Randmeerkust Nunspeet

Overzicht aardkundig erfgoedKaart: Aardkundig Erfgoed

Samenvatting

Strook van circa drie kilometer breed met langs de noordrand van de Veluwe, waar de overgang van het zandlandschap naar de venige randvlakte van de voormalige Zuiderzee goed te zien is. In de veenvlakte steken nog twee langgerekte dekzandruggen uit, deze zijn ontstaan aan het eind van de laatste ijstijd (o.a. dekzandrug Wessinge). Direct langs het Veluwemeer ligt een strandwal (strandwal Hoophuizen), bestaande uit door golven opgewerkt zand vanaf de Zuiderzeebodem (met name tijdens stormvloeden in de 15^e tot 17^e eeuw). In het veengebied achter de strandwal ligt een kleidek, eveneens afgezet vanuit de Zuiderzee.

Aardkundig fenomeen (primair)

veenrestvlakte

Overige aardkundige fenomenen

beekdal, dekzandrug, strandwal

Periode(s)

• Pleistoceen - Weichselien - Laat-Glaciaal
• Holoceen

Gevormd door

golven, veenvorming, wind

Kenmerkendheid

• Overgang van hogere Veluwse zandgronden naar de Zuiderzee. Hierdoor kent het gebied veel variatie in ondergrond en landschap op korte afstand.
• Strandwal langs de voormalige Zuiderzee is hier goed te zien, deze is opvallend grindrijk.

Afb.1. Fragment van de Geomorfologische Kaart van Nederland (2022) van het gebied. De groengele ruggen zijn de dekzandruggen, paars is de veenvlakte, de zandige strandwallen langs de rand van het Veluwemeer zijn oranjegeel, de kleiige groenig.

Ontstaansgeschiedenis

Dit overgangsgebied van de Veluwe naar de Zuiderzee is ontstaan vanaf de laatste ijstijd. In het zuidelijk deel ligt zand aan het oppervlak, dat onder het veen doorloopt. Dit zand is als dekzand afgezet tijdens de laatste ijstijd (het Weichselien 115.000-11.700 jaar geleden). In de veenvlakte steken nog twee langgerekte dekzandruggen uit (Afb. 1), deze zijn ontstaan aan het eind van de laatste ijstijd (o.a. dekzandrug Wessinge).

Tijdens de zeespiegelstijging in het warmere Holoceen (11.700 jaar geleden tot nu) steeg ook in het binnenland de grondwaterstand, waardoor veengroei tot ontwikkeling kwam. Ter hoogte van het huidige Flevoland ontstond een groot veengebied met meren (de Flevomeren en het Almere). Deze breidden zich steeds verder uit, na de Middeleeuwen ontstond zo de Zuiderzee. De veenvorming langs de rand van de Zuiderzee kwam pas op gang tijdens de laatste paar duizend jaar. Hierbij raakten de zandgronden in dit gebied overgroeid met een laag veen. Enkele beekjes (bijv. Nolbeek, Hierdense Beek, Killenbeek) wateren de randzone langs de Noordelijke Veluwe af. Van deze beken is alleen de Nolbeek nog vrij meanderend.

Direct langs het Veluwemeer ligt de strandwal Hoophuizen (Afb. 1). Deze bestaat uit door golven opgewerkt zand afkomstig van de Zuiderzeebodem. Tijdens overstromingen kon het water van de Zuiderzee via de beekmondingen die de strandwal onderbraken binnendringen. Het veengebied achter de wal raakte zo bedekt met een kleilaag. Dit gebeurde met name tijdens stormvloeden in de 15^e tot 17^e eeuw. Deze opvallend grindrijke wal is deels afgegraven, maar nog wel goed zichtbaar in het landschap.

Huidige aardkundige processen

geen

Bodems en waterhuishouding

Het gebied is door de nabijheid van de randmeren en kwel vanaf de Veluwe vrij nat. Langs het noordelijk deel van de Veluwe liggen natte zandgronden (gooreerdgronden en beekeerdgronden). Deze gaan over in moerige podzolgronden en veengronden. Langs de kust liggen strandwalgronden. Tot in 20^e eeuw kwamen overstromingen vanuit de Zuiderzee regelmatig voor, deze drongen via de beekmondingen het achterland in.

Relatie met archeologie en cultuurhistorie

• Op de langgerekte dekzandruggen liggen oude akkers en kromme wegen, op de lagere delen broekontginningen, vermoedelijk vooral vanaf de 14^e eeuw.
• Dankzij het voorkomen van de strandwal was dit eén van de weinige niet-bedijkte poldergebieden van Nederland.

Verder lezen

• Eilander, D. A., Kloosterhuis, J. L., de Jong, F. H., Steur, G. G. L., & Heijink, W. (1982). Bodemkaart van Nederland 1: 50.000: toelichting bij de kaartbladen 26 Oost Harderwijk en 27 West Heerde. STIBOKA, Wageningen.
• Gans, W., de & Bernink, F. B. M. (2005). Resten van stormruggen rond de voormalige Zuiderzee. Grondboor & Hamer, 59(5/6), 124-127.
• Haans, J. C. F. M., & Maarleveld, G. C. (1974). Grindrijke strandwallen langs de oostrand van de voormalige Zuiderzee. Tijdschrift Kon. Ned. Aardr, 270-279.
• Neefjes, J. & Bleumink, H. (2015). Erfgoedatlas Gemeente Nunspeet, Veluws landschap, historie en bewoners.
• Niessen, A. M. (1985). Kustwallen langs de voormalige Zuiderzee. Geografisch tijdschrift Amsterdam, 19(2), 123-132.
• Putten, M. M. van (2018). Buitengewoon Wessinge. Masterscriptie RUG.

Overlap met eerder benoemd aardkundig erfgoed

• GEA-objecten: 26O1 Hoophuizen: strandwal, 26O2 Nolbeek, 27 W1 Wessinge: dekzandrug
• Van Beusekom 2007: GL 37 Hoophuizen, GL 64 Wessinge

Zie ook

Aardkundig erfgoed

• Dekzandrug Wessinge

• Dekzandrug Wessinge
• Randmeerkust Arkemheen
• Strandwal Hoophuizen

Artikelen

• Panorama Landschap - IJsseldelta
• Panorama Landschap - Veluwe

Hoort bij deze thema's

• Landschap
• Aardkundig erfgoed

Trefwoorden

Zuiderzee, veen, dekzand, randgebied

Specialist(en)

• Harm Jan Pierik