Almere - Spoorlijn, Poort - Europakwartier - ZA 115, De Werkschuit

⇐ (528009) monumentenregisterMonumentnummer: 528009

Introductie

Overblijfselen van een werk- of vissersboot uit de tweede helft van de negentiende eeuw.

Afb. 1 Kaartje van het terrein

Kenmerken

Type: scheepswrak, scheepvaart
Periode: Nieuwe tijd
Rijksmonument sinds: 13 januari 2012

Voor de exacte locatie en begrenzing van dit archeologisch rijksmonument: volg de link naar het Monumentenregister rechts bovenaan deze kennisbankpagina, en klik vervolgens daar op het bijbehorende kaartje.

Scheepswrakken in de Flevopolders

De provincie Flevoland heeft een bijzondere geschiedenis van land, water en weer land. Duizenden jaren geleden leefden er al mensen, tot het gebied ongeveer vierduizend jaar geleden in een groot moeras veranderde. De mensen trokken weg. Het werd steeds natter en rond het jaar 850 was het geworden tot het water dat het Aelmere genoemd werd.

In de loop van de tijd werd dit 'groot meer' steeds groter en zouter. Rond 1600 was het dan ook de Zuiderzee gaan heten. Van de late middeleeuwen tot de afsluiting in 1932 was de Zuiderzee het dagelijks vaargebied van vele schippers. Beurtveren, vissersschepen, vrachtschepen en internationale handelsschepen doorkruisten dit vaarwater jaarlijks vele keren. De vracht- en handelsschepen vervoerden een grote variëteit aan lading. Brandstoffen zoals turf, steenkool en brandhout, bouwmaterialen als bakstenen, dakpannen en kalk en landbouwproducten zoals graan, hooi en aardappelen, maar ook koeien, mest of stadsvuil werden zo verplaatst.

Niet alle schepen die de Zuiderzee bevoeren, bereikten de haven, door stormen en ander onheil op zee. Na schipbreuk zakten de schepen weg in de zachte zeebodem en bleven zo goed bewaard. Daarom kwamen bij de inpoldering van Flevoland veel scheepswrakken aan het licht. Archeologisch onderzoek aan deze wrakken levert een bijzonder inkijk over het dagelijkse leven aan boord. De leefruimte, het ruim en allerlei voorwerpen vertellen verhalen over het reilen en zeilen aan boord. Schipbreuk was voor de eigenaar toen een ramp, maar voor de archeologen van nu een gelukstreffer, want scheepswrakken zijn belangrijke informatiebronnen. Een goed bewaard scheepswrak is een tijdcapsule: het vertelt het verhaal van het schip, de lading en de bemanning op het moment van vergaan, op een bevroren moment in de tijd.

Van de ca. 450 scheepswrakken die ooit in de Flevopolders zijn gevonden, zijn er nog 73 in de bodem bewaard. Twaalf daarvan zijn archeologische rijksmonumenten.

Verhaal over het rijksmonument

Toen scheepsarcheologen na de ontdekking in 1972 het wrak onderzochten, stelden zij vast dat ze helaas niet de eersten waren. Uit ontgravingen ter hoogte van de voor- en de achtersteven bleek dat onbekenden hen voor waren geweest, zij hadden het schip al op vondsten afgezocht. Bij vervolgonderzoek in 1980 werd vastgesteld dat het gaat om een kleine open werkschuit met een lengte over de stevens van 10,5 meter en een breedte van 2,60 meter. Het vaartuig ligt in oost-westelijke richting met de voorsteven naar het westen toe.

Bij de verkenning in 1972 bleek het scheepje niet alleen te zijn aangetast door schatgravers, maar ook door uitdroging. Het terrein is daarom destijds opgehoogd met grond uit de naastgelegen tochtsloot om het wrak te beschermen. In 2007 werd opnieuw onderzoek verricht om de conserveringstoestand van het hout nader te bepalen. Het hout van het schip werd microscopisch onderzocht, daarbij bleken de delen die zich boven de grondwaterspiegel bevonden zwaar te zijn aangetast. Op basis van de verschillende onderzoeken is een goed beeld van de kleine, open werkschuit te schetsen. De huidplanken van de zijden van deze werkschuit hebben een dikte van ca. 3 cm. Ze zijn aan elkaar bevestigd met spijkers die aan de binnenkant zijn omgeslagen. In doorsnede is het een vaartuig met een hoekige kim. De kim is de overgang tussen de bodem en de zijde van het schip. De bovenste boordplank valt naar binnen; met het boord wordt de bovenzijde van de scheepswand aangeduid. De aanwezigheid van los hout doet vermoeden dat het achter- of voorschip voorzien is geweest van een klein dek. Van een grote los aangetroffen balk is een monster genomen voor onderzoek van de jaarringen. Dit heeft een datering opgeleverd ná 1852. De enige vondst die bij het schip is gedaan, is een zwerfkei, die vermoedelijk als ballast heeft gediend.

Van de vele wrakken die in het Zuiderzeegebied zijn aangetroffen, wordt een selectie van scheepswrakken uit alle perioden van de scheepvaart bewaard voor toekomstig onderzoek. Bij het maken van deze selectie is het van belang om van allerlei scheepstypen exemplaren te bewaren, zo ook deze werkschuit.

Vrijstellingsdiepte

Bij dit rijksmonument liggen de archeologische resten dieper in de ondergrond waardoor er een vrijstellingsdiepte van 100 cm onder maaiveld van toepassing is. Dit is van toepassing voor de percelen met de kadastrale aanduiding Almere W85 en W4970. Wel is altijd een vergunning vereist voor:

het verrichten van bouwwerkzaamheden;
het ophogen, verlagen of egaliseren van het terrein;
het aanbrengen van verhardingen in de openbare ruimte;
het wijzigen van het grondwaterpeil. (namens de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap)

Archeologisch rijksmonumentenpaspoort

Nederland kent circa 1500 archeologische rijksmonumenten. Om eigenaren beter te informeren over 'hun' monument heeft de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed in 2023 per monument een archeologisch rijksmonumentenpaspoort uitgegeven. Het bevat informatie over locatie, ouderdom en het type monument, aangevuld met gegevens over bescherming en zorgvuldig gebruik. Deze pagina is (deels) opgesteld en/of aangevuld op basis van dit paspoort. Het is een aanvulling op de monumentgegevens in het Rijksmonumentenregister.

Zie ook

Artikelen

Hoort bij deze thema's

Meer informatie
Meer over het monumentenregister en de pagina's in deze kennisbank is te vinden in Monumenten - Rijksmonumentenregister.
Meer over wat er is beschermd is te vinden in de leeswijzer.

Vragen, verbeteringen of opmerkingen?
U kunt op deze kennisbank reageren via het reactieformulier.