Leien van natuursteen - keuring

Introductie

Om een leien dak op een rijksmonument te maken zijn leien nodig van hoge kwaliteit. Leien worden volgens een Europese norm gekeurd. Alleen de leien die in de hoogste klassen vallen, zijn geschikt voor dakbedekkingen op monumenten.

Een man staat gebogen over een stapel leien.
Leien gereed voor keuring
Verweerde leien op een kerktoren.
Kalkrijke leien verweren in hoog tempo.
Een man houdt een lei vast, op tafel liggen stapels leien.
Leien voor een rijksmonument

Veel bouwproducten die in Europa worden verhandeld moeten zijn voorzien van een CE-markering. CE staat voor Conformité Européenne. Voor producten die CE-gemarkeerd zijn, heeft de fabrikant of importeur een prestatieverklaring opgesteld, ondertekend en bijgesloten. Dat geldt ook voor natuurstenen leien. De eigenschappen die in de verklaring moeten staan, zijn de zogenaamde essentiële kenmerken zoals die in de Europese geharmoniseerde productnorm NEN-EN 12326-1:2014 staan, Producten van lei en andere natuursteen voor dakbedekkingen en buitenmuurbekledingen - Deel 1: Productspecificatie.

Kenmerken

De kenmerken voor natuurstenen leien, zoals die in de NEN-EN 12326-1:2014 staan, zijn mechanische weerstand, brandwerendheid, reactie op brand, waterdoorlaatbaarheid, variatie in afmetingen en vrijkomen van gevaarlijke stoffen. Daarnaast moet in de prestatieverklaring de noodzakelijke informatie over de technische duurzaamheid van die kenmerken worden gegeven. De indicatoren daarvoor zijn wateropname, weerstand tegen vorst-dooicycli, weerstand tegen temperatuurschommelingen, calciumcarbonaatgehalte, zwaveldioxide, niet-carbonaatgebonden koolstofgehalte en defecten.

Klassen

Om de prestaties van zijn natuurstenen leien te bepalen moet de fabrikant of importeur de daarvoor voorgeschreven proeven doen, die gestandaardiseerd zijn en staan omschreven in NEN-EN 12326 deel 2. In deel 1 van NEN-EN 12326 staat in welke klasse de leien vallen, hetgeen afhankelijk is van de uitslag van de proeven. De uitslagen geven dus informatie over de eigenschappen en een indicatie over de duurzaamheid van de leien. Leien die voor de duurzaamheidsindicatoren in de hoogste klassen vallen, zullen naar verwachting langer meegaan dan leien die in de lagere klassen vallen. De normen zijn te verkrijgen bij het Nederlands Normalisatie Instituut (NEN).

Eisen voor rijksmonumenten

Voor een rijksmonument zijn de leien die in de laagste klassen vallen niet voldoende duurzaam. Leien met ijzersulfide-insluitingen die op den duur gaten in de leien kunnen veroorzaken, vallen binnen de laagste klassen, want er is gebleken dat deze in ons klimaat niet lang meegaan. Ook leien met een hoog kalkgehalte gaan in Nederland niet lang mee. Alleen de leien die in de hoogste klassen vallen, zijn geschikt voor dakbedekkingen op monumenten.

Onder verwijzing naar de productnorm worden aangaande de duurzaamheid de volgende eisen aan leien op een rijksmonument gesteld:

  • Waterabsorptie W1
  • Weerstand tegen temperatuurwisselingen T1
  • Calciumcarbonaatgehalte ≤ 5%
  • Zwaveldioxide S1

De berekening van de individuele dikte van de lei zal zijn gedaan volgens B1 van de norm, waarbij voor de X-factoren de waarde 1,0 is genomen. De leien dienen goed van vorm en vlak te zijn, hetgeen ook is opgenomen in de prestatieverklaring. Deze eisen zijn ook verwerkt in de Uitvoeringsrichtlijn Historisch Leidak (URL 4010) van de Stichting Erkende Restauratiekwaliteit Monumentenzorg, paragrafen 3.2.6. en 3.2.7. Deze uitvoeringsrichtlijn kan worden gedownload via de website van Stichting ERM.

Leien uit een specifieke groeve

Bij een aanbesteding mag gevraagd worden naar leien uit een specifieke groeve, mits de term ‘of gelijkwaardig’ is opgenomen. Vereist is dan dat de aanbestedende partij zo veel mogelijk tastbare criteria zal hanteren om te bepalen wanneer er sprake is van gelijkwaardigheid. Die gelijkwaardigheid dient door de inschrijver te worden aangetoond. Indien de aanbestedende partij de geoffreerde lei niet gelijkwaardig acht aan de gestelde herkomsteis, dient de aanbestedende partij dit oordeel te onderbouwen.

Oude eisen vervallen

Hiermee vervallen de eisen die aan leien werden gesteld in de brochure Het keuren van natuurstenen leien uit 2009. De methode om leien voor rijksmonumenten visueel te keuren die eveneens in deze brochure werd beschreven (een methode die de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed indertijd ontwikkeld heeft in samenspraak met importeurs, leidekkers en bouwkundig adviseurs), bestaat nog steeds maar kan niet door de Rijksdienst opgelegd worden. Het visueel keuren van de leien door de directie op basis van dit protocol wordt evenwel door de RCE nog steeds aanbevolen.

Vragen, verbeteringen of opmerkingen?
U kunt op deze kennisbank reageren via het reactieformulier.

Deze pagina is voor het laatst bewerkt op 15 aug 2023 om 02:03.