Berg en Dal - Eversbos

⇐ (46057) monumentenregisterMonumentnummer: 46057

Introductie

Overblijfselen van een aardewerk- en dakpanfabriek uit de Romeinse tijd.

Neder-Germaanse limes

Dit rijksmonument is onderdeel van de Neder-Germaanse limes, de noordgrens van het Romeinse Rijk. Deze is sinds juli 2021 UNESCO werelderfgoed.

Afb. 1 Kaartje van het terrein

Kenmerken

Type: pottenbakkerij, steen- of pannenbakkerij
Periode: Romeinse tijd
Rijksmonument sinds: 17 oktober 1974

Voor de exacte locatie en begrenzing van dit archeologisch rijksmonument: volg de link naar het Monumentenregister rechts bovenaan deze kennisbankpagina, en klik vervolgens daar op het bijbehorende kaartje.

Verhaal over het rijksmonument

In de heuvels ten noorden van de Oude Kleefsebaan ligt een terrein met de naam ‘Eversbos’. Hier zijn veel Romeinse vondsten gedaan, vooral fragmenten van tegels en dakpannen. Ongetwijfeld is dit bouwmateriaal afkomstig uit de Romeinse steenovens van de Holdeurn, die aan de andere kant van de Oude Kleefsebaan stonden. Door de omvang van het complex en de enorme hoeveelheid gebakken tegels en dakpannen staat de Holdeurn bekend als de eerste fabriek van Nederland. Er stonden kleinere ovens voor serviesgoed zoals borden en bekers, en grote ovens voor het maken van vloertegels, dakpannen en bakstenen. In anderhalve eeuw hebben de Romeinse soldaten die de ovens bedienden, miljoenen producten gemaakt. Of er in hun tijd ook gebouwen stonden in het Eversbos is niet bekend, want hier zijn nooit archeologische opgravingen uitgevoerd. Het ligt in ieder geval voor de hand dat de Romeinen er ook leem wonnen voor de productie van de tegels en dakpannen. Al met al wordt aangenomen dat locatie Eversbos deel uitmaakt van het steenovencomplex de Holdeurn, slechts doorsneden door de Oude Kleefsebaan.

Eind negentiende eeuw verrees ten oosten van het Eversbos de stoomdakpannenfabriek ‘Berg en Dal’. Net als in de Romeinse tijd werden in de omgeving flinke kuilen gegraven om de alom aanwezige leem te delven. Daarvoor maakten de arbeiders onder andere ook gebruik van kiepkarretjes en smalspoor. Door deze hernieuwde leemwinning in de negentiende en twintigste eeuw is niet altijd duidelijk van wanneer leemkuilen in de omgeving precies dateren. Dat geldt ook voor de grote leemkuil direct oostelijk van het Eversbos. Foto’s uit begin twintigste eeuw tonen duidelijk de industriële grootschaligheid bij de ontginning. Wel kwamen de leemgravers veel Romeins materiaal tegen, zoals aardewerkscherven en fragmenten van tegels en dakpannen, waarvan sommige met legioenstempels. Waarschijnlijk zat dat materiaal in de bovenste laag grond die de gravers moesten weghalen om bij de leem te komen. Ook in deze verplaatste grond vonden archeologen een halve eeuw later nog veel Romeins materiaal. Een oude melding spreekt daarnaast van een Romeins grafveld in het gebied, maar dat is verder nooit onderzocht. Onderzoek met boringen toont wel aan dat er nog veel Romeins puin in de grond moet zitten.

Tot en met de Tweede Wereldoorlog behoorde het Eversbos tot het grondgebied van Duitsland: de grens lag net ten noorden van de Oude Kleefsebaan. Aan deze zijde van de weg stonden ook enkele voorname panden, zoals herberg ‘De Koning van Pruissen’, hotel ‘Oud Berg en Dal’ en villa ‘Dalhof’. Ze overleefden de Tweede Wereldoorlog niet. Na de Tweede Wereldoorlog voerde Nederland eigenhandig een grenscorrectie door en annexeerde enkele Duitse grensgebieden. Die annexatie werd later deels teruggedraaid, maar de Duivelsberg en het Eversbos bleven Nederlands. De Duitse achtergrond is ook een reden dat Nederlandse archeologen weinig onderzoek hebben gedaan in het Eversbos. De archeologen Holwerda en Braat hadden dat in 1938 misschien wel gewild, toen ze ook de Holdeurn opgroeven, maar over het Duitse gebied hadden ze niets te zeggen.

Vrijstellingsdiepte

Bij dit rijksmonument gaat het om archeologische resten op en/of dicht onder het maaiveld; daarom is er geen vrijstellingsdiepte van toepassing.

Archeologisch rijksmonumentenpaspoort

Nederland kent circa 1500 archeologische rijksmonumenten. Om eigenaren beter te informeren over 'hun' monument heeft de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed in 2023 per monument een archeologisch rijksmonumentenpaspoort uitgegeven. Het bevat informatie over locatie, ouderdom en het type monument, aangevuld met gegevens over bescherming en zorgvuldig gebruik. Deze pagina is (deels) opgesteld en/of aangevuld op basis van dit paspoort. Het is een aanvulling op de monumentgegevens in het Rijksmonumentenregister.

Zie ook

Artikelen

Hoort bij deze thema's

Meer informatie
Meer over het monumentenregister en de pagina's in deze kennisbank is te vinden in Monumenten - Rijksmonumentenregister.
Meer over wat er is beschermd is te vinden in de leeswijzer.

Vragen, verbeteringen of opmerkingen?
U kunt op deze kennisbank reageren via het reactieformulier.