Almere - Hoge Vaart, Rijksweg A27 - ZK 47, Visserijoorlog
< Rijksmonumenten⇐ (528013) monumentenregisterMonumentnummer: 528013
Introductie
Overblijfselen van een waterschip uit de eerste helft van de zestiende eeuw.
Kenmerken
- Type: scheepswrak, scheepvaart
- Periode: Nieuwe tijd
- Rijksmonument sinds: 13 januari 2012
Voor de exacte locatie en begrenzing van dit archeologisch rijksmonument: volg de link naar het Monumentenregister rechts bovenaan deze kennisbankpagina, en klik vervolgens daar op het bijbehorende kaartje.
Scheepswrakken in de Flevopolders
De provincie Flevoland heeft een bijzondere geschiedenis van land, water en weer land. Duizenden jaren geleden leefden er al mensen, tot het gebied ongeveer vierduizend jaar geleden in een groot moeras veranderde. De mensen trokken weg. Het werd steeds natter en rond het jaar 850 was het geworden tot het water dat het Aelmere genoemd werd.
In de loop van de tijd werd dit 'groot meer' steeds groter en zouter. Rond 1600 was het dan ook de Zuiderzee gaan heten. Van de late middeleeuwen tot de afsluiting in 1932 was de Zuiderzee het dagelijks vaargebied van vele schippers. Beurtveren, vissersschepen, vrachtschepen en internationale handelsschepen doorkruisten dit vaarwater jaarlijks vele keren. De vracht- en handelsschepen vervoerden een grote variëteit aan lading. Brandstoffen zoals turf, steenkool en brandhout, bouwmaterialen als bakstenen, dakpannen en kalk en landbouwproducten zoals graan, hooi en aardappelen, maar ook koeien, mest of stadsvuil werden zo verplaatst.
Niet alle schepen die de Zuiderzee bevoeren, bereikten de haven, door stormen en ander onheil op zee. Na schipbreuk zakten de schepen weg in de zachte zeebodem en bleven zo goed bewaard. Daarom kwamen bij de inpoldering van Flevoland veel scheepswrakken aan het licht. Archeologisch onderzoek aan deze wrakken levert een bijzonder inkijk over het dagelijkse leven aan boord. De leefruimte, het ruim en allerlei voorwerpen vertellen verhalen over het reilen en zeilen aan boord. Schipbreuk was voor de eigenaar toen een ramp, maar voor de archeologen van nu een gelukstreffer, want scheepswrakken zijn belangrijke informatiebronnen. Een goed bewaard scheepswrak is een tijdcapsule: het vertelt het verhaal van het schip, de lading en de bemanning op het moment van vergaan, op een bevroren moment in de tijd.
Van de ca. 450 scheepswrakken die ooit in de Flevopolders zijn gevonden, zijn er nog 73 in de bodem bewaard. Twaalf daarvan zijn archeologische rijksmonumenten.
Verhaal over het rijksmonument
Dit wrak werd in 1978 ontdekt bij het graven van ontwateringsgreppels en direct door scheepsarcheologen onderzocht. Zij waren enthousiast over de uitzonderlijk goede staat waarin het schip verkeerde. Nog in hetzelfde jaar volgde een tweede opgravingscampagne, die de bevindingen over conservering en gaafheid bevestigde.
Op basis van de constructie concludeerden de archeologen dat het hier gaat om een gladboordig gebouwd waterschip. Gladboordig wil zeggen dat de huidplanken met rechte kanten tegen elkaar geplaatst zijn, waardoor een gladde romp ontstaat. Het schip is 19 meter lang en de maximale breedte is bepaald op ongeveer 6 meter. Omdat het zwaargebouwde schip diep in de bodem was weggezonken, is het tot aan de dekken bewaard gebleven. Hier waren nog enkele bijzondere onderdelen van de scheepsconstructie aanwezig: de luikhoofden (ingangen), maar liefst drie lieren voor het binnenhalen van touw en de mastconstructie.
De term waterschip komt al sinds de late middeleeuwen in geschreven bronnen voor. De naam houdt waarschijnlijk verband met de bun, een waterhoudend compartiment middenin het schip. De bun was afgesloten van de rest van het vaartuig en via kleine gaten kon vers Zuiderzeewater naar binnen stromen. In dat water werd de gevangen vis bewaard. Het was dus een vissersschip, waarmee de vis levend naar de markt kon worden gebracht.
