Beltrum, Lievelde, Groenlo, Eibergen - Circumvallatielinie

⇐ (532275) monumentenregisterMonumentnummer: 532275

Introductie

Vroegmiddeleeuws grafveld, een boerderij uit de late middeleeuwen en de Staats-Spaanse circumvallatielinie.

Afb. 1 Kaartje van het terrein

Kenmerken

Type: bewoning (inclusief verdediging) onbepaald , circumvallatielinie, grafveld
Periode: Middeleeuwen, Nieuwe tijd
Rijksmonument sinds: 3 februari 2017

Voor de exacte locatie en begrenzing van dit archeologisch rijksmonument: volg de link naar het Monumentenregister rechts bovenaan deze kennisbankpagina, en klik vervolgens daar op het bijbehorende kaartje.

Verhaal over het rijksmonument

De oudste sporen die binnen het rijksmonument bekend zijn, zijn gevonden in Lievelde. Daar zijn bij archeologisch onderzoek in de jaren dertig van de vorige eeuw 25 graven uit de zevende eeuw na Chr. aan het licht gekomen. Sommige doden hadden voorwerpen meegekregen, zoals aardewerken potten, ijzeren wapens en kralenkettingen. De archeologen troffen ook de sporen van een boerderij uit de veertiende eeuw aan. Het houten skelet van de boerderij was vergaan, maar donkere vlekken in de bodem gaven aan waar de houten palen stonden die het dak droegen. De belangrijkste resten van dit rijksmonument voeren ons terug naar de zeventiende eeuw.

Tussen 1568 en 1648 waren de Nederlandse gewesten in oorlog met het Spaanse gezag. Deze periode staat bekend als de Tachtigjarige Oorlog of De Opstand. De oorlog stond in eerste instantie onder leiding van Willem van Oranje en na zijn dood in 1584 van zijn zoon Maurits. De laatste werd in 1625 opgevolgd door zijn halfbroer Frederik Hendrik. Het was een lange strijd van veldslagen en belegeringen, die in eerste instantie vooral in Holland en Zeeland werd uitgevochten, maar in de loop van de tijd uitbreidde naar andere streken. Overwinningen en nederlagen wisselden elkaar af. Steden werden veroverd en soms terugveroverd. Groenlo was een van de Spaanse bolwerken in oostelijk Nederland. De stad lag strategisch aan een handelsroute richting Duitsland. De stedelingen waren overwegend katholiek en op hand van het Spaanse gezag. Groenlo is verscheidene malen met wisselend succes belegerd, onder andere in 1595 en 1597. In 1627 wisten Staatse troepen onder leiding van prins Frederik Hendrik de stad definitief te veroveren. Om dit te bereiken liet de prins rond Grol een indrukwekkend belegeringsstelsel aanleggen. De linie moest de stad insluiten en tevens eventuele hulp van een ontzettingsleger van buitenaf tegenhouden.

In 1627 bestond het Staatse leger rond Groenlo uit 27.000 huurlingen uit Frankrijk, Engeland, Schotland, Duitsland en de Nederlanden. Zij namen het op tegen 1360 in de stad gelegerde Spaanse militairen, waaronder ook ingehuurde Ieren en Engelsen, bijgestaan door inwoners van Groenlo. Direct na aankomst begonnen de Staatse soldaten grachten uit te graven en wallen op te werpen. Ze werkten dag en nacht door en waren in een week klaar. Resultaat: een zeventien kilometer lang stelsel, met daarin belegeringswerken die door middel van grachten en wallen als kralen aan een snoer met elkaar verbonden waren. Aan de randen richtten zij kampementen in, waarin de troepen verbleven. Deze circumvallatielinie sloot de stad volledig van de buitenwereld af. Vanuit de linie groeven de soldaten loopgraven, waardoor zij kanonnen, munitie en troepen dichter bij de stadsomwalling brachten. Van daaruit beschoten ze met kanonnen de stad met zogenaamde ‘vuerballen’ of granaten, terwijl andere manschappen overdekte houten gangen over de stadsgrachten bouwden. Vanuit de stad werden de aanvallers bestookt met brandende pek, kanonsvuur en salvo’s van musketkogels. Het lukte de Spaanse troepen echter niet om uit te breken en ook hulp van buitenaf mislukte. Na enige tijd speelden de Staatsen het klaar om met buskruit een bres in de stadswal te slaan en door dit gat stroomden zij binnen.

Op 19 augustus 1627 gaven de Spaanse troepen zich over, na een beleg van bijna een maand. De verslagen soldaten mochten de stad verlaten met al hun bezittingen, ook hun wapens. In de maand na de inname liet Frederik Hendrik de verdedigingswerken van de gehavende stad zo veel mogelijk herstellen en de circumvallatielinie ontmantelen. De grachten werden gedicht met plaggen en met grond van de omwallingen. Dit om te voorkomen dat het Spaanse leger zich opnieuw van Groenlo meester zou maken. De egalisaties zijn grondig uitgevoerd. Slechts hier en daar zijn er boven de grond resten van de linie bewaard gebleven.

Doordat de linie van Groenlo slechts kortstondig is gebruikt, vormt deze als het ware een ‘tijdcapsule’. Dat is uniek, want veel andere linies uit de Tachtigjarige Oorlog zijn later opnieuw benut en aangepast. Bovendien is het bijzonder dat sporen van de linie in de bodem goed bewaard zijn. Dit komt doordat ze, in tegenstelling tot andere linies, nog steeds in landelijk gebied liggen en niet zijn overbouwd. Daar komt bij dat enkele delen nog zichtbaar zijn in het landschap of zich vanuit de lucht duidelijk aftekenen in de begroeiing op de akkers. Een van de belegeringswerken, de zogenaamde Engelse Schans in Lievelde, is gereconstrueerd. Deze speelt een prominente rol als feestterrein tijdens de Zwarte Cross. Andere schansen, zoals de Franse schans, verraden hun aanwezigheid door kleurverschillen in de gewassen na een droogteperiode.

Om de twee jaar wordt de slag om Grol herdacht. Soldaten in zeventiende-eeuwse kledij leveren slag met elkaar, gadegeslagen door duizenden bezoekers. Gelukkig vloeit er daarbij, in tegenstelling tot in 1627, geen bloed.

Vrijstellingsdiepte

Bij plannen rondom of op het rijksmonument vragen wij u contact op te nemen met de adviseur archeologie van de RCE.

Archeologisch rijksmonumentenpaspoort

Nederland kent circa 1500 archeologische rijksmonumenten. Om eigenaren beter te informeren over 'hun' monument heeft de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed in 2023 per monument een archeologisch rijksmonumentenpaspoort uitgegeven. Het bevat informatie over locatie, ouderdom en het type monument, aangevuld met gegevens over bescherming en zorgvuldig gebruik. Deze pagina is (deels) opgesteld en/of aangevuld op basis van dit paspoort. Het is een aanvulling op de monumentgegevens in het Rijksmonumentenregister.

Zie ook

Artikelen

Hoort bij deze thema's

Meer informatie
Meer over het monumentenregister en de pagina's in deze kennisbank is te vinden in Monumenten - Rijksmonumentenregister.
Meer over wat er is beschermd is te vinden in de leeswijzer.

Vragen, verbeteringen of opmerkingen?
U kunt op deze kennisbank reageren via het reactieformulier.