Valkenburg - De Woerd

⇐ (46141) monumentenregisterMonumentnummer: 46141

Introductie

Resten van een kampdorp (vicus) uit de Romeinse tijd.

Neder-Germaanse limes

Dit rijksmonument is onderdeel van de Neder-Germaanse limes, de noordgrens van het Romeinse Rijk. Deze is sinds juli 2021 UNESCO werelderfgoed.

Afb. 1. Foto © beeldmateriaal.nl

Kenmerken

Type: vicus
Periode: Romeinse tijd
Rijksmonument sinds: 14 juli 1982

Voor de exacte locatie en begrenzing van dit archeologisch rijksmonument: volg de link naar het Monumentenregister rechts bovenaan deze kennisbankpagina, en klik vervolgens daar op het bijbehorende kaartje.

Verhaal over het rijksmonument

De limes, zoals archeologen en historici de versterkte Romeinse grenslinie op de zuidelijke oever van de Rijn noemen, was een militair project. Een keten van forten (castella) en wachttorens zorgde ervoor dat het transport op de rivier veilig was voor overvallers uit het noorden, en dat die zich niet onopgemerkt in het Romeinse gebied konden begeven. Al snel vestigden zich ook niet-militairen in de limeszone. Kooplui, ambachtslieden en andere kleine zelfstandigen die het leger als klant hadden, gingen wonen in de buurt van de forten. Daar voegden zich al snel vrouwen bij, de vriendinnen van de soldaten, die niet mochten trouwen maar wel relaties mochten aanknopen waar kinderen uit voortkwamen. Er ontstonden buiten de muren van de forten complete dorpjes. Zo’n kampdorp werd vicus genoemd, waarin het woord `wijk’ te herkennen is.

Bij archeologisch onderzoek naar de limes is altijd de meeste aandacht uitgegaan naar de militaire installaties: de forten. Van de vici zijn maar weinig sporen goed bekeken. In Valkenburg is dat anders. Daar is niet alleen het fort onder het huidige Castellumplein uitvoerig onderzocht, maar ook een terrein dat er 1 kilometer ten zuiden van ligt. Het is plaatselijk bekend als 'De Woerd'. In de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw zijn daar opgravingen uitgevoerd, waarbij sporen van burgerbewoning aan het licht kwamen. Het ging om huizen die wel 30 meter lang konden zijn. Ze lagen langs een weg die vanaf het einde van de eerste eeuw de limesforten met elkaar verbond. Zo vormden ze een lintdorp van meer dan 170 meter lang. De huizen waren gebouwd op een kunstmatig verhoogd terrein, wat zo dicht bij de onbedijkte rivier geen overbodige luxe was. De rivier bood ook grote voordelen. Samen met de verharde, goed onderhouden militaire weg vormde ze een uitstekende verbindingsroute naar west en oost. De vele goed bewaarde vondsten die bij de opgravingen zijn geborgen, laten zien dat het de bewoners aan niets ontbrak en dat ze profiteerden van de nabijheid van het leger. De nederzetting van De Woerd lag overigens naar verhouding ver van het fort van Valkenburg-centrum, al was het maar tien minuten lopen naar de poort.

Archeologen nemen aan dat in de huizen gewoond en gewerkt werd. Werkplaatsen en winkels lagen aan de straatkant. Daarlangs liep een houten trottoir met een afdak. Binnenshuis verbond een lange gang kleine vertrekken met elkaar. De kamers werden verwarmd met open haardvuren. Het is dan ook niet verwonderlijk dat er bij de opgravingen brokken leem zijn gevonden van de wanden die hard zijn gebakken toen het huis afbrandde. Achter het huis lagen omheinde (moes-)tuinen, schuurtjes, afval- en beerputten. Vuil water werd via een goot en een greppelsysteem afgevoerd naar de rivier die niet ver van de weg stroomde. Schoon drinkwater haalden de bewoners uit waterputten die soms bekleed waren met afgedankte wijntonnen. Zulk nuttig materiaal betrokken de burgers ongetwijfeld van de forten, die voortdurend werden bevoorraad. Ook bouwmaterialen als tegels, dakpannen en brokken natuursteen die voor de forten waren bestemd, werden dankbaar hergebruikt door de vicusbewoners. Inclusief kinderen zal het kampdorp van De Woerd een paar honderd zielen hebben geteld.

De bewoning op De Woerd is begonnen in de tweede helft van de eerste eeuw, toen de grenslinie definitief was gevestigd en de forten permanent werden bemand. Eind derde eeuw, toen het leger wegtrok uit het westelijke deel van de limes, zijn ook de burgers met onbekende bestemming vertrokken.

Vrijstellingsdiepte

Bij dit rijksmonument liggen de archeologische resten dieper in de ondergrond en is er een vrijstellingsdiepte van 30 cm onder maaiveld van toepassing is. Wel is altijd een vergunning vereist voor:

het verrichten van bouwwerkzaamheden;
aanbrengen van verhardingen;
het wijzigen van het grondwaterpeil;
het dempen/uitdiepen van watergangen of depressies;
het ophogen, verlagen of egaliseren van het terrein.

Archeologisch rijksmonumentenpaspoort

Nederland kent circa 1500 archeologische rijksmonumenten. Om eigenaren beter te informeren over 'hun' monument heeft de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed in 2023 per monument een archeologisch rijksmonumentenpaspoort uitgegeven. Het bevat informatie over locatie, ouderdom en het type monument, aangevuld met gegevens over bescherming en zorgvuldig gebruik. Deze pagina is (deels) opgesteld en/of aangevuld op basis van dit paspoort. Het is een aanvulling op de monumentgegevens in het Rijksmonumentenregister.

Zie ook

Artikelen

Hoort bij deze thema's

Meer informatie
Meer over het monumentenregister en de pagina's in deze kennisbank is te vinden in Monumenten - Rijksmonumentenregister.
Meer over wat er is beschermd is te vinden in de leeswijzer.

Vragen, verbeteringen of opmerkingen?
U kunt op deze kennisbank reageren via het reactieformulier.