Leidschendam-Voorburg - Forum Hadriani

⇐ (508083) monumentenregisterMonumentnummer: 508083

Introductie

Resten van de Romeinse nederzetting en stad Forum Hadriani en oudere bewoningresten uit de late steentijd en ijzertijd.

Neder-Germaanse limes

Dit rijksmonument is onderdeel van de Neder-Germaanse limes, de noordgrens van het Romeinse Rijk. Deze is sinds juli 2021 UNESCO werelderfgoed.

Afb. 1 Kaartje van het terrein

Kenmerken

Type: bewoning (inclusief verdediging) onbepaald, nederzetting met stedelijk karakter
Periode: Steentijd, IJzertijd, Romeinse tijd
Rijksmonument sinds: 3 december 1998

Voor de exacte locatie en begrenzing van dit archeologisch rijksmonument: volg de link naar het Monumentenregister rechts bovenaan deze kennisbankpagina, en klik vervolgens daar op het bijbehorende kaartje.

Verhaal over het rijksmonument

Forum Hadriani, letterlijk ‘marktplaats van Hadrianus’, is een bijzonder rijksmonument, want het is – naast Ulpia Noviomagus (Nijmegen) – een van de twee Romeinse steden van Nederland. Voordat de Romeinse keizer Hadrianus de plaats marktrecht schonk, was hier al een inheemse nederzetting van de bewoners van het gebied, de Cananefaten. Deze plek, op de oostrand van een oude strandwal, was ook al in vroegere tijden favoriet. In de late steentijd en ijzertijd woonden er al mensen. In de tijd van de steentijdbewoners zag het landschap er anders uit dan in de Romeinse tijd. De zee lag dichtbij, op twee kilometer, en ten oosten van de strandwal was een veenmoeras waar op zoetwatervissen en pelsdieren werd gejaagd. In de loop der tijd vormden zich parallel aan de kust jongere strandwallen waardoor de kustlijn 10 km verder naar het westen opschoof. De lange, hoge strandwallen waren belangrijke landroutes en verbonden de grote rivieren Maas en Oude Rijn. Dat maakte deze plek goed bereikbaar: het was al in de prehistorie een verkeersknooppunt. De Romeinen voegden daar rond 47/50 na Chr. een nieuwe waterweg aan toe. Door natuurlijke geulen met elkaar te verbinden, vormden ze een kanaal van ca. 30 kilometer tussen Rijn en Maas. Dit kanaal van Corbulo (Fossa Corbulonis) verbeterde de transportmogelijkheden. De nederzetting groeide uit tot een heuse stad, die een schakel vormde tussen de boerenbevolking in de regio en de militaire forten langs de grens van het Romeinse rijk.

De producten uit de omgeving werden van heinde en verre aangevoerd en vonden via de insteekhaven hun weg naar de stad. Die haven lag aan het kanaal van Corbulo en was zo aangehaakt aan een uitgestrekt wegennet met de forten langs de Oude Rijn.

Keizer Hadrianus bezocht de streek in 121 na Chr. en verleende de plaats marktrecht, waarna ze Forum Hadriani ging heten. Al voor het jaar 151 kreeg Forum Hadriani Romeinse stadsrechten en werd de naam gewijzigd in Municipium Aelium Cananafatium, hoofdstad van de Romeinse provincie der Cananefaten. De afkorting MAC lezen we in gebeitelde vorm terug op stenen mijlpalen die in de omgeving zijn gevonden. Ze geven aan hoeveel duizend passen het lopen is naar de stad.

Aan het einde van de tweede eeuw kreeg de stad een ander uiterlijk: de inwoners bouwden een stadsmuur en verschillende openbare gebouwen van steen, zoals een badhuis met fraaie muurschilderingen en een tempel. Al dat bouwmateriaal moest worden aangevoerd. De insteekhaven was dan ook een belangrijke levensader voor de stad.

De stad MAC werd het bestuurlijke centrum van West-Nederland. Aan allerlei kenmerken is te zien dat het een echte Romeinse stad was; aan de gebruikte bouwtechnieken en materialen, de strakke inrichting van het stratenplan, de huizenbouw in blokken en de riolering. Tijdens de bloeiperiode besloeg de stad zo’n 13,5 hectare en er woonden ongeveer duizend mensen, zowel Romeinen als Cananefaten. De inwoners werkten in de handel en haven, als visser, bakker, smid en herbergier.

Na 270 houdt de levendigheid in de stad op. Dit gebeurt ook in andere delen van het Romeinse rijk. Waardoor die terugval werd veroorzaakt, is niet duidelijk. Waarschijnlijk was het een samenloop van omstandigheden. Een medebepalende factor was het binnenvallen van Germaanse stammen vanuit het noorden. Overal werden de forten, villa’s en dorpen door de Romeinen verlaten. Dit luidde het einde in van het Romeinse overwicht in onze contreien.

Vrijstellingsdiepte

Bij dit rijksmonument liggen de archeologische resten dieper in de ondergrond waardoor er een vrijstellingsdiepte van 30 cm onder maaiveld van toepassing is, met uitzondering van het perceel F-6795, waar de vrijstellingsdiepte slechts 20 cm is. Wel is altijd een vergunning vereist voor:

het verrichten van bouwwerkzaamheden;
het ophogen, verlagen of egaliseren van het terrein;
het aanbrengen van verhardingen in de openbare ruimte;
het wijzigen van het grondwaterpeil.

----

Archeologisch rijksmonumentenpaspoort

Nederland kent circa 1500 archeologische rijksmonumenten. Om eigenaren beter te informeren over 'hun' monument heeft de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed in 2023 per monument een archeologisch rijksmonumentenpaspoort uitgegeven. Het bevat informatie over locatie, ouderdom en het type monument, aangevuld met gegevens over bescherming en zorgvuldig gebruik. Deze pagina is (deels) opgesteld en/of aangevuld op basis van dit paspoort. Het is een aanvulling op de monumentgegevens in het Rijksmonumentenregister.

Zie ook

Artikelen

Hoort bij deze thema's

Meer informatie
Meer over het monumentenregister en de pagina's in deze kennisbank is te vinden in Monumenten - Rijksmonumentenregister.
Meer over wat er is beschermd is te vinden in de leeswijzer.

Vragen, verbeteringen of opmerkingen?
U kunt op deze kennisbank reageren via het reactieformulier.