Mook - Mookerheide - Heumense Schans

⇐ (532283) monumentenregisterMonumentnummer: 532283

Introductie

Vijfpuntige schans uit de zeventiende eeuw.

Afb. 1. Foto: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

Afb. 2 Kaartje van het terrein

Kenmerken

Type: schans
Periode: Nieuwe tijd
Rijksmonument sinds: 22 juli 2016

Voor de exacte locatie en begrenzing van dit archeologisch rijksmonument: volg de link naar het Monumentenregister rechts bovenaan deze kennisbankpagina, en klik vervolgens daar op het bijbehorende kaartje.

Verhaal over het rijksmonument

Hooggelegen op een uitloper van de stuwwal Nijmegen-Kleef, met uitzicht over de Maas, ligt de Heumense Schans. De schans is een karakteristiek cultuurhistorisch element van de Mookerheide. De keuze voor de aanleg van dit verdedigingswerk op dit markante, hoge punt berust niet op toeval, maar was onderdeel van een militaire strategie. De schans is vermoedelijk in de tweede helft van de zeventiende eeuw (na 1639) aangelegd als een versterkt kamp of als oefenschans. Door wie precies, is onbekend, mogelijk door Staatse troepen. Een direct verband met de uit de geschiedenisboeken bekende slag op de Mookerheide in 1574 is niet aannemelijk. De vorm van de schans is niet typisch voor die periode. Daarnaast kan de hoeveelheid grond die nodig is voor het opwerpen van de schans niet in een kort tijdsbestek zijn verzet, zo vlak voor de veldslag. Het is mogelijk dat de schans in de periode 1686-1688 is gebouwd, toen stadhouder Willem III een grote legermacht samentrok die de Mookerheide als oefenplaats gebruikte.

De sterreschans is vijfpuntig van vorm, met een totale omvang van ca. 60 x 60 m. De layout is strak en bestaat uit een gracht waarvan de uitgegraven grond tot een omwalling is gevormd, aan de binnenzijde van de stervorm. De bijnaam voor de Heumense Schans was de Paardenschans. Het is onduidelijk waar die bijnaam naar verwijst. Mogelijk dat binnen de schans of in de directe nabijheid paarden zijn gehouden of gestald.

De Mookerheide is lange tijd gebruikt als oefenterrein voor militaire acties en als verzamelgebied voor voorgenomen militaire operaties. In de Tweede Wereldoorlog is er op de heide flink gevochten. Rond 1947 is de schans gerestaureerd, waarbij de wallen zijn hersteld en de grachten uitgegraven. Het visuele contact met de nabijgelegen Mookerschans dat oorspronkelijk bestond, is door de aanplant van bomen verdwenen.

In 2011 heeft de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed met medewerking van een lokale archeoloog een boor- en een metaaldetectieonderzoek uitgevoerd. Ook is de schans toen gedetailleerd ingemeten. Vondsten zijn bij dat onderzoek nauwelijks aangetroffen, wat een bevestiging is van de gedachte dat de schans maar kort heeft gefunctioneerd. Het ontbreken van kogels doet vermoeden dat er op en direct rond de Heumense Schans geen gevechtshandelingen hebben plaatsgevonden, in elk geval niet vóór de twintigste eeuw. Uit het Limburgse zandgebied kennen we allerlei typen schansen, met verschillende functies. Schansen die zijn aangelegd als militaire kamp of als oefenschans, zoals de Heumense Schans, zijn relatief zeldzaam.

Vrijstellingsdiepte

Bij dit rijksmonument gaat het om een zichtbaar rijksmonument met archeologische resten op of direct onder het maaiveld; er is daarom geen sprake van vrijstellingsdiepte. Onderstaande ingrepen zijn altijd vergunningplichtig:

het ophogen, verlagen of egaliseren van het terrein;
bouw-, sloop- of graafwerkzaamheden waarvoor een omgevingsvergunning of ontgrondingenvergunning vereist is;
het aanbrengen van verhardingen;
het aanplanten en verwijderen van (diep wortelende) bomen en struiken;
plaggen;
bosklepelen.

Archeologisch rijksmonumentenpaspoort

Nederland kent circa 1500 archeologische rijksmonumenten. Om eigenaren beter te informeren over 'hun' monument heeft de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed in 2023 per monument een archeologisch rijksmonumentenpaspoort uitgegeven. Het bevat informatie over locatie, ouderdom en het type monument, aangevuld met gegevens over bescherming en zorgvuldig gebruik. Deze pagina is (deels) opgesteld en/of aangevuld op basis van dit paspoort. Het is een aanvulling op de monumentgegevens in het Rijksmonumentenregister.

Zie ook

Artikelen

Hoort bij deze thema's

Meer informatie
Meer over het monumentenregister en de pagina's in deze kennisbank is te vinden in Monumenten - Rijksmonumentenregister.
Meer over wat er is beschermd is te vinden in de leeswijzer.

Vragen, verbeteringen of opmerkingen?
U kunt op deze kennisbank reageren via het reactieformulier.