen/uitdiepen van watergangen of depressies;
het ophogen, verlagen of egaliseren van het terrein.

Archeologisch rijksmonumentenpaspoort

Nederland kent circa 1500 archeologische rijksmonumenten. Om eigenaren beter te informeren over 'hun' monument heeft de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed in 2023 per monument een archeologisch rijksmonumentenpaspoort uitgegeven. Het bevat informatie over locatie, ouderdom en het type monument, aangevuld met gegevens over bescherming en zorgvuldig gebruik. Deze pagina is (deels) opgesteld en/of aangevuld op basis van dit paspoort. Het is een aanvulling op de monumentgegevens in het Rijksmonumentenregister.

Zie ook

Artikelen

Hoort bij deze thema's

Meer informatie
Meer over het monumentenregister en de pagina's in deze kennisbank is te vinden in Monumenten - Rijksmonumentenregister.
Meer over wat er is beschermd is te vinden in de leeswijzer.

Vragen, verbeteringen of opmerkingen?
U kunt op deze kennisbank reageren via het reactieformulier.