De inventaris van het schip geeft ons een inkijkje in het dagelijks leven van de visser. De archeologen troffen onder meer een slijpsteen, blokken (katrollen), scherven van kookpotten en plavuizen van de vuurkist aan. Zo’n vuurkist, een houten bak gevuld met zand en afgedekt met plavuizen, kwam vaak voor op schepen. Eromheen stonden ijzeren haardplaten ter bescherming van het houtwerk van het schip. Boven de vuurkist was de schouw; dit was de plek waar het vuur brandde. De aanwezigheid van een stookplaats en kookpotten wijst erop dat er aan boord echt gewoond werd en dat het vaartuig was uitgerust voor meerdaagse reizen.
Een speciale vondst was een dolk met daarop het jaartal 1530, die een datering aan het wrak geeft. Deze wordt bevestigd door de jaarringdatering die uitkomt op 1519 na Chr. plus of minus 5 jaar (kapdatum). Geconcludeerd kan worden dat het schip omstreeks 1519 gebouwd moet zijn en minimaal tot 1530 in de vaart is gebleven. Het grote aantal vondsten dat al is gedaan zonder het wrak volledig op te graven, geeft een indicatie van het belang van dit wrak. Het is bovendien een van de oudste en tegelijkertijd meest complete waterschepen die bewaard is gebleven in het Zuiderzeegebied.
Omdat scheepsresten de voornaamste bron van kennis vormen over de vele facetten van de binnenvaart, vertegenwoordigt dit wrak een belangrijke vondst. Toekomstige generaties komen met nieuwe onderzoeksvragen en hebben betere technieken tot hun beschikking. Een representatief wrakkenarchief is nodig om nieuwe verhalen te kunnen vertellen.
Om het wrak ook voor de toekomst goed te bewaren is het samen met het omringende sediment ingepakt in landbouwplastic en is het terrein met klei opgehoogd. Boven in de ophoging is een gat in het plastic uitgespaard, zodat regenwater naar binnen kan stromen. Verticaal geplaatst landbouwplastic voorkomt dat dit water naar de zijkanten wegstroomt, zodat ter plaatse van het wrak het grondwaterpeil kunstmatig verhoogd wordt. Zo blijft het hout beter bewaard, omdat er geen zuurstof bij kan. Bij de aanleg van de rijksweg A27 in 1996 is tussen het schip en de nieuwe weg een keerwand geplaatst, ter afscherming van het wrak.
Vrijstellingsdiepte
Bij dit rijksmonument liggen de archeologische resten dieper in de ondergrond en zijn er verschillende vrijstellingsdiepten van toepassing:
- een vrijstellingsdiepte van 10 cm voor het perceel met de kadastrale aanduiding Almere C487
- een vrijstellingsdiepte van 100 cm voor het perceel met de kadastrale aanduiding Almere C4535 en C1045
Wel is altijd een vergunning vereist voor:
- het verrichten van bouwwerkzaamheden;
- het ophogen, verlagen of egaliseren van het terrein;
- het aanbrengen van verhardingen in de openbare ruimte;
- het wijzigen van het grondwaterpeil.
Archeologisch rijksmonumentenpaspoort
Nederland kent circa 1500 archeologische rijksmonumenten. Om eigenaren beter te informeren over 'hun' monument heeft de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed in 2023 per monument een archeologisch rijksmonumentenpaspoort uitgegeven. Het bevat informatie over locatie, ouderdom en het type monument, aangevuld met gegevens over bescherming en zorgvuldig gebruik. Deze pagina is (deels) opgesteld en/of aangevuld op basis van dit paspoort. Het is een aanvulling op de monumentgegevens in het Rijksmonumentenregister.
Zie ook
Artikelen- Rijksmonumenten
- Archeologie - types complexen
- Archeologische monumentenzorg
- Scheepswrakken in de Flevopolders
Meer informatie
Meer over het monumentenregister en de pagina's in deze kennisbank is te vinden in Monumenten - Rijksmonumentenregister.
Meer over wat er is beschermd is te vinden in de leeswijzer.
Deze pagina is voor het laatst bewerkt op 28 mrt 2024 om 15:09.